Deniz Korkusu (Talassofobi) Nedir?

Talassofobi Nedir?

Deniz korkusu talassofobi büyük, derin, karanlık su kütlelerinden aşırı ve sürekli bir şekilde korkma durumunu ifade eden özgül bir fobi türüdür. Buna bağlı olarak kaçınma davranışları ve bunların kişinin gündelik hayatındaki işlevselliği üzerinde sıkıntı yaratması sebebiyle anksiyete bozukluklarından biri olarak kabul edilir.

Talassofobinin belirtileri, ortaya çıkış ve gelişim seyri çoğunlukla diğer fobilerle benzer niteliktedir¹. Yunanca thalassa (deniz) ve phobos (korku) kelimelerinin birleşimden oluşur ve açık deniz fobisi ya da okyanus fobisi olarak da bilinir^{1, 2}.

Karadan uzak olma düşüncesi, denizin engin, koyu mavi görüntüsü ve bilinmezliği talassofobisi olan biri için oldukça kaygı verici özelliklerdir. Deniz fobisi olan kişiler tahmin edilebileceği gibi deniz ve denizle ilgili olan durumlarda bahsedilen yoğun ve orantısız korkunun, kaygının ve olumsuz inançların sonucunda gelişen birçok belirtiyle karşılaşmamak adına denize girmekten, denizle ilgili olan nesne ve canlılardan, sahile gitmekten, derin bir havuza girmekten hatta tüm bunlara tanık olmaktan bile kaçınabilirler².

Talassofobik kişide açık denizleri, okyanusları, veya derin su birikintilerini gördüklerinde ya da gemi, tekne gibi bir deniz aracı kullanmak mecburiyetinde kaldıklarında tetiklenip aniden ortaya çıkar². Hatta bu kişiler için denize dair zihinsel imgeler bile fobi tepkisinin ortaya çıkması için yeterli olabilir.

Talassofobi (Deniz ve Okyanus Fobisi) Belirtileri Nelerdir?

Her fobi türünde olduğu gibi deniz/okyanus fobisinde de bireylerde fiziksel ve duygusal birçok belirti, değişim göze çarpmaktadır. Deniz fobisi olan bir kişi için bahsedilen durumlarda gözlemlenen ve kişiye sıkıntı veren bazı belli başlı belirtiler şu şekillerde olabilmektedir:²

• Ellerde ve vücutta titreme
• Terleme
• Ağızda kuruluk
• Nefes darlığı, göğüs kafesinde ağrı, baskı hissi
• Korku ve kaygıda yoğun bir artış
• Kontrolü kaybetme ve ölüm korkusunda bir artış
• Kalp çarpıntısı
• Mide bulantısı
• Sinirlilik, tahammülsüzlük
• Huzursuzluk, gerginlik
• Bayılma

Görüldüğü üzere sıralanan belirtiler çok çeşitlidir ve örnekleri kişinin kendi deneyimleri üzerinden çoğaltılabilir. Aynı zamanda bu belirtiler birçok fobi türü için geçerlidir. Her fobi türünde olduğu gibi bahsedilen tüm belirtilerin bireyin kişisel öyküsünde değerlendirilmesi gerektiği, şiddetlerinin ve görünürlüklerinin kişiden kişiye değişebileceği akıldan çıkarılmamalıdır. Örneğin çok şiddetli durumlarda bayılmaya ve çok yoğun kalp çarpıntısına varan deneyimler yaşanabilirken bir başkasında bu belirtiler hiç gözlemlenmeyebilir.

Öyleyse fobi yaşayan bireyler arasında bile değişiklikler gösterebilen belirtiler ve yoğun korkma hali neden bazılarımızda var olurken bazılarımızda olmamaktadır? Talassofobi nasıl ve neden ortaya çıkar?

