Deprem Korkusu (Sismofobi) Nedir? Deprem Korkusunu Nasıl Yeneriz?

Deprem Korkusu (Sismofobi) Nedir?

Deprem korkusu ya da fobisi, bir diğer adıyla “sismofobi” kişinin olası bir deprem riski sebebiyle kendisi ve sevdiklerinin can güvenliğine dair sürekli ve derin bir korku duymasını ifade eder. Bu korku, depremi bizzat hissederek ya da ikincil olarak yaşayarak yani, çevreden duyulan hikayeler veya medyada izlenen görüntüler nedeniyle oluşabilir. Sismofobik bireylerde deprem korkusu aşırı düzeylerde günlük yaşamınızı olumsuz etkileyebilir.

Türkiye’de yaşanan depremler ve acı kayıplarımız bize bir deprem ülkesinde yaşadığımızı hatırlatıyor. Her ne kadar yüzyıllardır bu gerçeği biliyor olsak da deprem anında kendimizi kontrol etmemiz oldukça zordur. Çünkü deprem anında yaşadığımız korku ve kaygı nedeniyle neler yapmamız gerektiğini doğal olarak unutabiliyoruz. Bu korku ve kaygı aslında bizi hayatta tutmaya yönelik olan “Savaş-Kaç” mekanizmasının bir getirisidir.

Depremin Etkileri

Deprem, yaşandığı bölgede yarattığı yıkımın yanı sıra insanların yaşamlarını ve psikolojik iyi oluşlarını da derinden etkileyebilir. Deprem sonrasındaki yardımlar başlangıçta yaşamın kurtarılması, fiziksel anlamda iyi oluşun sağlanması, barınak, altyapı ve yiyecek gibi temel ihtiyaçların giderilmesine yöneliktir.

Deprem sonrası psikolojik tedavinin uzun soluklu ve karmaşık olması genellikle psikolojik süreçlerin göz ardı edilmesi ile sonuçlanmaktadır¹. Deprem sonrasında insanların verdikleri tepkiler pek çok faktöre bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

Bu faktörler arasında depremin şiddeti, depremden etkilenen bireyin kişiliği, toplumsal değerler ve geçmiş tecrübeler sayılabilir. Örneğin Japon halkı depreme yönelik güvenli binalarda yaşadığı ve deprem konusunda oldukça bilgi sahibi olduğu için görece güvenli olmayan binalarda yaşayan ve deprem konusunda bilgisiz bireylere kıyasla daha farklı tepkiler verecektir¹.

İnsan Psikolojisi Depremden Nasıl Etkilenir?

Yaşadığımız deprem felaketinden kimilerimiz doğrudan yaşayarak etkilenirken kimilerimiz de tanıklık ederek, sosyal medyadan haberleri takip ederek veya farklı yollarla etkilense de deprem sonrasında sıklıkla karşılaşılan belirtiler şunlardır:³

• İlk anda şok ve kabullenmekte zorluk
• Her an tekrar deprem olacakmış gibi tetikte olma durumu
• Kendimizin ve sevdiklerimizin hayatıyla ilgili kaygı duymak
• Huzursuzluk
• Günlük rutinlere odaklanmakta zorluk
• Uyku ve iştahta değişiklikler
• Deprem anını hatırlatacak şeylerden kaçınma
• Gün içerisinde deprem anını tekrar yaşıyormuş gibi olma, depreme ait yaşantıların tanık olunanların zihinde canlanması veya olayla ilgili kabuslar görme

Deprem gibi bir doğal afetle karşı karşıya kaldıktan sonra çoğu kişide benzer sorular oluşabilir: “Deprem korkusundan uyuyamıyorum, ne yapmalıyım?”, “Deprem korkumu nasıl yeneceğim?”, "Depremde sevdiklerimi kaybetme korkumun üstesinden nasıl geleceğim?". Siz de bu soruların cevaplarını aramadan duramıyorsanız deprem korkusu, diğer adıyla seismophobia yaşıyor olabilirsiniz.

