Bipolar Bozukluk Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri

Bipolar Bozukluk (Manik-Depresif Bozukluk) Nedir?

Bipolar bozukluk, kişinin ruh halinde, enerji ve hareketlilik seviyesinde sıradışı değişikliklere neden olan bir duygudurum bozukluğudur. Bipoların kelime anlamı iki/çift kutuplu demektir. Bipolar bozukluğu olan kişiler de mani veya hipomani adı verilen aşırı yüksek enerjili, coşkulu dönemler ve depresyon dönemleri yaşayabilirler.

Bipolar bozukluğu depresyon gibi tek kutuplu bir bozukluk olmaktan ayıran da budur. Bipolar bozuklukta hemen her zaman depresyon dönemlerinin öncelik ettiği ya da izlediği manik ya da hipomanik epizotların varlığı söz konusudur.

Yapılan araştırma ve klinik gözlemlerden yola çıkarak bipolar bozukluğun kadın ve erkeklerde eşit oranda görüldüğü ve genellikle ergenlik ve erken yetişkinlik döneminde ortaya çıktığı söylenebilir^[1].

Bipolar bozuklukta ergenlik veya erken yetişkinlik döneminde ilk kez ortaya çıkan duygu durumu epizotları yaşamın ilerleyen dönemlerinde tekrarlayabilir. Epizotların belli bir düzeni yoktur ancak her zaman görülebileceği varsayılır. Bu sebeple yaşam boyu devam eden bir psikolojik bozukluk olarak değerlendirilir. Tedavi edilmezse kişinin iş, okul ve sosyal yaşamını ciddi şekilde etkileyebilir; uygun terapötik ve farmakolojik müdahalelerin yapılması önemlidir.

Bipolar Bozuklukta Manik Epizot

Manik epizot bipolar bozukluğun bir ucudur. Bu süreçte mutlu olmak, üzülmek ya da sinirlenmek gibi duygular anlık gelişir ve yoğun bir şekilde deneyimlenir. Manik epizodun bunu deneyimleyen kişide yarattığı etki günlük hayatındaki işlevselliği bozabilecek düzeyde ve uzun sürelidir.

Bipolar krizi diye adlandırılan manik dönem başlangıcı nasıl anlaşılır? Bireyler, manik döneme girdiklerinde aşırı coşkulu ve taşkın bir duygudurumu sergilerler. Ancak bireylerin aşırı coşkulu duygudurumları, kendi istek veya şemaları doğrultusunda hareket edilmediği takdirde aşırı sinirlilik hali ve öfke patlamaları ile bölünmektedir^[1].

Duygudurumunda ortaya çıkan belirtilerin yanı sıra davranışsal bazı belirtiler de görülmektedir. Günlük hayatta kültürel değerler ve toplumsal normların etkisiyle uzak durulan ya da bireylerin günlük yaşam tarzına uymayan davranışlar, manik dönemde kontrol edilmeksizin sergilenebilirler^[1].

Örneğin politika ya da din ile ilgilenmeyen kişiler, bu konularda aşırıya kaçan davranışlarda bulunabilirler. Ayrıca manik epizot konuşmanın ve konuşma hızının arttığı, düşünmeden para harcama ve alışveriş yapma davranışlarının sık görüldüğü bir dönem olarak bilinmektedir^[1].

Fikir uçuşmaları, düşüncelerin kontrol edilemeyecek düzeyde hızlanması, dikkat dağınıklığı ve öz güvenin normalden çok daha fazla olması gibi zihinsel belirtiler ve uyku gereksiniminin azalması ya da psikomotor ajitasyon^[1] yani yerinde duramama hali^[2] gibi fiziksel belirtiler de manik dönemde görülebilmektedir.

Belirtilerin yanı sıra bir duygudurumuna manik epizot diyebilmek için klinik gözlem ve görüşme zorunludur. Manik epizodun süresi ve bireyin sosyal ya da mesleki işlevselliğine etkisi çerçevesinde değerlendirilmesi doğru psikolojik yardımı sağlayabilmek için faydalı olacaktır.

Manik Epizot Belirtileri

• Düşüncelerin zihinde uçuşması
• Kolayca heyecanlanmak veya huzursuz hissetmek
• Uykuda bozulmalar
• Kiloda ve iştahta ciddi düzeyde değişiklik
• Aşırı para harcamak
• Çevreye rahatsızlık veren davranışlarda bulunmak
• Aşırı konuşkanlık

Bipolar Bozuklukta Hipomanik Epizot

Manik dönemden daha kısa süren ve manik döneme göre sosyal ve mesleki işleyişi daha az etkileyen bir duygudurum dönemini ifade etmek için hipomanik epizot kavramı kullanılmaktadır^[1].

