Alkol Kullanım Bozukluğunda Bilişsel Davranışçı Terapi Uygulamaları

Alkol Kullanım Bozukluğu Nedir?

Alkol Kullanım Bozukluğu (AKB), alkol tüketimini kontrol etme yeteneğinin bozulduğu, bu sebeple kişinin sosyal, mesleki veya sağlık konularında sorunlar yaşadığı bir durumu ifade eder. AKB, hafif, orta veya şiddetli olabilir. Alkol kötüye kullanımının neden olduğu beyindeki değişiklikler, bireyleri nükslere karşı duyarlı hale getirebilmektedir¹.

Dünya Sağlık Örgütü'nün 2018’deki raporuna göre, Türkiye'de kişi başına düşen yıllık saf alkol tüketimi 2 litredir. Ancak, düzenli olarak alkol tüketen kişiler baz alındığında, kişi başına düşen yıllık saf alkol tüketimi 28,5 litreye çıkmaktadır. Düzenli alkol kullanan kişiler arasında yoğun alkol kullanım oranı ise %21,7'dir. Yoğun alkol kullanımının genellikle erkekler arasında yaygın olduğu gözlemlenmektedir².

Alkol Kullanım Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

AKB belirtileri birçok şekilde kendini gösterebilir ve bu belirtiler hafif, orta ve ağır olmak üzere farklı şiddetlerde meydana gelebilir. Alkol kullanım bozukluğundan söz edebilmek için son 12 ay içerisinde bu belirtilerin en az iki tanesinin ortaya çıkıyor olması ve kişinin günlük yaşamında bir aksama/sorun oluşturması gerektirmektedir. Bu belirtilerden bazıları:

• Alkol kullanımının istenenden daha fazla veya uzun süre boyunca devamı
• Alkol kullanmayı bırakma veya kontrol altına alma çabalarının sürekli olarak başarısız olması
• Alkol temin etmek, kullanmak veya etkilerinden kurtulmak için gereken aktivitelere çok fazla zaman harcanması
• Alkol kullanma isteğinin ya da zorlanma hissinin büyük ölçüde artması
• İş, okul veya evle ilgili sorumluluklarını yerine getirememe nedeniyle tekrarlayan alkol kullanımı
• Alkolün neden olduğu veya şiddetlendirdiği sürekli veya tekrarlayan toplumsal veya kişisel sorunlara rağmen alkol kullanımına devam etmek
• Alkol kullanımı nedeniyle önemli toplumsal, işle ilgili veya eğlence-dinlenme etkinliklerinin azaltılması veya bırakılması
• Alkolün neden olduğu veya şiddetlendirdiği sürekli veya tekrarlayan fiziksel veya mental sorunlara rağmen alkol kullanımının devam etmesi şeklinde ortaya çıkabilmektedir³.

Uzun süreli ve sık alkol kullanımı, alkol toleransının gelişmesine neden olabilir. Bu durumda, kişinin daha fazla alkol tüketme ihtiyacı duyması ve yoksunluk belirtileri yaşaması muhtemeldir.

Yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkmasının temelinde, alkolün sinir sistemi üzerinde çeşitli etkileri bulunmaktadır.

Alkol, sinir sistemini baskılayarak işlev gösterir ve beyindeki ödül-ceza sistemini etkileyebilir. Bu etkiler, alkolün uzun süreli kullanımıyla birlikte ortaya çıkar ve kişinin alkol almadığında rahatlayamama veya zorluk yaşama durumlarına yol açabilir.

Alkol Kullanım Bozukluğunun Beyindeki Etkileri Nelerdir?

Alkolün kötüye kullanılması, kısa süreli hafızadan uzun süreli hafızaya aktarımın geçici olarak engellenmesi nedeniyle hafıza boşluklarına sebep olabilir. Aşırı alkol tüketimi, temel yaşam destek fonksiyonlarını kontrol eden beyin bölgelerinin aşırı alkol seviyeleri nedeniyle baskılanmaya başlamasına neden olur. Bu durum karşısında kişi; kafa karışıklığı, kusma, nöbet ve aşırı düşük vücut ısısı gibi belirtiler yaşar. Alkol tüketimi zaman içinde beyin yapısı ve işlevlerinde değişikliklere yol açabilir. Bu değişiklikler beynin günlük temel işlevlerini yerine getirebilmesi açısından tehlikelidir ve alkolün kontrollü kullanımından, kötüye kullanıma geçişinde rol oynayabilir⁴.

