Çocuklu Ebeveynlerin Yolları Ayırması: Boşanma Sürecinde Çocukları Nasıl Koruyabiliriz?

Çocuklu Ailelerin Boşanma Süreci

İki ayrı insan olarak oluşturduğunuz ailenizi çeşitli sebeplerle bitirmeye ve partnerinizle boşanmaya karar verdiğinizi düşünün. Peki çocuğunuz bu süreçte neler deneyimleyecek? Çocuğun bu süreci daha sağlıklı geçirmesi için neler yapabilirsiniz? Gelin birlikte bu soruları inceleyelim.

Hukuki açıdan ele alındığında “boşanma” evlilik sözleşmesinin sonlandırılması şeklinde tanımlanırken, ruhsal açıdan aile bütünlüğünün bozulması, ailenin bölünmesi, aileyi ve yakın çevredeki kişileri sarsabilen bir olgu olmaktadır. Boşanma sürecinden en çok etkilenenler ise şüphesiz çocuklardır

Boşanma sürecine dair yapılan çalışmaların da ışığında, anne ve babası boşanmış çocukların gelişimle alakalı psikolojik sorunlar yaşamak açısından diğer çocuklara oranla daha fazla risk altında olduğu bildirilmiştir. Bu durum da anne ve babaları ailenin dağılmasının doğru olup olmayacağı yönündeki sorgulamalara götürmektedir¹.

Bazı çiftler en azından çocuklar büyüyene kadar kişisel sorunlarını bir kenara bırakarak evliliğe devam etme kararı almaktadır. Gerçek duruma baktığımızda ise araştırmalar bize, sadece çocuk için bir arada kalmanın çok nadir işe yaradığını göstermiştir. Bazen ise bir arada kalmaya devam etmek, boşanma sürecinden daha zarar verici sonuçlar doğurmaktadır.

Ülkemizde boşanma yüzdesi diğer Batı ülkelerine oranla daha düşük bir seviyede olmasına rağmen yıl geçtikçe bu oranın arttığını görmekteyiz. 1998’de boşanma sayısı 27.167, 2000’de ise bu sayı 34.864 şeklinde rapor edilmiştir¹.

Boşanma Süreci Çocuklara Nasıl Anlatılmalı?

Boşanma sürecindeki ilk adım çocuklara boşanmayı anlatmaktır. Bazı anne ve babalar çocuklarına, boşanma sürecinden bahsetmeyi gereksiz bulur. Çocuğun yaşı küçükse bu da pekiştirici bir faktör olur. Oysa hiçbir çocuk sevsin veya sevmesin bir gün uyandığında ailesinden bir ebeveyninin evden ayrılmış olmasını asla anlayamaz. Dahası hiçbir çocuk bu tür bir yıkıcı davranış ile karşı karşıya bırakılmamalıdır.

Çocuklara bu süreçten bahsederken yapılması gereken en önemli nokta doğruyu söylemek olmalıdır. Bu konuda çocuğa yalan söylenmesi durumu çocuğun süreci daha sağlıksız yaşamasına sebep olabilir ve anne babasına karşı duyduğu güveni zedeleyebilir. Boşanmaya sebep olan ebeveynler arasındaki tatsız konuların çocuğa aktarılmasının ise yararı yoktur¹.

Boşanma sürecine girildiğinde çocuğa, yaşına uygun bir dille bu süreç aktarılmalıdır. Bu durumu genellikle anne ve babanın ikisinin birden anlatması uygun görülmektedir. Bu noktada yapılması gereken şey ilk olarak çocuğa sevgi mesajlarının verilmesi olmalıdır. Yani anne ve baba tarafından çok sevildiğini ve ne yaşanırsa yaşansın sevilmeye devam edeceğinin mesajı verilmelidir. Sonrasında ise boşanma süreci anlatılmalıdır. Anne ve babanın artık ayrı yaşaması gerektiği ve herkes için böylesinin daha iyi olacağı çocuğa uygun bir dille aktarılmalıdır.¹.

Boşanmanın Çocuk Üzerindeki Etkileri

Boşanmanın çocuk üzerindeki etkisi birçok faktöre bağlık olarak değişebilmektedir. Bu faktörler: çocuğun yaşı, cinsiyeti, boşanma sonrasındaki ebeveyn-çocuk ilişkisi, ebeveynin bakım niteliği, çocuğun yaşam kalitesindeki değişiklikler, ebeveynin yeni birisi ile evlenmesi şeklinde sıralanabilir².

