Asperger Sendromu Nedir? Nedenleri ve Belirtileri Nelerdir?

Asperger Sendromu Nedir?

Asperger Sendromu, Otizm Spektrum Bozuklukları altında ele alınan, sözel dil becerileri ve entelektüel yönünün güçlü olmasıyla diğer otizm türlerinden ayrılan bir gelişimsel farklılıktır. Asperger Sendromu olan kişiler dünyayı diğerlerinden farklı algılar. Asperger’in olması bir hastalık değildir; bu sebeple bir tedaviden de bahsedilemez.

Asperger ömür boyu devam eder ve çoğu zaman insanlar Asperger Sendromu’nun kimliklerinin farklı bir boyutu olduğunu belirtirler. Medyada zaman zaman Elon Musk gibi ünlü isimlerin de Asperger Sendromu olduğunu belirttiği haberlere denk geliriz. Bu haberler, bir yandan otizmin bilinirliğini artırsa da öte yandan otizmin çok zeki olmayı sağladığı gibi genelgeçer bilgilerin yayılmasında da etkili olabilir.

Otizm Spektrum Bozuklukları dil, algı ve motor gelişimde farklılıklar ve sosyal durumlarda işlev yetersizliği dahil olmak üzere geniş yelpazedeki birçok davranışı içermektedir. Otistik insanların tamamı belli zorluklar deneyimler ancak spektrumdaki noktalarına göre otistik olmanın farklı etkileri vardır. Asperger’in de Otizm Spektrum Bozuklukları içinde yer alması, gelişimsel bir farklılık olduğunu ve etkilerinin çocukluktan itibaren başladığını göstermektedir.¹.

Asperger Sendromu Belirtileri

Asperger Sendromu nasıl anlaşılır? Asperger Sendromu belirtileri nelerdir? Asperger Sendromu yaşayan bireyler, belirgin bir belirti/semptom örüntüsü sergiledikleri için ayırt etmek kolaydır.

• Sosyal iletişim becerilerinde sınırlılık
• Olağandışı sosyal davranışlar
• Empati eksikliği
• İşlevsellikte bozulmalar
• Özel ilgi alanları
• Değişime direnç ve uyum sorunları

Sosyal iletişim becerilerinde sınırlılık

Özellikle jest ve mimikler gibi sözel olmayan işaretleri tanımaya dair sezgisel yetenekleri kısmen ya da tamamen bozulmuş bir haldedir. Bu sebeple iletişim becerileri sınırlıdır.

İşlevsellikte bozulmalar

Asperger Sendromu yaşayan bireyler semptomlarının ciddiyetine bağlı olarak olağandışı sosyal davranışlar sergileyebilir, sosyal ve profesyonel yaşamlarında ciddi sorunlar yaşayabilirler. İletişim kurma yeteneklerinin sınırlılığı, diğer insanlara karşı ilgilerinin olmayışı ya da sınırlı oluşu ile pekişmektedir. Yani, iletişim kurmakta zorluk yaşadıkları gibi iletişim kurmaya çok da hevesli değillerdir.

Empati eksikliği

Asperger Sendromu yaşayan çocuklar, sınıf ortamına entegre olmakta zorluk yaşamalarıyla diğer çocuklardan ayırt edilebilir. Asperger Sendromu sergileyen bireyler, empati yeteneklerinin kısıtlılığı ve bencilce davranmaları sebebiyle sosyal etkileşimlerde zor durumlara girebilirler².

Özel ilgi alanları

Öte yandan, sosyal etkileşim ve diğer insanlara olan ilgilerinin kısıtlılığının tam tersi olacak şekilde özel ilgi alanları mevcuttur. Bu spesifik konulara olağandışı görülebilecek düzeyde ilgileri vardır. Zamanlarının büyük bir kısmını bu alanlara ayırmaktadırlar².

Özel ilgi alanları bulunan Asperger Sendromlu bireyler, diğer konularla ilgilenmedikleri veya ilgilenmekte zorlandıkları için başarısızlık yaşayabilirler. Bu sebeple okulda notlarının düşük olması gibi durumlarla karşılaşabilirler. Ancak bu durum zeka geriliği gibi durumlarla klinik olarak ilişkilendirilmez³.

Günlük hayatta insanlar birçok konuyla ortalama düzeyde ilgilenirken Asperger Sendromu olan kişiler tek bir alana yoğun ilgi duyarak çok başarılı olabilirler. Bir konu hakkında yüksek ilgilerinden dolayı gösterdikleri başarı toplumda yüksek zeka veya dahilik ile sıklıkla ilişkilendirilir ancak bunu doğrulayan bir araştırma mevcut değildir.