Alkol, beyindeki ödül merkezini harekete geçirir, bu da alkolle ilgili şeylere dikkatimizin daha fazla çekilmesine neden olur. Alkolle ilişkilendirdiğimiz durumlarla karşılaştıkça ve bu bağlamda alkol tüketimini gerçekleştirdikçe, bu ilişki daha da güçlenir ve alışkanlık oluşturur. Kişi, mevcut ödül eksikliğini giderebilmek için tekrar tekrar alkol kullanır, ancak bu durum baş etmesi güç duygulanımlara yol açabilir.

Duygularla baş etmek güçleştikçe, ödül ihtiyacı artar ve kişi alkol arayışına girer. Sonuç olarak, kişi bir noktada kontrolünü kaybetmeye başlar. Bu süreçte, AKB belirtileri ortaya çıkabilir ve orta ila ciddi düzeyde AKB'ye sahip kişiler alkol bağımlılığı döngüsüne girebilirler.

Kişinin alkol kullanımından uzun bir süre uzak durmasından sonra, beyin yapısının normale dönme süreci tam olarak anlaşılamamış olsa da, artan sayıda çalışma, en azından AKB'nin neden olduğu bazı beyin değişikliklerinin ve bu değişikliklerle birlikte gelen düşünme, hissetme ve davranış değişikliklerinin alkol tüketiminden aylar sonra düzelebileceğini ve belki de tersine dönebileceğini göstermektedir⁴

Alkol Kullanım Bozukluğunun İnsan Psikolojisi Üzerindeki 5 Olumsuz Etkisi

AKB’nin insan psikolojisi üzerinde hem kısa vadeli hemde uzun vadeli etkileri bulunmaktadır. Alkol kullanımı insan psikolojisini bilişsel, davranışsal ve duygusal olarak bir çok açıdan etkileyebilmektedir.

Bu etkilerden bazıları:

• Soyut düşünmede bozulmalar
• Kişilerarası ve yakın ilişkilerde sorunlar
• Bellekte bozulmalar
• Kaygı ve depresyon
• Sorun çözme becerilerinde zayıflama şeklinde ortaya çıkabilmektedir⁵.

Bu etkiler kısa süreli olabileceği gibi alkol kullanımının sürekli ve yüksek dozlarda seyretmesi halinde şiddetli ve kronik sorunlara yol açabilmektedir. Bugünkü bilimsel bilgiler ve yöntemler sayesinde bu etkiler kronik hale gelse bile doğru ve yetkin bir müdahale ile alkol kullanım bozukluğunun psikolojik ve nörolojik etkilerini iyileştirmenin mümkün olduğunu biliyoruz.

Bilişsel Davranışçı Terapi Nedir?

Psikoterapi; kişinin duygu, düşünce, davranış ve kişilik özelliklerini kendi beklentileri doğrultusunda değiştirmesi amacıyla psikoloji ilkelerine dayalı klinik yöntemlerin uygulanmasıdır⁶. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT); işlevsel olmayan inançlara, davranış stratejilerine ve belirli bir soruna işaret eden sürdürücü etkenlere odaklanan bir psikoterapi yaklaşımıdır⁷.

BDT, çeşitli psikolojik sorunların çözülmesinde etkili olduğu kanıtlanmış bir yaklaşımdır. Etkili olduğu bilinen sorunlardan bazıları şunlardır:

• Alkol kullanım sorunları
• Bipolar Bozukluk
• Sınırda Kişilik Bozukluğu
• Obsesif-Kompulsif Bozukluk
• Şizofreni
• Travma Sonrası Stres Bozukluğu
• Depresyon
• Kaygı (Anksiyete)
• Anoreksiya ve Blumiya gibi yeme bozuklukları
• Panik Bozukluk
• Psikoz
• Uyku sorunları

Ayrıca, BDT’de; duygu, düşünce ve davranışlarda, belirlenen amaç doğrultusunda değişiklikler ortaya çıkarabilmek için belirli bazı stratejiler ve teknikler kullanılmaktadır. Bu strateji ve tekniklerden bazıları şunlardır:

