Neden Kendimizi Değersiz Hissediyoruz? Değersizlik Duygusuyla Başa Çıkma

Kendimizi değersiz hissetmemizin birçok nedeni olabilir. Klinik bir depresyon durumundan uykusuzluğa, istenilen sonucun alınamadığı bir sınavdan romantik bir ilişkinin bitimine pek çok yaşantı sonucu değersiz olduğumuzu hissedebiliriz. Neden değersiz hissettiğimizi ve nasıl başa çıkacağımızı anlamak için öncelikle “Değersizlik nedir?”i anlamak belki de iyi bir başlangıç olabilir.

Değersizlik Nedir?

Değersizlik kelime anlamı “işe yaramaz olma durumu veya niteliği” olarak tanımlanır¹. Bununla birlikte, doğal olarak, bir şeyin değerini anlamamız için onun güçlü ve eksik yönlerini, istek ve arzularını ayrıca ne tarz zorluklar ile etkileşim içinde olduğunu anlamamız gerekmektedir. Buradan çıkarılabileceği gibi bir şeyin öncelikle değerine karar vermemiz gerekir. Peki değerine karar vereceğimiz şey bizzat kendimiz isek bu kararı nasıl verebiliriz? Bu noktada devreye “Benlik” (Self) kavramı girmekte.

Benlik Algısı

Benlik, kişinin kendisi hakkında bilgiye sahip olduğu düşünce, davranış ve duygulanım örüntüleri olarak tanımlanabilir². Bireyin kendine yönelik düşüncelerini, duygularını ve kendine dair atıflarını kapsamaktadır. Bireyin kim olduğunu, ne yaptığını, nasıl göründüğünü ve değerlerini anlamasını sağlar³.

Yani “benlik” dediğimiz kavram bir noktada kişinin kendisini ve dünyayı algılama biçimini ifade etmektedir. Örneğin: “Ben iyi bir dostum.”, “Ben iyi bir eşim.” gibi ifadeler kişinin benlik algısının birer parçasıdır ve kendisini nasıl algıladığı hakkında birer yargı içermektedir. Kişilik özelliklerimizi nasıl değerlendirdiğimiz, içe dönük mü yoksa dışa dönük mü olduğumuz; hayattaki rollerimiz (örn: eş, dost, kardeş vb.); ilgi alanlarımız ve tutkularımız (örn: desteklediğimiz takımlar, dünya görüşümüz vb.); dünya ile olan etkileşimlerimiz konusunda nasıl hissettiğimiz (örn: topluma olan katkımızla ilgili görüşlerimiz) gibi dünya ve kendimizle ilgili değerlendirmelerimizin hepsini benliğimizin birer katmanı veya parçası olarak düşünebiliriz.

Sosyal bir ortamdaki kendimizle ilgili değerlendirmelerimize ilişkin olarak Bilişsel Davranışçı Terapinin kurucusu Profesör Aaron T. Beck şöyle diyor:

..Sosyal durumlarda birey, diğer insanların kendisine nasıl tepki verdiklerini takip etmeye çalışabilir ve değerlendirmesine dayanarak, kendisi hakkında ne düşüneceklerini tahmin etmeye çalışır. "Söylediklerimi beğenecekler mi?" "Aptal olduğuma karar verecekler mi?" "Beni övecekler mi?" "Benimle alay edecekler mi?" diye merak eder…⁵

Bu merak sonucunda kişinin vardığı sonuç ise bireye kendisini çevreleyen dünyada bulunduğu konum hakkında bir şeyler anlatmaktadır. Böylece birey kendisi hakkında bilgi edinmeye başlar. Kim olduğu, nasıl birisi olduğu, neler yaptığı, nelerle ilgilendiği gibi benliğinin pek çok katmanı hakkında değerlendirmelerde bulunmaya başlayabilir.

Neden Değersiz Hissediyoruz?

Kendimiz ve bizi çevreleyen dünya hakkında sürekli devam eden bir değerlendirmede bulunuruz. Ancak bu değerlendirmeler zorlayıcı durumlar altındayken yapıldığında o kadar da gerçekçi olmayabilir veya peşi sıra gelen durumlar bu değerlendirmelerin yorumlanması konusunda bir takım algısal çarpıtmalar meydana getirebilir. Bireyin algısı, olaylar karşısında geliştirdiği işlevsel olmayan otomatik düşünceler nedeniyle gerçeklikten uzaklaşmaya başlayabilir.

Bu düşünceler, çoğu zaman bilinçsizce oluşur ve bireylerin duygusal deneyimlerini olumsuz yönde etkiler. Böylece birey kendisini yetersiz, önemsiz veya sevilmeye değer olmayan biri olarak algılamaya başlar. Bu his, genellikle kişinin geçmiş deneyimlerinden, öğrenilmiş inançlarından ve çevresel faktörlerden beslenir³. Bununla paralel olarak, değersizlik hissini açıklarken Profesör Aaron T. Beck yukarıdaki alıntısına şöyle devam ediyor:

…Kişinin doğal eğilimi, kendisine yönelik her türlü anlık tepkiyi, kalıcı bir tutum olarak değerlendirmektir. Sosyal imajına dair değerlendirmesi büyük ölçüde, başkaları üzerinde yarattığı etkiyi nasıl algıladığına dayanır. Sosyal imajına dair bu düşüncesi, kendi benlik kavramını da etkileyebilir. Örneğin: “Eğer fiziksel olarak çekici değilsem ya da iyi bir konuşmacı değilsem, insanlar beni sevmez ve değersiz olurum.⁵

