Görme Kaybı ve Hayal Gücü: Charles Bonnet Sendromu

Gözlerimiz, dünyanın muazzam bir tablosunu önümüze serer. Renklerin dansı, formların oyunu ve detayların büyüsü, görme duyumuz aracılığıyla hayatımıza renk katar. Ancak bazen bu muazzam tablo, görme kaybı ile birlikte karmaşık ve gerçek dışı bir şölene dönüşebilir. Dilerseniz Charles Bonnet Sendromu (CBS) ile, adeta bir görsel labirentin içinde kaybolmuş gibi hissettiren, gerçekliğiyle başa çıkmakta güçlük yaşayanların karşılaştığı bu tuhaf durumla tanışalım.

Charles Bonnet Sendromu (CBS) Nedir?

Charles Bonnet Sendromu, özellikle görsel alan kaybı veya görüş keskinliği kaybı yaşayan kişilerde meydana gelen bir tıbbi durumdur. Yani, gözlerimizdeki bazı problemler sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu sendromun nedenleri arasında görsel patika, optik sinir, beyin veya gözlerdeki başka sorunlar yer alabilmektedir ve göz sağlığımızla ilişkilidir¹.

Charles Bonnet Kimdir?

Charles Bonnet (1720–1793), İsviçreli bir doğa bilimci ve filozoftur. 1760 yılında, 87 yaşındaki büyükbabasının halüsinasyonlarının görme kaybıyla ilişkili olduğunu fark etmiştir. Büyükbabasını şu şekilde tanımlamıştır: "Sağlıklı, dürüst, sağduyulu ve hafızası dolu saygın bir adam, tamamen uyanık ve dış etkilerden bağımsız olarak ara sıra önünde insan, kadın, kuş, araba, bina figürleri görür... Tüm bunlar, görüşle ilgili beyin bölgesinde bir yerde bulunuyormuş gibi görünüyor."².

CBS kişinin görsel patika, optik sinir, beyin veya gözlerdeki başka sorunlar nedeniyle karmaşık görsel halüsinasyonlar yaşamaya başlamasını ifade eder. Kişi, bu durumda iken gözleri gördüğü şeylerle gerçek dışı şeyleri bir araya getirmeye başlamaktadır. Bu sendrom, aslında gözlerin nasıl çalıştığı ve görme yeteneğimizin nasıl etkilenebileceği konusunda bize önemli bilgiler veren bir tıbbi durumdur¹.

Charles Bonnet Sendromu (CBS) Belirtileri

Charles Bonnet Sendromu genellikle görsel alan kaybı veya görüş keskinliği kaybı ile ilişkilidir. Bu, kişinin gerçek dünyayı net bir şekilde görememesine neden olabilir. Çoğu durumda, Charles Bonnet Sendromu yaşayan kişiler, zihinsel bir bozulma yaşamazlar. Bu, halüsinasyonlara rağmen kişinin bilişsel yeteneklerinin korunduğunu gösterir.

Charles Bonnet Sendromu'ndaki halüsinasyonlar genellikle kişinin kontrolü dışında ortaya çıkar ve bireyin bu deneyimleri yönlendirmekte veya durdurmaktaki yeteneği sınırlıdır.

Bu sendromdan muzdarip kişiler İnsan veya hayvan gibi belirgin tekrarlı görsel halüsinasyonlar görebilir ve kendilerine bulundukları sendrom açıklandıktan sonra görüntülerin gerçek olmadığını anlarlar.

Halüsinasyon Nedir?

Genellikle bir sağlık durumu veya ilaç kullanımı nedeniyle meydana gelen, var olmayan bir şeyi görme, duyma, hissetme veya koklama deneyimi ile yaşamak ve algılamak durumuna denir. Halüsinasyonlar, ilgili duyusal reseptörlerin uyaran olmaksızın dış ortamdan kaynaklandığı algılanan gönüllü olmayan duyusal deneyimlerdir. Bu tanım ilk olarak 1827'de Esquirol tarafından yapılmış ve mevcut dış uyarıcıların algısal yanılsamaları olan illüzyonlardan ayırmıştır ^3,4.