İnsanların büyük bir kısmı, yıkıcı bir deprem deneyimi öncesinde bu derece travmatik bir yaşantısı olmadığı için sevdiklerini birdenbire kaybetme düşüncesi taşımazlar. Bununla birlikte genelde dünyayı güvenli bir yer olarak görme eğiliminde olurlar. Güven duygusu, küçüklükten itibaren adım adım ve yavaşça inşa edildiği için ani ve yıkıcı bir olay insan psikolojisini oldukça zorlamaktadır¹.

Bu durumlarda yapılması gereken ilk şey elbette ki fiziksel ihtiyaçların karşılanması ve yaraların sarılmasıdır. Ardından yaşanan olayın kabullenilmesi ve yaşamın yeniden anlamlandırılması ise kişi kaldığı yerden yaşama devam edebilmektedir¹.

Deprem Fobisi Tanısı Nasıl Konulur?

Deprem korkusuna yönelik tanı konulması için bir uzmana danışmak gerekmektedir. Sismofobik kişinin deprem korkusu ilerlerse ve tedavi edilmezse akut stres bozukluğu veya travma sonrası stres bozukluğuna sebep olabilir.

Deprem fobisinin belirtileri genel fobi belirtileriyle oldukça benzeşmektedir. Burada belirtilerin konusunu deprem oluşturur. Sismofobi ya da deprem korkusunun belirtileri şunlardır:

Sürekli deprem düşüncesi:

Fobi yaşayan kişi, depremle ilgili sürekli düşünür ve bu düşünceler zihnini meşgul eder.

Aşırı endişe:

Deprem olması ihtimaline karşı aşırı endişe duymak ve bu endişenin günlük yaşamı etkilemesi.

Kaçma isteği:

Deprem riski olan bölgelerden uzak durma veya bu bölgeleri terk etme isteği.

Bedensel tepkiler:

Depremle ilgili düşüncelere maruz kaldığında kalp çarpıntısı, terleme, titreme gibi bedensel tepkiler gösterme.

Uykusuzluk:

Deprem korkusu nedeniyle uyku düzeninde bozulmalar yaşama ve uyumakta güçlük çekme.

Sosyal etkileşimde azalma:

Deprem korkusu sebebiyle sosyal ilişkilerde geri çekilme ve diğer insanlarla etkileşimi sınırlama.

Kontrol kaybı:

Deprem fobisi yaşayan kişiler, kontrollerinin dışında gelişen deprem gibi doğal afetler karşısında kontrolsüz ve güçsüz hissedebilirler.

Aşırı hazırlık:

Fobisi olan kişiler, deprem için sürekli ve aşırı derecede hazırlık yapabilirler.

Özellikle depremi doğrudan deneyimleyen ve bu belirtileri yaşayan kişilerin psikolojik destek alması oldukça önemlidir. Depremi doğrudan yaşamasa da depreme dair görüntülere şahit olup etkisinden çıkamayan insanlar için de yaşadıkları deprem korkusu günlük yaşantılarını etkileyebilir. Bu durumlarda da psikolojik destek almak oldukça faydalıdır³.

Deprem Korkusu Olan Herkesin Deprem Fobisi Var mı?

Depremden korkan herkese deprem korkusu var demek doğru değildir. Deprem korkusu, psikolojik ve fizyolojik belirtilerle seyredebildiği için bir uzman tarafından belirli kriterlere göre değerlendirilir.

Depremzede, tekrar aynı durumu yaşamakla ilgili korkulara sahip olabilirken depremi doğrudan deneyimlememiş fakat depreme tanıklık etmiş bireylerde de “Ben de yaşar mıyım?” korkusu görülebilir. Bu tarz tepkiler ve düşünceler normaldir. Fobi ise belirli noktalarda korkudan ayrılmaktadır.

Binlerce insanın hayatına sebep olan bir depremden korkmak ve kaygı hissetmek oldukça normaldir ve kişinin kendisini güvende hissetme ihtiyacından kaynaklanmaktadır. “Seismophobia” yani deprem fobisi/korkusuna sahip olan kişilerde ise kendisinin ve sevdiklerinin depremden dolayı zarar görme ihtimaline yönelik yoğun ve işlevselliği bozucu ölçüde bir korku görülmektedir².

