Delik Fobisi (Tripofobi) Nedir? Delik Korkusu Neden Olur?

Deliklerden Korkmak

Çilek ve nar gibi meyveler, tohumlu ekmekler, baloncuklar, bal petekleri ve ayçiçekleri… Kimileri bu saydıklarımızı severek tüketirken kimileri için bunlar yoğun bir korku ve tiksinmeyi tetikleyen birer nesne olabiliyor. “Çilekten kim korkabilir ki?” diye düşünebilirsiniz. Delik fobisi tripofobi, çok bilinen fobilerden olmadığı için günlük hayatta adını hiç duymamış olabilirsiniz. Tripofobi ne demek sorusunun cevabını daha iyi anlamak için öncelikle fobinin ne olduğuna kısaca bakalım.

Fobi Ne Demek?

Fobi; bir nesne, olay ya da durum karşısında sürekli olarak tetiklenen aşırı ve irrasyonel korkuya verilen isimdir. Kişi fobik durumla karşılaştığında duygusal, bilişsel ve fiziksel olarak tepkiler gösterir¹.

Korku tehlikeli durumlara, nesnelere veya olaylara karşı verilen oldukça normal bir tepkidir. Fobiler ise korkunun normal düzeyde değil aşırı bir düzeyde yaşanmasına sebep olur. Dolayısıyla bir korkunun fobi düzeyine gelmesi için aşağıdaki ölçütleri karşılaması beklenir²:

• Spesifik bir durum (örn. Yükseklik, örümcek) ya da nesne ile karşılaşıldığında tetiklenir.
• Bahsedilen nesne ya da durumla karşılaşılırsa yoğun kaygı ve korku belirtileri görülür.
• Korku ve kaygıya sebebiyet veren durum veya nesneden kaçınılmaya çalışılır.
• Korku ve kaçınma davranışları süreklidir, belli bir süre sonra kendiliğinden kaybolmaz.
• Kişinin yaşadığı korku veya kaygı, yaşamını ve işlevselliğini kısıtlar. Belli yerlere gidemez veya belli aktiviteleri yapamaz hale gelir.
• Fobiye konu olan nesne veya durum toplumsal olarak herkesi etkileyen bir durum değildir. Yani, yaşanan toplumda çoğunluk için normal kabul edilen nesne veya durumlardır.

Tripofobi (Delik Fobisi) Nedir?

Delik fobisi olarak da bilinen tripofobi, nesnelerin yüzeyinde bulunan delik ve boşluk birikimlerine karşı duyulan aşırı korku ve iğrenmedir. Bal petekleri, çilekler, delikli taşlar, ve delikli peynirler, sahip oldukları delikli örüntüyle kişide yoğun bir rahatsızlık ve korku yaratan nesnelere örnek verilebilir. Delik fobisi spesifik fobi türlerinden biridir. Tripofobisi olan bireyler, delikli yüzeylerin yanı sıra tekrarlayan desenlerden veya küçük delik kümelerine sahip taşlar ve süngerler gibi nesnelerden de kaçınabilirler³.

Tripofobi yaşayan kişilerin çeşitli nesneler üzerinde delik kümeleri görmesinin yoğun şekilde rahatsız edici iç organ reaksiyonlarına sebep olabileceği bilinmektedir⁴. Ayrıca, tripofobisi olan bireyler, bu tür nesneleri gördüklerinde şiddetli korku, mide bulantısı, kaşıntı, terleme, titreme ve hatta panik atak yaşayabilirler⁵.

Tripofobi Belirtileri

Delikli yüzeylerden yoğun rahatsızlık duyan kişilere tam olarak “tripofobi” isminin verilip verilmeyeceğini bazı ölçütlerin belirlediğini söylemek yanlış olmayacaktır. Aslında bu yüzeylerden rahatsız olmak yetmiyor. Tripofobi tanısında, delikli yüzeylerle karşılaşınca aşağıdaki belirtileri gösteriyor olmak da önem taşıyor^{1, 3, 4}:

• Duygusal rahatsızlık
• Yoğun korku ve kaygı
• Tiksinme duygusu
• Sıcaklığa bağlı olmaksızın ürperme
• Herhangi bir fiziksel tetikleyiciye bağlı olmaksızın kaşıntı
• Mide bulantısı
• Panik atak
• Hızlı nefes alıp verme
• Terleme
• Kusma

Delik fobisi söz konusu olduğunda tüm bu belirtiler kalıcıdır, özellikle yer ve zaman seçmezler. Delikli yüzeylerle karşılaşıldığında her zaman aynı belirtilerin ortaya çıkması söz konusu olacaktır. Ayrıca, günlük hayatın işleyişini bozmaktadır. Kişi yaşadığı fobi ve belirtiler sebebiyle günlük hayatta yaptığı veya yapmak zorunda olduğu birçok işten mahrum kalabilir.