Charles Bonnet Sendromu (CBS) Ne Zaman Ortaya Çıkar?

Bu sendrom, genellikle yaşlılık döneminde fark edilir ve kişinin gerçek ile hayal arasında bir çizgi çizmesini zorlaştırabilir. Kişi gözleri aracılığıyla dünyayı farklı bir şekilde algılamaya başlar. Bu konuda dikkatli olmak ve gerektiğinde uzman bir doktordan yardım almak önemlidir. Unutmayın ki göz sağlığımıza özen göstermek, bu tür durumların önlenmesine yardımcı olabilir.

Charles Bonnet Sendromu (CBS) Nasıl Bulundu?

İsviçreli bilim adamı Charles Bonnet, CBS'yi ilk olarak 1760'ta tanımlamıştır; ilk olarak katarakt hastası 90 yaşındaki dedesinde fark etmiştir. Dedesi katarakt ameliyatı geçirmiş ve başlangıçta görüşü düzelmişti, ancak sonradan görüş keskinliği bozuldu ve görsel halüsinasyonları oluştu. Halüsinasyonlar gerçek dışıydı ve dedesi psikiyatrik bozukluklarla mücadele etmiyordu¹.

Bu, beynin görsel ilişki alanlarında sinir hattının veya reseptörlerin kesilmesi veya işlevini kaybetmesi nedeniyle ortaya çıkan bir tür serbestleme fenomenidir, hayalet görüşe neden olan bir durumdur.

Serbestleme Fenomeni

Beynimizin görsel ilişki alanlarının bir tür kayıp yaşaması sonucu ortaya çıkan bir durumu ifade eder. Yani, serebral korteks adı verilen beyin bölgesindeki görsel bağlantıların kopması anlamına demektir. Beynimiz normalde gördüğümüz şeyleri anlamak için belirli bölgelerle iletişim halindedir. Ancak serbestleme fenomeninde, bu iletişimde bir kopukluk meydana gelir. Beynimiz, gerçekte olmayan görüntüler oluşturabilir, hayalet görüşe yol açar, çünkü artık tam anlamıyla gerçeklikle bağlantılı değildir. Bu fenomen, özellikle Charles Bonnet Sendromu'nda ortaya çıkar.

Charles Bonnet Sendromu (CBS) Nedenleri

Bilişsel bozukluk, sosyal izolasyon ve duyusal yoksunluk, CBS'nin temel sebepleri olarak kabul edilmiştir. CBS genellikle yaşlılık dönemine kadar fark edilmez, çünkü zihinsel “yetersiz” olarak etiketlenme korkusu ve halüsinasyonları itiraf etme fobisi vardır¹.

Halüsinasyonlarının gerçek dışı doğasını fark eden kişiler, bunun korkusu nedeniyle depresyona girebilirler. Halüsinasyonların varlığını elemek için detaylı ve sistemik bir tarih önemlidir. Halüsinasyonlar spontan olarak düzelebilir veya görüşte iyileşme veya sosyal izolasyonla başa çıkma ile iyileşebilir.

CBS Doğuştan Mı Kaynaklanır, Sonradan Mı Gelişir?

CBS doğuştan gelen körlükten kaynaklanabilir, bunun haricinde, görsel korteksinden gözlere kadar uzanan görsel patikayı etkileyen herhangi bir faktörden de kaynaklanabilir. Charles Bonnet Sendromu'na yol açabilen görsel patikaların etkilenebileceği çeşitli göz ve beyin problemleri şunlardır:

• Diyabetik Retinopati: Diyabetin neden olduğu göz retina hasarı
• Yaşa Bağlı Makula Dejenerasyonu: Yaşlanmaya bağlı olarak makula bölgesindeki dejenerasyon ve görme kaybı
• Serebral İnfarktüsler: Beyindeki kan damarlarının tıkanması sonucu oluşan hasarlar
• Glokom: Göz içi basıncındaki artışa bağlı olarak optik sinir hasarı ve görme kaybı
• Makula Dejenerasyonu: Gözün ortasındaki makula bölgesinin dejenerasyonu
• Katarakt: Gözün doğal lensinin saydamlığını kaybetmesi
• Yüksek Miyopi: Uzak nesnelerin odaklanmasında zorluk yaşatan belirgin miyopi
• Retinitis Pigmentosa: Retinanın ışığı algılayan hücrelerinin hasarı
• Optik Nörit: Optik sinirin iltihaplanması sonucu görme kaybı
• Retinal Ven Tıkanıklığı: Retinanın damarlarının tıkanması sonucu oluşan kan dolaşımı bozukluğu
• Merkezi Retinal Arter Tıkanıklığı: Retinanın ortasındaki arterin tıkanması sonucu oluşan kan dolaşımı bozukluğu
• Oksipital İnme: Beynin arka kısmındaki oksipital lobun etkilenmesi sonucu görme sorunları
• Temporal Arterit: Başın yüzeyindeki temporal arterin iltihaplanması

Charles Bonnet Sendromu (CBS) Ortaya Çıkış Teorileri

Charles Bonnet Sendromunun ortaya çıkış sebebini anlamak için öne sürülen çeşitli teoriler vardır. Bunlar arasında duyusal yoksunluk, algısal serbestleme, nöromatriks, ve uyarıcı/serbestleme halüsinasyonlarını içeren yaklaşımlar bulunmaktadır. Bu teoriler, görsel deneyimdeki azalma veya kayıp ile ilişkilendirilen yanlış algılamaların temelini açıklamaya çalışır. Ayrıca, sosyal izolasyon, yaşlanma ve serebral perfüzyon gibi faktörler de sendromun gelişiminde etkili olabilecek diğer unsurları temsil eder¹.

• Duyusal yoksunluk teorisi, Charles Bonnet Sendromu'nda görsel deneyimin azalması veya kaybının neden olduğu hayalet görüşe odaklanır.
• Rüyalar ve halüsinasyonlar, sendromun belirtilerinden biri olarak görsel deneyimle ilişkilendirilmiş bir teoridir.
• Algısal serbestleme teorisi, görsel yoksunluğun beyindeki normal dengeyi bozarak nöronal aktiviteyi artırabileceğini öne sürer.
• Nöromatriks teorisi, Charles Bonnet Sendromu'nu beyindeki nöronların ağ gibi bir düzen içinde etkileşimde bulunduğu bir matris veya ağ yapısı olan nöromatriksin bozulmasıyla ilişkilendirir, yanlış algılamalara neden olan aşırı nöronal aktiviteyi vurgular.
• Uyarıcı ve serbestleme halüsinasyonları teorisi, sendromun arkasındaki mekanizmaları açıklamak için çeşitli yaklaşımlar sunar.
• Sosyal izolasyon, yaşlanma ve psikolojik faktörler, Charles Bonnet Sendromu'nun gelişiminde etkili olabilecek diğer unsurları temsil eder.
• Serebral perfüzyon teorisi, sendromun rahatsızlık yapıcı etkisini beyindeki kan akışı ile ilişkilendirir.
• Hayalet ekstremite ağrısı teorisi, bir uzvun alınmasına rağmen ağrı hissini açıklar. Kişinin uzvu alındığında bile ağrı hissetmesi durumu gibi, CBS'li kişiler de göremeseler bile görsel duyumlar yaşayabilirler.

Günümüzde Kabul Gören CBS Teorisi Nedir?

Bu sendromda, görsel halüsinasyonlar, görme üzerinde etkili olan kortikal bölgelerdeki dezhibisyonlardan kaynaklanır. Yani, görsel duyusal “deafferantasyon” adı verilen bir durum olan genellikle bir duyu sinirinin, normalde bağlı olduğu hedef organ veya dokudan ayrılması veya kesilmesi anlamına gelir. Bu durum, sinirin normalde ilettiği duyusal bilgilerin hedef organa ulaşamamasına veya normal işlevini yerine getirememesine neden olabilir. Görsel duyusal deafferantasyon" ifadesi, özellikle görsel bilgilerin normal iletiminin kesilmesi veya bozulması durumunu ifade eder¹.