Değişime direnç ve uyum sorunları

Asperger Sendromu yaşayan bireyler genellikle değişikliklerden hoşlanmazlar. Bu sebeple yaşadıkları ortamın ve rutinlerinin sabit kalmasını sağlamaya odaklanırlar. Ani değişiklikler olduğunda kullanmaya alışık oldukları baş etme mekanizmalarını değiştirmekte ve böylece uyum sağlamakta zorluk yaşayabilirler².

Bu durum yalnızca Asperger Sendromu yaşayan bireylerde görülmez. Günlük hayatta birçok insan değişimden hoşlanmaz ve yeniliğe uyum sağlamak için zamana ihtiyaç duyar. Hatta tıpkı Asperger Sendromu’nda olduğu gibi bu süreçle baş etmekte zorluk yaşayabilir fakat bu noktada önemli olan zorluğun ve değişimin boyutudur.

Asperger Sendromu yaşayan bireyler ise değişimin boyutu ne olursa olsun bundan oldukça fazla etkilenebilir ve ciddi uyum problemleri yaşayabilir. Düzenlerini korumak bu kişiler için çok önemlidir. Alanlarındaki ufak değişimler bile aşırı tepki vermelerine neden olabilir.

Son olarak Asperger Sendromu çocukluk yıllarında özellikle 3 yaşından itibaren ayırt edilebilir durumda olurken belirtilerin şiddetine göre uzun yıllar fark edilmeyebilir. Ayrıca Asperger Sendromu çocukluk dönemi gelişimsel bozuklukları arasında incelenmesine rağmen belirtilerin yetişkinlik yıllarında da sürdüğü araştırmalarca gösterilmiştir².

Asperger Sendromu Tanı Kriterleri

“Asperger Sendromu nasıl teşhis edilir?”, "Asperger Sendromu tanısı nasıl konur?" sorularının cevabı, Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM)’de yer almaktadır. Asperger Sendromu, DSM V’te Otizm Spektrum Bozuklukları kategorisinde değerlendirildiği için tanı kriterlerine ayrı bir bölüm ayrılmamıştır.

DSM IV ve revize edilmiş versiyonu olan DSM IV-TR’de Asperger Sendromu tanı kriterlerine yer verilmiştir. Bu belirtileri bir spektrumda düşünmek ve Asperger Sendromunun dereceleri olduğunu hatırlamak önemlidir. DSM IV-TR’ye göre Asperger Sendromu tanı kriterleri aşağıdaki gibi özetlenebilir⁴:

1. Sosyal etkileşimde niteliksel bozulmalar
2. Sınırlı, tekrarlayan ve basmakalıp davranış, ilgi alanı ve aktivite örüntüleri
3. İşlevsellikte bozulmalar
4. Normal dil gelişimi

1) Sosyal etkileşimde niteliksel bozulmalar

Asperger Sendromu’nda sosyal etkileşimde niteliksel bozulma türleri şunlardır:

• Sosyal etkileşimi düzenlemek için göz teması kurma, yüz ifadesi, vücut duruşları ve jestler gibi birden fazla sözel olmayan davranışın kullanımında belirgin bozulma görülmesi söz konusu olabilir.
• Gelişim düzeyine yani yaşına uygun akran ilişkileri geliştiremeyebilirler.
• Zevkleri, ilgileri veya başarıları diğer insanlarla kendiliğinden paylaşma arayışının olmaması durumu mevcuttur. (Örneğin; Asperger Sendromu olan bireyler, yeni aldıkları bir eşyayı başkalarına gösterme veya kazandıkları bir başarıyı paylaşma konusunda ilgisiz davranabilirler.)
• Sosyal veya duygusal konularda karşılarındaki kişiye karşılık/ yanıt vermekte zorlanabilirler.

2) Sınırlı, tekrarlayan ve basmakalıp davranış, ilgi alanı ve aktivite örüntüleri

Asperger Sendromu olan bireyler; sınırlı, tekrarlayan ve basmakalıp davranış, ilgi alanı ve aktivite örüntüleri sergileyebilirler. Bunlar aşağıda sıralanmıştır:

• Yoğunluk veya odak açısından anormal olan, basmakalıp ve sınırlı ilgi alanlarıyla meşgul olabilirler.
• Belirli, işlevsel olmayan rutinlere veya ritüellere görünüşte esnek olmayan bağlılıklar gösterebilirler.
• Basmakalıp ve tekrarlayıcı motor hareketler (el çırpma ve ayak sallama gibi) sergileyebilirler.
• Nesnelerin parçalarıyla sürekli meşgul oldukları gözlemlenebilir.