Talassofobinin Nedenleri

Kimimiz için büyüleyici olan engin ve mavi sular kimimizin korkulu rüyasıdır. Görüldüğü üzere talassofobisi olan biri için denizler, okyanuslar birer felakettir³. Kişiler arasında bu farklılığı yaratan nedenlere baktığımızda bu konu üzerinde henüz kesin ve net sonuçlara ulaşılamamasına rağmen hali hazırda konu üzerinde yapılan araştırmalar ve gözlemler sonucunda elimizde bilimsel temelli güncel görüşler bulunmaktadır.

Biyolojik Nedenler

Bu görüşlerden ilki talassofobinin gelişiminde biyolojik temelli bir aktarımın söz konusu olabileceği hakkındadır. Yapılan çok kısıtlı araştırmaya rağmen bu görüş; korku ile ilgili bazı genlerin kişinin atalarından bu yana aktarılmış olmasının talassofobi gelişmesinde etkili olabileceğini savunmaktadır. Çalışmalar genetiğin etkisinin hiçbir durumda yok sayılamayacağı gibi konu fobiler, talassofobi olduğunda da yok sayılamayacağını açıkça vurgulamaktadır.

Psikososyal Nedenler

Bunun yanında genel manada belirsizliğe dair korkumuzun da ek olarak deniz fobisi üzerinde pekiştirici bir etki yaratabileceği öne sürülen düşünceler arasındadır. Denizlerin gerek uçsuz bucaksızlığı gerekse içinde bulunan canlı ve cansız çeşitliliğinin bilinmezliği göz önünde bulundurulduğunda bu rol anlaşılır olabilmektedir.

Bir diğer yandan başka araştırmalar talassofobin gelişiminde geçmiş deneyimler ve öğrenmelerin etkisi üzerinde durmaktadır. Koşullanmalar, öğrenmeler ve geçmiş travmatik yaşantılar bilindiği gibi psikolojik birçok problemin temelinde göz ardı edilemeyecek kadar önemli bir etkiye sahiptir.

Konu deniz fobisi olduğunda da benzer şekilde bir etkiden söz etmek mümkündür. Bu anlamda kişinin geçmişte bir boğulma tehlikesi geçirme hikayesi olması, boğulmaya tanık olması, denizlerle ilgili felaket haberlerini duyması veya rol model aldığı kişide benzer bir korkunun olması kişide talassofobi gelişiminde etkili olabilmektedir.

Talassofobinin nedenlerine dair araştırmalar halen devam etmektedir fakat görüldüğü üzere deniz korkusu üzerinde biyolojik ve çevresel birçok durum etkili olabilmektedir². Peki talassofobiden nasıl kurtulabiliriz?

Deniz Fobisinin Kısır Döngüsü

Talassofobi bahsedildiği üzere çeşitli nedenler sonucu ortaya çıkabilir ve getirdiği fiziksel ve duygusal belirtileriyle kişi hayatında deniz ve su ile ilgili olan her alanda kaçınma davranışlarına sebep olabilir. Tüm bu kaçınma davranışlarının kişiyi gündelik hayatındaki aktivitelerinden kısıtladığı gözle görünür bir gerçektir.

Öte yandan denize dair var olan aşırı korku nedeniyle fizyolojik olarak gerçekten de tehlikeli boyutlara varan, orantısız fizyolojik belirtiler (kalp atışlarının hızlanması, aşırı terleme, titreme vb.) deneyimlememiz mümkündür.

Gündelik hayata getirdiği sağlıksız fizyolojik deneyimlerin ve kısıtlamaların yanı sıra hiçbir şekilde denize girmeme, denize bakmama hatta sahil kenarında bile oturmama gibi kaçınma davranışları aynı zamanda kişide hali hazırda var olan kaygının ve olumsuz inançların istemeden pekişmesini sağlamaktadır.