Görsel kortikal bölgelerdeki etkili kısımların aşırı uyarılmasına yol açar. Sonuç olarak, bu bölgeler spontan olarak ateşlenir ve halüsinasyonlar ortaya çıkar.

Nörogörüntüleme çalışmaları, tanı kriterlerini karşılayan kişilerde halüsinasyonlar sırasında görsel kortikal bölgelerin spontan olarak ateşlendiğini göstermiştir. Yani, normalde belirli bir uyarıcı olmadan bu bölgelerde faaliyet gösterirler.

Bu teoriyi destekleyen bir diğer bulgu da halüsinasyonların ilgili kortikal bölgenin işlevleri ile uyumlu olduğudur. Anlaşılabilir bir süreçle ortaya çıkan bu halüsinasyonlar, doğuştan gelen körlük durumunda görülmez.

Charles Bonnet Sendromu (CBS) Teşhisi

Halüsinasyonların doğası ve en yaygın sebepleri nedeniyle CBS genellikle erken demans veya psikoz ile karıştırılır ve tanınamaz. Kişi genellikle görsel deneyimlerin gerçek dışılığının farkında değildir, bu deneyimler genellikle beyin için normaldir ancak bazen sıkıntıya neden olabilir. Kişi halüsinasyonlar üzerinde genellikle küçük veya hiç kontrolü olmayan net, iyi tanımlanmış, düzenli görüntülere sahiptir¹. Eğer halüsinasyonlar nörolojik semptomlar, bilişsel gerileme veya anlayış eksikliği ile ilişkilendirilmişse, diğer tanılar da düşünülmelidir².

Charles Bonnet Sendromu (CBS) İle Mücadele

Charles Bonnet sendromunun bir parçası olarak halüsinasyonları yaşayan çoğu kişi, semptomları rahatsız edici bulmaz ve bu nedenle farmakolojik tedavi adayı değildir (2). Antikonvülzanlar halüsinasyonu iyileştirmekte ve sonlandırmakta etkili olmaktadır ancak CBS için belirli bir ilaç yoktur. Göz doktorunun ve hekimin farkındalığı, yönetimin kritik bileşenleridir ¹.

Bazı kişiler halüsinasyonlardan rahatsız olabilir ve bu olağandışı semptomun tedavisinden fayda sağlayabilir. Birkaç vaka raporu, Charles Bonnet sendromunun risperidon, sisaprid, valproat, karbamazepin, klonazepam, seçici serotonin geri alım inhibitörleri, gabapentin ve olanzapin gibi ilaçlarla başarıyla iyileşme göstermektedir.

Kişilere bu halüsinasyonların doğası konusunda danışmanlık yapılmalıdır. Kişinin görsel halüsinasyonlar bildirmesini görme bozukluğu belirtisi olarak tanımak, yanlış tanı, gereksiz inceleme ve olası yanlış yönetimi önleyebilir.

Bazıları görsel halüsinasyonların birkaç yıl içinde düzeldiğini veya ortadan kalktığını bildirmektedir, ancak çözülme ile ilişkilendirilen faktörler net değildir. Charles Bonnet sendromunun doğal seyri, büyük bir örneklem serisinde henüz çalışılmamıştır.

Kapatırken

Charles Bonnet Sendromu, görme kaybı yaşayan kişilerde ortaya çıkan özel bir durum olup, yaşanan görsel halüsinasyonlar genellikle belirgin ve karmaşıktır. Bu sendrom, kişinin gerçekliği fark etmesine rağmen, halüsinasyonların kontrol edilememesi ve rahatsızlık yaratması özellikleriyle dikkat çeker. Gelişmiş tıp ve psikiyatri alanındaki araştırmalar, bu sendromun nörolojik temellerini daha iyi anlamamıza yardımcı olmaktadır.