Tripofobi Tetikleyen Nesneler ve Uyaranlar

Tripofobi yaşayan kişiler genel olarak yüzeyinde kümeler halinde ve dağınık delikler bulunan nesnelere karşı korku, endişe duyar. Deneyimledikleri korku halinin yoğunluğuna bağlı olarak dikkatleri aşağıdaki nesneler üzerine yoğunlaşmakta ve diğer insanlara göre bu nesneleri daha kolay algılamaktadırlar ^{1, 3-6}:

• Üzerinde delikler bulunan peynir türleri
• Çilek, ahududu, papaya ve kivi gibi küçük çekirdekli meyveler
• Nar gibi taneli meyveler
• Bal petekleri
• Deride iyileşmeye başlayan yara kabukları
• Sünger
• Taşlı yollar
• Baloncuklar
• Alüminyum içeren metal köpükler
• Herhangi bir nesne ile oluşturulmuş çoklu fotoğraf kolajları
• Tohumlu ekmeklerin yarattığı delikli görüntü
• Mercan gibi hayvanlar
• Lotus tohum kabukları
• İnsan yapımı desenli / benekli kürk veya kıyafetler
• Dalmaçyalı köpekler ve leoparlar

Bu nesneler, tripofobi yaşayan kişileri ciddi rahatsız eder ve yukarıda sıraladığımız fizyolojik belirtilerin ortaya çıkmasına sebebiyet verebilirler. Üstelik bu tepkilerin ortaya çıkması için kişilerin sadece bunlarla karşılaşması gerekmez, tripofobi yaşayan kişilerin bunlar zihninde canlanması veya hayal etmesi bile belirtilerin görülmesine neden olabilmektedir. Peki tripofobi neden olur?

Tripofobi Neden Olur?

Tripofobi sık duyulmayan, birçok kişi için de ilginç bir fobi türüdür. Gündelik hayatımızda anksiyete ve depresyon gibi yer etmiş psikiyatrik kavramlardan olmadığı gibi bilimsel olarak da araştırmalara çok fazla konu olmamıştır. Dolayısıyla tripofobiyi ortaya çıkaran ve geliştiren faktörler hakkında pek bilgi sahibi değiliz.

Bazı araştırmacılar, tripofobinin evrimsel olarak geliştiğini öne sürmüşlerdir. Tripofobik uyaranların yani delikli yüzeye sahip nesnelerin geçmişte atalarımızın zehirli organizmalar ve tehlikeli hayvanlar olarak karşılaştığı ve kaçındığı temeline dayandığını vurgulamışlardır⁷. Ayrıca, davranışçı teoriye dayanarak diğer fobilerde olduğu gibi tripofobiyi tetikleyen uyaranlar ile ilgili olumsuz deneyimler yaşadıktan sonra görülebileceği ileri sürülmektedir⁸.

Diğer araştırmalar ise, tripofobik olmayan bireylerin sadece hastalıkla ilgili tripofobik uyaranlara karşı isteksizlik yani kaçıngan tepki gösterirken, tripofobik bireylerin bunu hem hastalıkla ilgili hem de hastalıkla ilgisi olmayan uyaranlara karşı sergilediğini göstermiştir⁹.

Tripofobinin nedenlerini araştırırken tripofobi yaşayan kişilerin tiksinme konusunda daha duyarlı ve hassas oldukları ve kişisel sıkıntı hissi konusunda da diğer insanlardan farklı oldukları görülmüştür. Bu sebeple hassas ve sıkıntılı bir kişilik yapısının tripofobi ile ilişkili olduğunu araştırmalarda bildirmişlerdir¹⁰.

Tüm bunların dışında tripofobi diğer psikopatolojilerin bir türü olarak da düşünülmüştür. Özellikle tripofobiye eşlik eden diğer psikojik rahatsızlıkların Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) ve diğer spesifik fobiler olduğu araştırmalarla desteklenmiştir¹¹. Buradan yola çıkarak tripofobinin bir OKB alt türü olduğu konusunda fikirler öne sürülmüştür.

Bunun yanı sıra tripofobi deneyimleyen kişilerin yüksek oranlarda depresyon, yaygın anksiyete bozukluğu, sosyal anksiyete bozukluğu ve panik bozukluk eş tanılarını aldıkları ve tripofobiye eşlik eden diğer kaygı ve duygudurum bozuklukları ile mücadele ettikleri de bilinmektedir¹¹. Dolayısıyla yaşadıkları diğer olumsuz psikiyatrik deneyimlerin kişilerin tripofobi yaşaması ile ilgili nedensel etkisi olabileceği tartışılmaktadır.

Tripofobi Nasıl Geçer?

Tripofobinin anlaşılması için bile yeni araştırmalar yapılırken tripofobiye karşı başvurulan müdahale yöntemleri geliştirilmeye devam etmektedir ancak spesifik bir çözüm yönteminin bulunmadığını söyleyebiliriz.

Tripofobi konusunda diğer fobilerde olduğu gibi davranışçı bir yaklaşım olan sistematik duyarsızlaştırma ve tepki önleme çalışmaları yapılabilir. Bireyler, aşamalı olarak tripofobik uyaranlara maruz bırakılarak fobiyle mücadele etmek için kullandıkları işlevsiz tepkiler önlenerek fobik uyaranla temasa geçmesi sağlanabilir. Bu direkt maruz bırakmayı değil, kişinin yaşadığı fiziksel, duygusal ve davranışsal zorlukları da göz önünde bulundurarak aşamalı ve sistematik ilerlenen bir süreçtir.

Tripofobi için kullanılan davranışçı yöntemler bilişsel yöntemlerle desteklenebilir ve Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) işlevsel olarak tripofobi ile etkili mücadele için kullanılabilir. Tripofobik uyaranlarla ilgili bireyin sahip olduğu mantık dışı düşünceler ve inançlar üzerinde çalışılarak tripofobik uyaranlara dair alternatif düşünce kalıpları üretilebilir.

Ayrıca, bu süreçte hem davranışsal hem de bilişsel olarak tripofobik uyaranlara maruz kalmak, bireylerin yoğun olarak rahatsızlık duymasına ve kaygısını artmasına sebep olabilir. Bu durumda gevşeme egzersizleri kullanmak ve bireylere günlük hayatlarında uygulayabilecekleri şekilde bu egzersizleri öğrenmelerine yardımcı olmak veya kaynak sağlamak etkili olacaktır.