Boşanmış aile çocukları boşanmamış aile çocukları ile kıyaslandığında okul başarılarının daha düşük olması durumu, duygusal ve davranışsal problemleri daha sık gösterme, daha düşük benlik saygısına sahip olma ve sosyal ilişkilerde daha fazla zorluk yaşama gibi problemler açısından risk altındadırlar^{2, 3}.

Çocuklukta deneyimlenen zorlukların artışı genel olarak ilerleyen dönemlerinde depresif bozukluklar, madde kullanım bozuklukları gibi sıkıntılar açısından onları risk grubuna sokmaktadır².

Boşanmanın çocuklar üzerindeki bu gibi olumsuz etkilerinin yanı sıra bazı pozitif etkileri de olabilir. Başarılı bir boşanma süreci geçirilmesinin ardından tek ebeveynli bir aile veya yeniden oluşturulmuş aile kurularak ebeveynlerine ve çocuğun yaşam kalitesi artırılabilir.

Ebeveynler arası çatışma bittiyse çocuğun bir veya her iki ebeveyni ile daha iyi bir ilişkisi başlayabilir veya çocuk sorunlu ebeveyn ile daha az temasa geçebilir. Çocuğun yaşadığı aile ortamının tutarlı ve istikrarlı olması, o ortamda çatışma yaşayan ebeveynlerin olmayışı çocuğun uzun vadede iyilik halini arttırmaktadır^{4, 5}.

Boşanma Sonrasında Çocuklarda Görülen Tepkiler

Boşanma sürecinin çocuklar üzerinde çok çeşitli etkileri olabilir. Boşanmanın çocuklarda ortaya çıkarabildiği davranışsal ve duygusal etkilerin en sık karşılaşılanlarına aşağıdakiler örnek verilebilir:

1. Kendini Suçlama

Anne babası boşanan çocukların deneyimledikleri ilk tepki suçluluktur. “Annem babam benim yüzünden ayrıldılar.” gibi kendisini suçlayıcı duygulara sahip olabilirler. Çocuklar eğer bu düşüncelerinden vazgeçirilmezlerse büyüdüklerinde de duygusal sorunlar yaşayabilirler.

Ailelerin bu konuda yapabilecekleri en iyi şey ise çocuklarına boşanma durumunun ondan kaynaklanmadığını ve kendi aralarında çözemeyecekleri sorunlar olduğunu belirtmeleri ve açıklamaları şeklinde olacaktır.

2. Korku

Çocuklar, anne babalarının boşanmalarından sonra korku hissederler. Okul öncesi çocukların bu konuda hissettikleri korku genellikle birlikte yaşadıkları ebeveynlerinin de onları terk edeceği veya ebeveynleri tarafından artık sevilmeyecekleri şeklinde olmaktadır.

Daha büyük yaştaki çocukların hissettikleri korku ise hayatlarının boşanma sürecinden ne şekilde etkilenecekleri yönünde olmaktadır.

3. Öfke

Özellikle erkek çocuklar anne babalarının boşanmasından sonraki süreçte öfkelerini çeşitli şekillerde açığa çıkarmaktadır. Okulda sık sık kavga ederek, öğretmenlerine karşı gelerek veya kırıp dökerek öfkelerini gösterirler. Başka bir açıdan baktığımızda ise öfke, çocukların boşanma sürecini kabullendiklerinin bir göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır.

4. Üzüntü

Ağlamak veya üzgün durmak bu duygunun belirtisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Çocuğun yalnız kalmayı istemesi, az konuşması, düşmanca tavırlar sergilemesi, eski alışkanlıklarını terk etmesi gibi davranışlarda bu duygunun göstergesidir. Çocuğun farklı aktivitelere yönetilmesi sağlanmalı ve üzüntü duygusu ile baş başa kalması önlenmelidir.

5. Barışma Arzusu

Anne babası boşanmış çocukların ortak düşüncelerinden birisi de günün birinde anne ve babalarının tekrar barışacaklarına yönelik umududur. Bu konuda anne ve babaların çocuklara, tekrardan bir araya gelme durumlarının olmadığını hatırlatması ve bu konuda umut vermemeleri önem arz etmektedir.

6. Yemek Yeme ile İlgili Sorunlar

Bu sorun daha çok kız çocuklarında karşımıza çıkmaktadır. Çok fazla yemek yiyip bunları çıkarmak veya çok az yemek yiyerek kilo vermeye çalışmak gibi davranışlar genç kızlarda sıklıkla rastlanmaktadır.