Manik dönemde olduğu gibi hipomanik dönemde de benzer belirtiler görülmektedir; coşkulu ve taşkın bir duygudurum, sinirlilik hali, uyku isteğinin ve ihtiyacının azalması vb^[1].

Bipolar Bozuklukta Majör Depresif Epizot

Majör depresif epizot ise bipolar bozukluğun diğer ucudur ve depresyonun en şiddetli formudur. En az iki hafta süren majör depresif epizot semptomları, kişinin günlük aktivitelerini ve işlevselliğini ciddi şekilde etkileyebilir. Kişi kendini sürekli üzgün hissedebilir, işe gitmekte zorlanabilir, okulda başarısızlık yaşayabilir ve sosyal ilişkilerde sorunlar yaşayabilir.

Majör depresif epizot; depresif duygudurumu, bütün aktivitelere yönelik ilgi ve zevkin azalması, kilo ve iştahta artma veya azalma, uykuda artış veya azalma, psikomotor ajitasyon, bitkinlik, enerji kaybı, suçluluk duygusu, dikkatin bozulması ve intihar düşüncesi ya da planı gibi belirtilerle kategorize bir duygudurum dönemini ifade etmektedir^[5].

Araştırmalarda bipolar bozuklukta deneyimlenebilecek manik epizot ve hipomanik epizoda kıyasla majör depresif epizodun daha belirgin ve uzun süreli olduğu gösterilmiştir^[3].

Ayrıca bipolar bozuklukta majör depresif epizot yaşayan bireylerin manik ve hipomanik epizot yaşayanlara kıyasla daha fazla duygudurumu kararsızlığı, daha fazla psikotik özellik, daha fazla psikomotor gerileme ve daha fazla madde kullanımı sergiledikleri araştırmalarla gösterilmiştir^[4].

Depresif dönem ve depresyon hakkında daha fazla bilgi edinmek için depresyon belirtileri hakkındaki yazımızı ziyaret edebilir ya da depresyon testi olabilirsiniz.

Bipolar Bozukluk Türleri

Bipolar bozukluğun 2 türü:

• Bipolar 1
• Bipolar 2

Bipolar Bozukluk 1

Bipolar bozukluğun ilk formu hem majör depresif epizot hem de manik epizodun görüldüğü bir yapıya sahiptir. Tekrarlayan bir majör depresif epizot ve manik epizot olmasına gerek yoktur, manik epizodu takiben yalnızca bir kez bile majör depresif epizodun görülmesi vakayı Bipolar Bozukluk 1 olarak adlandırmak için yeterlidir^[1].

Manik ve majör depresif epizoda ek olarak Bipolar Bozukluk 1 döneminde karışık epizot da görülebilmektedir. Karışık epizot, majör depresif ve manik epizot özelliklerinin aynı dönemde görülmesini ifade etmektedir^[1].

Bipolar Bozukluk 2

Bipolar bozukluğun ikinci formunda tam gelişmiş manik ya da karışık epizotlar görülmez ancak hipomanik ve majör depresif epizotlar mevcuttur. Bipolar 1 bozuklukta olduğu gibi bipolar 2 bozuklukta da ruh halleri arasında aşırı değişimler vardır ancak manik epizodlar yerine hipomani epizodları vardır. Hipomaninin semptomları daha hafiftir ve günlük aktivitelerin normal bir şekilde devam etmesine engel oluşturmaz.

Bipolar Bozukluk Neden Olur?

Bipolar bozukluk, birçok farklı faktörün bir araya gelmesi sonucu ortaya çıkabilir. Genetik, biyolojik, psikososyal ve çevresel faktörler bipolar bozukluğun gelişmesine katkıda bulunabilir. Genetik faktörler, bipolar bozukluğun gelişmesinde önemli bir rol oynar. Bipolar bozukluğun aile geçmişi olan bireylerin, bozukluğa yakalanma riski daha yüksek olabilir.

Örneğin ailede bipolar bozukluk öyküsü var ise dünyaya gelen tek yumurta ikizlerinin her ikisinde de bipolar bozukluk görülme olasılığı %60, çift yumurta ikizlerinde ise %12’dir^[1].