Deprem Korkusundan Uyuyamamak

Deprem gibi bir doğal afetle karşı karşıya kalındıktan sonra çoğu kişide aynı soru oluşabilir. “Deprem korkusundan uyuyamıyorum, ne yapmalıyım?”. Uykusuzluk deprem fobisi belirtileri arasında sıklıkla karşılaşılan bir belirtidir, özellikle bu fobiyi tetikleyici deprem gece yaşandıysa.

Deprem sonrası uykusuzlukta uykusuzluğun süresi ve ciddiyeti kişiden kişiye göre değişir. Çünkü herkesin deprem gibi travmatik bir olaya verdiği tepki aynı olmayacaktır. Depremin akut travmatik etkilerinin 1-2 ay sürebilmesi beklenebilir.

Deprem Korkusunun Tedavisi Nasıldır?

Deprem korkusunun tedavisindeki temel amaç, kişiye deprem korkusuyla baş edebilme becerisi kazandırabilmektir. Uzman tarafından uygulanacak tedavi veya terapi kişinin deneyimlediği travmanın derecesine, kişinin depremi doğrudan deneyimleyip deneyimlemediğine, başka psikolojik rahatsızlıklarının olup olmadığına göre farklılık göstermektedir².

Deprem Korkumu Nasıl Yenebilirim?

Depremi yaşamış kişilerin yaşadıkları korku ile baş edebilmeleri oldukça önemlidir. Kişi depreme yakalandığı yerden mümkünse uzaklaşarak öncelikle kendisini güvene almalıdır. Güvenli bir yere geçtikten sonra, devamlı deprem üzerine düşünmek veya depremle ilgili konuşmak yerine odağını farklı noktalara çekebilir. Bu durum zihinsel anlamda yararlı olacaktır.

Bu süreçte “Şu anda güvenli alandayız.” veya “Güvenliğimizi tehdit eden bir durum yok.” gibi içsel telkinler önem taşımaktadır. Ayrıca stresle ve kaygıyla baş etme konusunda nefes egzersizlerini uygulamak da rahatlama konusunda yardımcı olabilir⁴.

Depremin etkilerinden kurtulmakta zorluk çekiyorsanız kaygınızı ve korkunuzu hafifletmek için şunları yapabilirsiniz:³

1. Zihninizi ve Bedeninizi Başka Aktivitelere Yönlendirin:

Günlük hayatımıza elimizden geldiğince devam etmeye çalışabilir ve rutinlerimize dönmeye gayret edebiliriz. Zihnimize kaygı verici düşüncelerin dolmasını engellemek için rutinlerimize dönerek kendimizi meşgul etmek faydalı olabilir.

2. Korkularınızı Paylaşın:

Bu konuda deneyimlediğimiz korku ve kaygılarımızı bizi seven bize değer veren ailemize, arkadaşlarımıza ve çevremize anlatabiliriz. Hissettiklerimizi sesli bir şekilde söylemek duygularımıza farklı bir perspektiften bakmamızı sağlayan bir araç olabilir.

3. Uyku Rutini Uygulayın:

Uykuya dalma konusunda zorluk yaşıyorsanız uykuya dalmanızı kolaylaştıracak aktiviteleri gün içerisinde yapabilirsiniz. Örneğin gün içerisinde meditasyon veya spor yapmak, gece daha rahat uyumanıza yardımcı olabilir.

4. Beslenmenize Dikkat Edin:

Sağlıklı beslenmek hayatımızın her alanında bizi olumlu yönde etkileyen bir faktördür. Kaygı seviyenizin yüksek olduğu dönemlerde beslenmenize dikkat etmemek, sizi daha savunmasız kılabilir.

5. Önlemlerinizi Alın:

Deprem her an olabilecek bir doğal afettir. Buna yönelik gerçekçi ve aşırıya kaçmadan bir plan yapılabilir. Örneğin deprem için bir acil durum çantası hazırlamak, aile üyelerimizi bu konuda bilgilendirmek önlemler arasında sayılabilir.