Alkolizm (Alkol Bağımlılığı) Nedir? Alkolizm Çeşitleri & Nedenleri

Alkol Bağımlılığı Nedir?

Alkolizm olarak da bilinen alkol bağımlılığı veya alkol kullanım bozukluğu Dünya Sağlık Örgütü tarafından alkolün yinelenen bir biçimde veya sürekli kullanımından kaynaklanan kullanım bozukluğu olarak tanımlanmış ve ciddi sağlık sorunlarına neden olan bir hastalık olduğu belirtilmiştir^{1, 2}.

Genelde alkol kullanım bozukluğuna sahip olan birey bir süre sonra alkolün zararlarının farkına varsa da alkol tüketimini durdurmakta zorlanır ve bu durum hem kişinin kendisine hem de çevresindekilere zor durumlar yaşatmasına sebep olabilir³. Alkolün etkilerini, alkol bağımlılığının belirtilerini ve aşamalarının neler olduğunu bu yazıda ele aldık.

Alkolün Etkileri

Alkol bağımlılığı veya alkol kullanım bozukluğu daha önceden de bahsedildiği gibi kişinin uzun süre alkol tüketmesi sonucunda ruhsal, bedensel, toplumsal sağlığının olumsuz yönde etkilenmesi ve buna karşın alkol alma isteğini durduramaması halinde tedavi olmasını gerektiren bir beyin hastalığıdır^{3, 4}.

Dünya Sağlık Örgütüne göre her sene alkolden dolayı 3 milyondan fazla kişi hayatını kaybediyor ve 69 yaş altındaki her 100 kişiden 7,2’nin alkole bağlı sebeplerden yaşamını yitiriyor. Yine bu konuda yapılan bir çalışma 20-39 yaş aralığındaki ölümlerin %13,5’inin alkole bağlı sebeplerden dolayı gerçekleştiğini gösteriyor³. Fakat aşırı alkol tüketiminin yalnızca hayati tehlikeleri beraberinde getirmiyor. Kişi hayattayken de kısa ve uzun vadede birçok fiziksel, psikolojik ve sosyal sorunla karşı karşıya kalabiliyor^{1, 4, 5}:

Alkolün Fizyolojik Etkileri

Alkol uzun vadeli kullanımda birçok fizyolojik soruna ve hastalığa yol açabilir:

• Yemek borusu, gırtlak, mide ve pankreas kanserleri
• Kalp ve kan dolaşımı hastalıkları
• Karaciğerde ağır hasarlar
• Diyabet komplikasyonları
• Cinsel işlev bozuklukları ve adet sorunları
• Bağışıklık sistemini zayıflaması
• Kas erimesi, ellerde ve bacaklarda karıncalanma, denge sorunları
• Baş ağrıları
• Uyku bozuklukları

Alkolün Psikolojik Etkileri

Uzun vadeli alkol tüketimi ve buna bağlı alkol içme isteği yukarıdaki psikolojik ve fizyolojik etkilerine ek olarak aşağıdaki psikolojik sorunlara yol açabilir:

• Duygusal dalgalanmalar, ruh halinde ani değişimler (öfke patlamaları, ağlama atakları gibi)
• Endişe, panik, korku
• Depresif belirtiler
• Kendini güvende hissetmeme
• Kendine zarar verme
• Beynin haz bölgesindeki tahribattan dolayı daha önceden keyif alınan aktivitelerden keyif alamama
• Dürtü kontrolünde güçlük, kendini frenleyememe Hafıza kaybı veya bozuklukları
• Doğru düşünme ve karar verme gibi beynin işlevlerin bozması
• Anlamada ve kavramada güçlük

Alkolün Sosyal Etkileri

Alkolik insan davranışları kişinin orta ve uzun vadede sorumluluklarını yerine getirememe ya da sosyal ortamlardan kaçınmmasına da yol açabilir.