7. Uyku Sorunları

Ailesi boşanma sürecinde olan veya boşanmış çocuklar arasında yaşadıkları korku ve üzüntüyle bağlantılı olarak uyku problemleri oluşabilir. Çocuk kendi yatağında yatmak istemeyebilir veya kabus görerek uyanabilir. Çocuk uykuyu, terk edilme veya kaybetme durumları ile özdeşleştirebilir. Sevgi ve kararlılıkla yaklaşan bir ebeveynin davranışları ile bu problem birkaç ay içerisinde düzelebilir.

8. Yalnızlık Hissi

Çocuklar evden ayrılan ebeveynle araları iyi olmasa dahi onun yokluğunu hissedebilirler ve boşluk hissine kapılabilirler. Çocuğun evde kaldığı ebeveynin yapması gereken işler artacağı için çocuğa ayrılan süre de bununla orantılı olarak azalacaktır. Bu tarz durumlar için aileler, çocuğun yalnızlık hissetmemesi adına boş zamanlarını değerlendirebileceği ve çocuğun gelişimini destekleyici faaliyetlere katılımını sağlayabilirler.

9. Reddedilme Hissi

Küçük yaştaki çocuklar anne ve babalarının birbirlerini istememe durumlarını, kendilerinin de istenmediği şeklinde yorumlayabilirler. Bununla birlikte kendilerini değersiz ve istenmeyen kişi olarak algılama eğiliminde olurlar. Bu nedenle aileler çocuğa bu durumun açıklamasını yapmalı ve onu her zaman seveceklerini ve ilgileneceklerini çocuğa belirtmeliler.

10. Geçmişe Gerileme

Pek çok çocuk, anne ve babasının boşanması durumuna daha önce tamamladıkları bir gelişimsel aşamaya geri dönerek tepki verebilirler. Bu konuda çocuğun gösterdiği davranışlar parmak emme, anne veya babaya vurma, değişik konularda ısrarcı olmak, eskiden sevdiği bir oyuncağa geri dönme şeklinde olabilir. Çocuğun bu dönemde anne ve babalarından bekledikleri şey sevgi, destek ve anlayıştır.

11. Okul Problemleri

Anne ve babası ayrılan çocukların okulda akademik başarılarının düşmesi veya saldırgan davranışlar göstermeleri sıklıkla rastlanılan tepkilerdir. Böyle durumlar açısından aile ve öğretmenler sıkı bir iletişimde olmalılar ve çocuğun durumu takip edilmelidir.

12. Fiziksel Problemler

Ailede yaşanan problemlerle bağlantılı olarak çocuğun fiziksel problemler de yaşaması durumuna sık rastlanmaktadır. Çocuğun yaşadığı strese bağlı olarak mide, baş, göğüs ağrısı ve fiziksel sorunlar yaşamaları söz konusu olabilir. Fiziksel problemler aile tarafından ciddiye alınmalıdır.

Ayrılık / Boşanma Sürecinde Çocukları Korumak için Öneriler

Ebeveynler boşanmalarının çocukları üzerindeki yıkıcı etkilerini hafifletebilmek adına aşağıdaki önerileri uygulayabilirler ve bunlara uygun davranabilirler:^{2, 6-8}

• Anne ve baba aynı anda çocuğa boşanma sürecini çocuğun gelişim dönemine uygun bir dille açıklamalıdır.
• Anne ve babalar çocuklarına boşanmanın ondan kaynaklanmadığını belirtmeli ve bu konuda güvence vermelilerdir.
• Evden ayrılacak ebeveyn hakkında çocuğa önceden bilgi verilmelidir.
• Çocuğa boşanma sürecinden sonra aile düzeninin ne şekilde olacağı, çocuğun kiminle ve nerede yaşayacağı, ziyaretin nasıl yapılacağı dürüstçe açıklanmalıdır.
• Anne ve babalar çocuklarından bu duruma bir yetişkin gibi tepki vermelerini beklememelidir.
• Çocuk ile para veya ekonomik durum hakkında konuşma yapılmamalıdır.
• Çocuktan boşanma sürecinde veya sonrasında taraf tutması istenmemelidir.
• Ebeveynler çocuk duyduğu sürece eşine yönelik herhangi olumsuz bir konuşma yapmamalıdır fakat eşinin olumsuz davranışlarını örtbas da etmemelidir.
• Çocuk, ebeveynlerin arasına sokulmamalıdır.
• Ebeveynler kural koyma konusunda birlikte hareket etmelidir ve bu süreçte tutarlı davranışlar sergilemelidir.