Gerçeklikten uzaklaşmaya başlamış ve bireyin günlük hayattaki işlevselliğinde sorunlara yol açmaya başlayan otomatik düşünceler, bireyi artık işe yaramaz olduğu konusunda daha temel bir inanca doğru yönlendirmeye başlayabilir. Birey bu düşüncelerini sorgulamaz, tekrar değerlendirmez veya tekrar değerlendirebileceği içsel kaynaklardan yoksun şekilde günlük pratiklerine devam ettiği takdirde, değersizlik hissi veya değersizlik inancı ortaya çıkabilir.

Değersizlik Dikkat Edilmesi Gereken Bir Duygudur.

Değersizlik hissi, bireyin kendisi, dünya ve gelecek hakkında olumsuz düşünceler geliştirmesinden kaynaklanır. Bu düşünceler üç ana kategoride incelenebilir:

• Kendilik Algısı: "Ben yetersizim, başarısızım, sevilmeye değer değilim."
• Dünya Algısı: "Diğer insanlar beni önemsemiyor, dünya adaletsiz bir yer."
• Gelecek Algısı: "Hiçbir şey düzelmeyecek, gelecek umutsuz."4

Buradan anlaşılabileceği üzere, değersizlik hissi yaşamın pek çok alanında, pek çok günlük pratikte kendisini gösterebilecek geniş kapsamlı bir deneyimdir. Ayrıca bazı psikiyatrik bozukluklarda yoğun olarak görülmektedir. Bunlar:

• Bipolar Bozukluk
• Depresyon

durumları olarak sıralanabilir ve alt alanlarının tamamında değersizlik duygusu görülmektedir⁶. Tüm bunlar göz önüne alındığında, artan değersizlik hissi yaşadığınızı düşünüyorsanız bunu yakından gözlemlemenizi ve bir uzmana müracaat etmenizi öneriyoruz.

Değersizlik Duygusu ile Nasıl Başa Çıkabiliriz?

Kişinin anlık, tekrarlamayan ve kısa süreli olarak değersiz hissetmesi normaldir. Daha sonrasında kendimiz ve deneyimlerimiz ile ilgili tekrar değerlendirmeler yapar ve duygularımızı düzenleriz. Bununla birlikte hafif şiddetli değersizlik duygusu ile başa çıkmak için çeşitli yollar mevcuttur.

Bu yöntemler genellikle bireyin işlevsel olmayan düşünce kalıplarını fark etmesini, bu düşünceleri sorgulamasını ve daha sağlıklı düşünce kalıpları geliştirmesini hedefler. Bunlardan bazıları şunlardır:

İşlevsel Olmayan Düşünceleri Tanımlama: İlk adım, değersizlik hissine yol açan işlevsel olmayan otomatik düşünceleri fark etmektir. Bu düşünceler genellikle "Ben yeterli değilim." veya "Başarısızım." gibi cümleler olabilir.

Düşünceleri Sorgulama: İşlevsel olmayan düşünceleri sorgulamak ve bunların ne kadar gerçekçi olduğunu değerlendirmek önemlidir. Örneğin, "Bu düşünceyi destekleyen somut kanıtlar var mı?" ya da "Bu düşünceye sahip olmasaydım, nasıl hissederdim?" gibi soruları kişi kendisine sorabilir.

Alternatif Düşünceler Geliştirme: İşlevsel olmayan düşünceleri daha gerçekçi ve işlevsel düşüncelerle değiştirmek, değersizlik hissiyle başa çıkmada önemli bir adımdır. Örneğin, "Hatalar yapabilirim ama bu benim değersiz olduğum anlamına gelmez." gibi daha gerçekçi ve destekleyici düşünceler geliştirmek bir başlangıç olabilir.

Davranışsal Deneyler: Sıkça kullanılan bir diğer teknik, bireyin bu yeni düşünceleri test etmesini sağlayan davranışsal deneylerdir. Örneğin, kişi kendini yetersiz hissettiğinde, küçük bir başarı hedefi belirleyip bunu gerçekleştirmek, işlevsel olmayan düşüncelerini test etmesine ve yeni bir bakış açısı geliştirmesine yardımcı olabilir.

Kendine Şefkat Gösterme: Değersizlik hissiyle başa çıkmada, kişinin kendine karşı daha nazik ve anlayışlı olması da önemlidir. Kendine şefkat göstermek, olumsuz düşüncelerle daha etkili bir şekilde başa çıkmayı kolaylaştırır^4,5,7.

Bu yöntemler hafif şiddetli değersizlik inancını/hissini yönetmeyi kolaylaştırabilecek çeşitli stratejilerdir. Yoğun ve şiddetli olarak değersiz hissediyorsanız sizi destekleyen arkadaşlarınız, aile üyeleriniz ve uzmanlardan destek isteyin. Gerektiğinde profesyonel yardım almayı unutmayın. Hiwell Online Terapi Platformu bünyesindeki klinik psikolog ekibi ile her an her yerden size yardımcı olmaya hazır! En kısa sürede bir uzman görüşü almak için bir uzman psikolog ile randevunuzu oluşturabilirsiniz.