• Ekonomik güçlükler
• Akademik başarıda düşüş veya okulu bırakma
• Şiddete eğilim ve suça karışma ihtimalinin artması
• İşten çıkarılmak
• Evlilik ve aile içi sorunlar
• İşte performans kaybı veya iş kazaları

Alkol Bağımlılığının Aşamaları

Yukarıda alkolün yaratabileceği fizyolojik, psikolojik ve sosyal etkilerden söz ettik. Peki kişiler bu etkileri bile bile neden yoğun alkol tüketimine başvururlar ve bağımlı hale gelirler? Ögel ve arkadaşları bu durumu kabaca 3 aşamada açıklıyor⁴:

Deneme Aşaması

Bağımlılığa giden yol, her kişi için farklılık gösterir. Kimileri keyif vereceği inancıyla, kimileri ise yaşadıkları sorunları (stres yaratan durumlar, sosyal fobi, uykusuzluk gibi) iyileştireceği veya unutturacağı inancıyla ilk denemelerini yaparlar. Bu aşamada kişi dilediği zaman alkolü bırakabileceği düşüncesi içerisinde olurlar.

Düzenli ve Riskli Kullanım Aşaması

Bu aşamada henüz bağımlılık gelişmemiş olsa da kişinin alkol tüketim sıklığı arttığı için bağımlılık geliştirme riski de artmaktadır. Riskli davranışlarda ve arkadaşlarla tüketim sıklığında artış gözlemlenebilir. Bazı durumlarda arkadaş çevresinde de değişimler olabilir. Kullanım kesildiği takdirde halsizlik, depresyon ve agresif tepkilerde artışın yanı sıra keyiflilik halinde azalmalar gözlemlenebilir.

Bu aşamada kişi artık alkole karşı bağımlılık geliştirmeye başlar ve tıpkı bir diyabet veya hipertansiyon gibi alkol bağımlılığı da kronik bir hastalığa dönüşür. Alkol tüketiminin bu aşamada kesilmesi bir sonraki aşamada yaşanılacak sorunların önüne geçmesi için büyük bir adımdır.

Şeker hastasının ömür boyu diyabet hastası olarak kalması, fakat şeker tüketimini kesmesi durumunda diyabetini kontrol altına alması gibi, alkol bağımlısı bir kişi de bu aşamada tüketimini kesmesi durumunda kronik hastalığını kontrol altına alabilir. Fakat alkol tüketimine yeniden başlaması durumunda bu kişinin bağımlılık aşamasına geçiş yapması söz konusudur.

Bağımlılık Aşaması

Bağımlılık, kronik bir hastalıktır. Uzun süreli, düzenli ve sık tüketim sonucu alkole karşı fiziksel bir bağımlılık gelişir. Eskiden alınan alkol miktarının yeterli gelmemesi ve istenilen hazzı vermemesi sebebiyle -ki toleransın yükseldiğinin belirtisidir- kişi önceden aldığı hazza yeniden ulaşabilmek için alkol tüketimi arttırır.

Alkol tüketiminin azaltılması ve kesilmesi durumunda ise kişide kalp çarpıntısı (taşikardi), aşırı terleme, titreme, mide bulantısı, kusma, uykusuzluk, kaygı, baş ağrısı, bağırsak hareketlerinde bozulmalar, iştahsızlık ve hipertansiyon gibi belirtileri gözlemlenir. Daha ileri boyutlarda halüsinasyon, deliryum atakları, kafa karışıklığı, ajitasyon, hiperaktivite gibi belirtileri de diğer belirtilere eşlik eder^{1, 4}.

Alkol Bağımlılığının Belirtileri

Peki alkol bağımlılığı nasıl anlaşılır? Bir yakınımınızın alkol bağımlılığı olduğunu düşünüyorsak hangi kaynağa başvurmalıyız? DSM-5 tanı kriterlerine göre 12 aylık süre içerisinde aşağıdaki belirtilerden en az ikisine sahip olan ve klinik açıdan belirgin bir sıkıntı yaşayan veya işlevsellikte bozulmalar yaşayan kişilere psikiyatristler tarafından alkol kullanım bozukluğu tanısı konulmaktadır³:

• Planlanandan daha fazla ya da daha uzun süre alkol alma
• Alkol kullanmayı bırakmak veya denetim altında tutmak için sürekli bir istek ya da bir sonuç vermeyen çabalar içerisinde olma
• Alkol elde etmek, kullanmak ya da etkilerinden kurtulmak için gerekli etkinliklere çok zaman ayırma
• Alkol kullanmaya içinin gitmesi veya içmek için çok büyük bir istek duyma ya da kendini zorlanmış hissetme
• İşte, okulda ya da evdeki konumunun gereği olan başlıca yükümlülüklerini yerine getirememe ile sonuçlanan, yineleyici alkol kullanımı
• Alkolün etkilerinin neden olduğu veya alevlendirdiği, ilişkisel sorunlar olmasına karşın alkol kullanımını sürdürme
• Alkol kullanımından ötürü önemli birtakım toplumsal, işle ilgili etkinliklerin ya da eğlenme-dinlenme etkinliklerinin bırakılması ya da azaltılması
• Tekrarlayan bir biçimde, tehlikeli olabilecek durumlarda alkol kullanma
• Büyük bir olasılıkla alkolün neden olduğu ya da alevlendirdiği bedensel ya da ruhsal bir sorunu olduğu bilgisine karşın alkol kullanımı sürdürme
• Alkole karşı tolerans ya da dayanıklılık geliştirmiş olmak

Alkole Karşı Tolerans Geliştirme Kriterleri

• İstenen etkiyi sağlamak için belirgin olarak artan ölçülerde alkol kullanma gereksiniminin olması
• Aynı ölçüde alkol kullanımının sürdürülmesine karşın belirgin olarak daha az etki sağlanması.

Alkol Bağımlılığının Tedavisi

Alkol bağımlılığının kronik bir beyin hastalığı olduğundan söz etmiştik. Bağımlılığın doğası gereği beynin hemen iyileşmesini ve bağımlılığın ortadan kalkmasını bekleyemeyiz. Bunun için çok yönlü ve uzun soluklu bir programın hazırlanması gerekir⁴ ve alkolik kişi psikolojisinin iyi anlaşılması gerekir.

Ögel’in çeşitli çalışmalardan yola çıkarak oluşturduğu modele göre alkol bağımlılığının tedavisinde 8 bileşen bulunmaktadır. Bunlar⁷:

Tıbbi Tedavi

Kişinin yoksunluk belirtilerine, madde kullanım isteğine, tekrar kullanmaya olasılığına ve bağımlılığa eşlik eden diğer ruhsal sorunlara karşı ilaç tedavilerin psikiyatrist hekimler tarafından düzenlenmesini kapsamaktadır.

Sosyal Destek

Ekonomik koşul ve barınma ihtiyacı gibi risk ve ihtiyaçların tespit edilmesini ve desteklenmesini kapsamaktadır.

Bağımlılık Hakkında Bilgilendirme

Bağımlı bireye alkolün etkileri, bağımlılık kavramı ve iyileşme süreci, bulaşıcı hastalıklar ve yasal bilgilerle ilgili bilgilendirmenin yapılmasını içerir.

Ruhsal Destek

Depresyon, kaygı bozukluğu, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, ruhsal travma ve psikoz gibi alkol bağımlılığına sıklıkla eşlik eden hastalıkların yanı sıra bağımlılığın devam etmesine neden olan dürtüsellik, heyecan arama ihtiyacı, öfke kontrolsüzlüğü gibi şikayetlerin bireysel ve grup terapilerinde ele alınmasını kapsamaktadır.

Aileyle Ortak Çalışma

Ailenin bağımlılığa karşı tutumunun, aile içi bağlarının ve ebeveynlik becerilerinin kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesini ve buna uygun müdahalelerin yapılmasını içermektedir.

Yaşamı Düzenleme

Boş zaman aktivitelerinin, arkadaşlık ve aile ilişkilerinin, sağlıklı yaşam için gerekli alışkanlıklarının, yaşanılan ortamın ve çevrenin değerlendirilip düzenlemesini içermektedir.

Hedeflerin Belirlenmesi

Bağımlılığa yönelik somut, realistik ve küçük hedeflerin konulmasını kapsamaktadır.

Tekrar Kullanmayı Önleme

Yeniden kullanıma teşvik edebilecek duygu, düşünce ve isteklerle başa çıkma becerilerinin yanı sıra acil durumlarda yapılması gerekilen hamleler ve ısrarla başa çıkma yöntemleri üzerine çalışmayı kapsamaktadır.

Tüm bunları göz önünde bulundurarak, kendinizin veya bir yakınınızın bağımlılık geliştirme riskinin yüksek olduğunu düşünüyorsanız hiç zaman kaybetmeden profesyonel destek almanızı öneririz. Unutmayın, bu döngüden ne kadar erken kurtulursanız o kadar çabuk sonuç alabilirsiniz.