• Bilişsel Yeniden Yapılandırma: Olumsuz düşünce kalıplarını tanıyarak bu kalıpları daha işlevsel ve üretken hale getirmeyi amaçlar.
• Rehber Eşliğinde Keşif: Kişinin düşüncelerinin anlamını keşfetmesine yardımcı olarak, Dünya’ya ve insanlara dair inançlarını ortaya çıkarmayı amaçlar. Kişilerin bu inançların doğruluğunu ve işlevselliğini değerlendirmesine yardım eder.
• Maruz Kalma: Kişinin adım adım belirli duygularla temas etmesini hedefler ve bu duyguları düzenlemeyi ve yönetmeyi öğrenmesine yardım eder.
• Eylem Planları: “Ev Ödevi” olarak da bilinen eylem planları, bireyin terapi ortamı dışında da çeşitli baş etme yöntemlerini geliştirilmesini amaçlayan, kişiye özgü oluşturulan egzersizlerdir. Kişinin duygu, düşünce ve davranışlarını anlamasına yardım eder.
• Davranış Deneyleri: Kişinin belirli ihtimaller hakkındaki düşünce ve davranışlarını sınayarak, bu düşüncelerini düzenlemeyi öğrenmesine yardım eder⁷.

Alkol Kullanım Bozukluğu ve BDT

Psikoterapi, bilişsel davranışçı yaklaşım ve alkol kullanımı konularını ele aldık. Şimdi de BDT’nin ve AKB sürecindeki rolüne odaklanalım. AKB'ye bağlı sorunların çözümünde genellikle davranış odaklı psikoterapi yaklaşımları tercih edilir, bunlardan biri de bilişsel davranışçı yaklaşımdır.

BDT açısından, çözüm sürecinin iyi yapılandırılması önemlidir. Danışan ve terapist için sürecin işleyişi açık ve net olmalıdır. Aktif katılım beklenir ve kişinin kendini ifade edebileceği bir ortam oluşturulmaya çalışılır. Sürecin yapılandırılması ve hedefler kişiye özel olarak ele alınır, böylece kişiye özgü kazanımlar hedeflenir.

Bir kişinin alkol kullanımını belirleyen sosyal, çevresel ve içsel faktörlerin anlaşılması önemlidir. Alkol kullanımı aynı zamanda bir ödül sistemini tetikler ve kişiler kendisini bir alkol kullanım döngüsünde bulabilirler. Bu nedenle, kişinin alkol kullanma isteğini uyandıran etkenler net bir şekilde belirlenmeli ve bu alkol kullanım döngüsü anlaşılır kılınmalıdır. Daha sonra, ortaya çıkan alkol kullanım döngüsündeki etkenler ve kişinin bu etkenleri nasıl yorumladığı üzerine odaklanır. Değerlendirmelerdeki gerçekçi olmayan yorumlar gerçekçi bir zemine yaklaştırılmaya çalışılır.

Alkol kullanım döngüsünün belirlenmesi ve bu döngüye ilişkin, belki de gerçekçi olmayan değerlendirmelerin düzeltilmesi, bu döngünün nasıl kırılabileceği konusunda önemlidir. Bu sayede artık hangi davranışların değiştirilebileceği ve kişinin bu değişime nereden başlayabileceği netleşmiş olur. Ufak adımlarla başlayan davranış değişiklikleri, zamanla kişinin alkol kullanım ihtiyacında azalmaya, kendini yönlendirme becerilerinde ve sosyal becerilerinde gelişmelere yol açar. Süreç ilerledikçe işlevsel olmayan alkol kullanım döngüsü, işlevsel baş etme yöntemleriyle değişmiş olur. Sonuç olarak alkol kullanım davranışı azalır.

Eğer bir alkol kullanım sorunu yaşadığınızı düşünüyorsanız, Hiwell Online Terapi Platformu bünyesindeki 800’ü aşkın Klinik Psikolog ekibi ile her an her yerden size yardımcı olmaya hazır! En kısa sürede bir uzman görüşü almak için bir uzman psikolog randevusu oluşturabilirsiniz.