Kişi kaçınarak bir nevi inançlarını doğrularken, kaçınmadığında gerçekten ne olduğunu deneyimleme imkanını da kaçırmaktadır. Büyük çoğunlukta zamanla öğrenilen tek doğru hemen oradan uzaklaşmak ya da oraya hiç gitmemek olmaktadır. Tahmin edilebileceği üzere sürekli kaçınma davranışı sağlıklı baş etme yollarının ve su kaynaklarının aslında zararlı olmadığının hiçbir zaman öğrenilememesine sebep olur. Diğer bir deyişle, uzun vadede kaçınma davranışı kendini koruyan bir kısır döngüye neden olur.

İlk bakışta kaçınma davranışları kişi için deniz korkusu üzerinde kısa vadeli bir rahatlama ve kontrol yolu gibi gözükse de sürecin geneline bakıldığında bu durum kaygıyla dolu bir döngünün sürüp gittiğini işaret etmektedir. Bu belki de tüm fobilerin temelinde görünen ortak bir tablodur. Neyse ki bu döngüyü kırmak, ve bu tabloyu değiştirmek mümkündür. Elimizde talassofobiyi yenebilmek adına etkili profesyonel yöntemler ve sosyal ipuçları bulunmaktadır. Peki talassofobi nasıl tedavir edilir?

Talassofobi Nasıl Yenilir?

Fobi alanında bilimsel olarak etkinliği kanıtlanmış olan bilişsel davranışçı terapi yöntemi deniz korkusu olan talassofobiyi de yenebilmek adına birebir bir müdahale planlamasına sahiptir. Bu yöntem ile kişi geçmiş deneyimlerini, derin denizler, okyanuslar ile ilgili yaşadığı korkular üzerinde etkili olan olumsuz inanç ve düşüncelerini, duygularını bir bağlam içerisinde terapisti ile beraber keşfeder².

Fobilerin tedavisinde genel amaç kişinin bireysel fobi öyküsünü bir bütün içinde ele alırken bu fobinin oluşturduğu kaçınma davranışlarının da üstünde durmak bu anlamda yeni baş etme stratejileri geliştirmektir. Bunun için sistematik olarak adım adım karşı karşıya getirme yöntemleri uygulanır ve kişide su, deniz, okyanuslar ile ilgili yeni öğrenmeler yaratılır. Kişi bu yolla yeni deneyimler kazanırken aynı zamanda var olan eski inançları da zamanla yerini yeni inançlara bırakır².

Deniz Fobisini Yenmek İçin 5 İpucu

Bir başka taraftan böylesine yoğun bir kaygı ve korku yaşarken profesyonel bir bakımın yanında yardımcı, gündelik hayatta uygulayabileceğiz farkındalık pratikleri ve etkili birtakım öneriler bulunmaktadır. Bunlardan 5 tanesi aşağıda belirtildiği şekilde sıralanabilir ve örnekler kişiye göre çoğaltılabilir.

• Derin bir deniz, okyanus gördüğümüzde ya da imajı zihnimize geldiğinde içinizde beliren duyguları farkında olun ve onlara alan açın.
• Kaçınma davranışlarınızı fark edin, belirleyin ve kendi kendinize atabileceğiniz küçük adımlar varsa keşfedin.
• Sevilen ve güvenilen yakınlarla deniz korkunuz hakkında paylaşımda bulunmayı ve destek almayı ihmal etmeyin.
• Korkunuz ve endişeniz hakkında konuşmaktan çekinmeyin.
• Benzer duygular ve korkular deneyimleyen sosyal destek gruplarına katılın.

Görüldüğü üzere talassofobi bir kader değildir. Deniz korkusu yaşayan bireylerin bu durum ile sağlıklı yollarla baş edebilmek adına profesyonel ve bireysel olarak sosyal yollarla alabileceği birçok destek türü bulunmaktadır⁴. Korku hakkında farkındalık geliştirerek, doğru bilgiye ulaşarak ve uygun destek yollarını belirleyip, eyleme geçerek talassofobiyi yenebilir, denizlerle barışabilir, kumsalların keyfini sevdiklerimizle özgürce çıkarmaya başlayabilirsiniz.