Daha kapsamlı bilgi ve destek almak için Alkol ve Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezine (AMATEM) veya Yeşilay Danışmanlık Merkezine (YEDAM) başvurabilir, bunun dışında Adsız Alkolikler (AA) destek gruplarından faydalanabilirsiniz.

Alkol Bağımlılığına İzin-Verici İnançlar

Tedavi sırasında veya sonrasında birçok alkol bağımlısı bireyin karşı karşıya kalabileceği bazı yaygın izin-verici inançlar bulunmaktadır. Bu inançların farkında olunmaması ve duruma gerçekçi yaklaşılmaması halinde kişinin bu kısır döngüden kurtulması güçleşir⁷. Bu yaygın izin-verici inançları kısaca şu şekilde ele alabiliriz:

İzin-Verici İnanç (Gerçekçi Yaklaşım)

Alkol kullanmadığım zamanlarda uyuyamıyorum. (Gerçekçi Yaklaşım: Alkol alırsanız belki kısa sürede uyuyabilirsiniz fakat sabaha dinlenmiş bir şekilde kalkamayacaksınız ve uyumak için daha fazla alkole ihtiyaç duyacaksınız.)

Sadece bağımlı insanlar bağımlı olur, bu benim başıma gelmez. (Gerçekçi Yaklaşım: Kimse alkol bağımlısı olmak niyetiyle içmez. Bu durum herkesin başına gelebileceği gibi sizin de başınıza gelebilir.)

Zaten herkes alkolik olduğumu düşünüyor, bari onları haklı çıkarayım. (Gerçekçi Yaklaşım: Birçok kişi alkol tüketiminizi kontrol edemeyeceğinizi düşünebilir fakat çabaladığınız takdirde bunu kontrol altına almanız ve aksini göstermeniz mümkün.)

Alkol kullanmadan günleri geçirmek çok zor. (Gerçekçi Yaklaşım: Yapmanız gereken veya değer verdiğiniz şeylere vaktinizi ve odağınızı ayırarak gününüzü alkol tüketmeden de geçirebilirsiniz.)

Bir kereden bir şey olmaz. (Gerçekçi Yaklaşım: Daha önceden de olduğu gibi hiçbir zaman bir taneyle kalmayacak.)

Yoksunluk belirtilerim o kadar kötü hissettiriyor ki alkol kullanırsam geçer. (Gerçekçi Yaklaşım: Yoksunluk belirtileriniz o an sizi kötü hissettiriyor. Ama biraz dayanırsanız yoksunluk belirtileriniz gibi bu kötü hislerin de geçeceğini göreceksiniz.)

Alkol kullanmayalı çok oldu. Demek ki artık alkol kullanımımı kontrol edebiliyorum. O yüzden bir tane içebilirim. (Gerçekçi Yaklaşım: Alkolden uzak kalma konusunda çok iyi iş çıkarmışken neden emeğinizi boşa götürüp kendinizi riske atasınız? Bunu daha önceden de defalarca söylemişken gerçekten tekrar başa dönmek ister misiniz?)

Çok stresli bir gün geçirdim. Biraz içmeyi hak ettim. (Gerçekçi Yaklaşım: Stresli bir gün geçirdiniz ve rahatlamaya ihtiyacınız var. Fakat alkol aldıktan sonra sorunlarınız çözülmüş olmayacak ve belki kötüleşecek.)

Alkol alırken kimseye zararım olmuyor. (Gerçekçi Yaklaşım: Riskli alkol tüketmeniz durumunda en başta kendinize zararınız olacak.)

Sonuç

Kısacası, alkolü bırakma aşamasında zihninizin size kuracağı birçok tuzak mevcut ve bu tuzaklara kanmak sizi ne yazık ki tedavi sürecinizde hep bir adım geriye götürecek. Bunların farkındalığıyla hareket ettiğiniz sürece, günün sonunda kazanan siz olacaksınız.

Alkol Bağımlılığı Risk Testi

Alkol tüketiminizin riskli veya tehlikeli tüketim olup olmadığını öğrenmek için ücretsiz olarak çözebileceğiniz bilimsel temelli Alkol Kullanım Bozuklukları Tanımlama Testini çözün ve diğer psikolojik test seçeneklerimizi inceleyin.