3) İşlevsellikte bozulmalar

Asperger Sendromu’nun ortaya çıkardığı belirtiler, bireylerin hayatında ve işlevselliklerinde bozulmaya sebebiyet vermelidir.

4) Normal dil gelişimi

Diğer gelişimsel bozukluklardan ayırt edilmesi için dil gelişimlerinde klinik olarak bir gecikme olmaması önemli bir işaret olarak bilinmektedir.

Asperger Sendromu ve Yüksek İşlevli Otizm

Asperger Sendromu için belirttiğimiz gibi sosyal etkileşim bozukluğu ve ilgi kısıtlanması belirtilerinin olması gerekir. Asperger Sendromu olan bireyler bilişsel işlevsellik ve dil gelişimi konusunda sorunlar yaşamaz ve otizm kriterlerini karşılamazlar. Bu bilgilerden yola çıkarak Asperger’i belirtirken kullanılan, Yüksek İşlevli Otizm olarak bilinen ancak DSM’de yer almayan bir tanım söz konusudur⁵.

Yüksek İşlevli Otizm’li kişiler Otizm Spektrum Bozukluğu ya da Yaygın Gelişimsel Bozukluklar-Başka Türlü Adlandırılamayan Bozukluklar’dan farklı ve daha üst düzey entelektüel/bilişsel gelişim göstermektedir. Bu sebeple Asperger Sendromu ve Yüksek İşlevli Otizm klinik tablo ve süreç olarak benzeşmektedir. Ancak uzmanlar ayırt etmenin zor ve örtüşme oranının çok yüksek olduğunu araştırmalarla gösterdikleri için DSM 5 Asperger Sendromu’nu Otizm Spektrum Bozuklukları kapsamında incelemektedir^{4, 5}.

Asperger Sendromu Olan Birisine Nasıl Davranmalı?

Asperger Sendromu olan ya da spektrumun herhangi bir noktasında bulunan bireylerle iletişimi kolaylaştıracak ve kalitesini arttıracak öneriler:

1. İletişim kurarken bir çocuğa konuşur gibi değil, herhangi bir yetişkinle konuşacağınız şekilde net, somut ve açık iletişim kurun ve sarkastik iletişim tarzından kaçının.
2. Aktif bir dinleyici olun. Buna zaman ayırmak spektrumdaki kişiye onu önemsediğinizi ve kendisine değer verdiğinizi hissettirir.
3. Sorularınızın yanıtını sabırla bekleyin. Spektrumda bulunan ve özel ihtiyaçları olan bireyler, bilgileri işlemek ve cevap vermek için biraz zamana ihtiyaç duyabilirler.
4. Anlamlı geri bildirimler verin. Spektrumdaki bireyler bilmeden ve istemeden uygunsuz iletişim kurabilirler. Onlara iletişimde neyin uygunsuz olduğu hakkında özel geri bildirim sağlamanız gerekbilir. Karmaşık sosyal etkileşim kurallarını aktarmak onların güvenli iletişim kurmalarına destek olur.
5. Kişiyle aynı ortamdayken onun hakkında odada bulunmayan, üçüncü biriymiş gibi konuşmayın. Bu durum, spektrdumdaki kişiler için anlaşılmaz ve rahatsız edici olabilir.
6. Bağımsızlıklarını ve işlevselliklerini destekleyin. Özel ihtiyaçlarının olması, her ihtiyaçlarının karşılanması gerektiği yanılgısına sebep olabilir. Ancak spektrumdaki bireylerin kendi başlarına yapabildiklerini desteklemek ve onlara alan tanımak işlevselliklerine katkıda bulunacaktır.

Sonuç

Araştırmalara göre erkeklerde daha sık görülen ve dünyada yaygınlık oranı tam olarak bilinmeyen Asperger Sendromu, sosyal etkileşimde problemler ve kısıtlı ilgi alanlarıyla ilişkili olan gelişimsel bir bozukluktur. Ancak tanınmış birçok başarılı isimde görülmesiyle Asperger Sendromu, işlevsellikte bozulmaya sebep olmasına rağmen gerekli eğitim ve destekle yüksek işlevselliğin görülebileceği bir farklılık olarak görülmektedir.

Psikoterapide Asperger Sendromu için sosyal etkileşimleri geliştirmek amacıyla Bilişsel ve Davranışçı Terapi türleri etkili olarak kullanılabilir. Asperger Sendromu olan bir yakınınız varsa bu zorlu süreçte kendi iyi oluşunuz için de psikolojik destek almayı değerlendirebilirsiniz. Kendiniz, çocuğunuz veya bir yakınınız için yardım almanın ilk adımını atabilirsiniz.