Biyolojik nedensel etkenler arasında genetiğin yanı sıra nörokimyasal, nörofizyolojik ve nöroanatomik etkiler ve hormon mekanizmalarının da etkisinin çok fazla olduğunu söylemek mümkündür. Biyolojik faktörler, beyindeki kimyasal dengenin bozulması ile ilgilidir. Bipolar bozuklukluğu kişilerin beyinlerinde dopamin, serotonin ve norepinefrin gibi nörotransmiterlerin düzeyinde değişiklikler gözlenebilir.

Araştırmalara göre stresli yaşam olayları bipolar bozukluğun ortaya çıkmasında önemli rol oynamaktadır^[4]. Çocukluk çağındaki travmalar, istismar veya ihmal, aile sorunları ve stresli yaşam olayları gibi faktörler, bipolar bozukluğun gelişimine katkıda bulunabilir.

Ayrıca bireylerin sahip olduğu kişilik özelleri ve bilişsel özellikler de stresli yaşam olayları karşısında psikolojik sağlamlıklarını ve olaylara verecekleri tepkileri etkilemektedir. Bu sebeple bipolar bozukluğun şiddetli duygudurum tepkilerine ve dönemlerine açık hale gelmektedirler.

Bipolar Bozukluk Tedavisi

Bipolar bozukluğun tedavisi, semptomların ciddiyetine ve türüne bağlı olarak değişebilir. Bipolar bozukluğun tedavisinde kullanılan yaygın tedaviler arasında ilaç tedavisi, psikoterapi veya her ikisi birden kullanılan bir tedavi planı yer alır. Tedavi planı, bir psikiyatrist veya psikolog tarafından kişiye özel olarak belirlenir.

Bipolar Bozukluk tedavisi ne kadar sürer?

Bipolar bozukluk tedavisi semptomların şiddetine, türüne, bireyin kişilik özelliklerine ve öyküsüne bağlı olarak değişebilir. Bipolar bozukluğun tedavisi genellikle uzun vadeli bir süreçtir ve yaşam boyunca devam edebilir. Bipolar bozukluğun tedavisi, semptomların kontrol altına alınması ve tekrarlamasının önlenmesi için düzenli bir şekilde takip edilmesi gereken bir tedavi planını içerir.

Bipolar Bozukluk Tedavisinde İlaç Kullanımı ve Psikoterapi

Bipolar bozukluk belirttiğimiz gibi biyolojik nedensel etkenleri ve genetik geçişi yüksek olan bir psikolojik bozukluktur. Bu sebeple hekim gözetiminde bireyin ihtiyaç duyduğu dönemde ihtiyaç duyulan farmakolojik tedaviye ek olarak psikoterapinin de sürece dahil edilmesi oldukça faydalı sonuçlar alınmasına yardımcı olacaktır.

Bipolar bozukluğun tedavisinde antipsikotik, antidepresan ve stabilizatör ilaçlar kullanılabilir. Bu ilaçlar, semptomların kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir ve mani, hipomani ve depresyon dönemlerinin sıklığını ve şiddetini azaltabilir. Fakat farklı epizotlarda semptomlar değiştiği için çoğu zaman ilaçlar tek başına yetersiz kalır ve psikososyal müdahalelerin tedavideki önemi yadsınamaz^[6].

Araştırmalara göre psikoterapi ve özellikle Bilişsel Davranışçı Terapinin (BDT) bipolar bozukluğun mani evresinde akut olarak gelişen belirtiler karşısındaki etkililiği tartışma konusu olsa da bu süreç dışında oldukça faydalı olduğu gösterilmiştir. Belirtilerin kontrol altına alınması, bireye baş etme yöntemlerinin kazandırılması gibi psikoeğitimsel yönlerinden dolayı BDT’nin bipolar bozukluğun tekrarlayan bir bozukluk olmasında da faydalı ve önleyici olduğu görülmüştür^[6].

BDT’nin yanı sıra Farkındalık Temelli Bilişsel Terapiler, Aile ve İlişki Terapileri, Davranışsal Etkinleştirme gibi psikoterapi yöntemleri de kullanılmakta olup etkili olduğunun görüldüğü alanlar mevcuttur^[1]. İlaç tedavisine ek olarak terapi kullanıldığında bipolar bozukluğun tedavisinde daha etkili sonuçlar alınabilir. Terapi, bireyin hastalığı ile başa çıkma becerilerinin gelişmesine ve hayat kalitesinin artmasına yardımcı olabilir.