Duygudurum Bozuklukları Nelerdir? Duygudurum Bozukluğu Belirtileri, Türleri, Tedavisi ve Destek Olmak için 11 Öneri

Duygudurum Bozukluğu Nedir?

Duygudurum bozuklukları neşe, üzüntü, öfke gibi olağan duyguların abartılı şekilde yaşanması ile ön plana çıkan, yineleyici nöbetler halinde kendini gösteren ve nöbetler arasında iyileşme dönemlerinin de gözlemlendiği, işlevselliği ciddi anlamda bozabilen bir grup ruh sağlığı problemidir^{1, 2}.

Duygudurum (mood) kişilerin belli bir süre zarfında ve sınırlar içerisinde hangi tip duygulanım içinde bulunduklarını gösterir³. Duygudurum normal, taşkın, çökkün ve sıkıntılı olabilir.

Bu tanıma göre duygudurum bozukluğuna sahip kişi; ortaya çıkan durum, olay ve koşullar karşısında normal sınırlar içerisinde kabul edilmeyen, uygun olmayan veya abartılmış duygulanım göstermektedir⁴.

Duygudurum Bozukluğunun Çeşitleri

Duygudurum bozukluklarında en sık karşılaşılan iki tür: majör depresyon ve bipolar bozukluktur⁵.

Majör Depresyon

Majör depresyon yoğun mutsuzluk, umutsuzluk hali, enerji ve motivasyon kaybı gibi belirli semptomlarla ortaya çıkan, kişinin işlevselliğinde ve hayat kalitesinde ciddi kayıplara yol açabilen psikiyatrik hastalıklar arasında en sık görülen bozukluklardan biridir³.

Kadınlarda erkeklerden daha sık görülmekle birlikte bozukluk tekrarlayan niteliktedir ve yaşam boyu yaygınlığı %8 - %10 arasındadır^{1, 2}.

Bipolar Bozukluk

İki Uçlu Duygudurum Bozukluğu ve Manik – Depresif Bozukluk olarak da bilinen Bipolar Bozukluk birçok farklı duygudurum epizodunu içinde barındırması ile karakterizedir. Bu dönemler depresyon, mani, hipomani ve karma şekildedir.

Bipolar I (mani ve depresif dönem) ve Bipolar II (hipomani ve depresif dönem) olmak üzere kendi içinde ikiye ayrılır. Bipolar Bozukluk kroniktir ve çoğunlukla ergenlik döneminde başlangıç gösterir. Görülme sıklığına bakıldığında ise cinsiyetler arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır^{1, 6}. Bipolar hakkında detaylı bilgi edinmek için bipolar bozukluk blog yazımızı okuyabilirsiniz.

Duygudurum Bozukluklarının Belirtileri

Duygudurum bozuklukları doğası itibari ile kişinin duygularını, davranışlarını hayata karşı motivasyonunu ve enerji kapasitesini büyük oranda etkiler⁵.

Majör Depresyon Belirtileri

Majör depresyonda büyük oranda çökkün ve sıkıntılı duygudurum hakimdir ve belirtiler de genellikle bu çerçevededir. Majör depresyon döneminde sıkça görülebilen semptomlar şunlardır:⁴

• Basit görevleri bile yapmada zorlanma
• İşlevsellikte gözle görülür derecede azalma
• Kişilerarası ilişkilerde sorunlar yaşama
• Karar verememe
• Dikkat ve konsantrasyon eksiklikleri
• Fiziksel yorgunluk, tükenmişlik, enerjisizlik ve genel bir yavaşlama hali
• Sosyal içe çekilme
• Önceden yapılan ve keyif alınan aktivitelerden artık keyif alamama
• Gün boyu süren yoğun üzüntü, sıkıntı, mutsuzluk hali
• Okuduğunu ve söyleneni anlamada güçlük
• Tek düze bir sesle ve az sözcükle kendini ifade etme
• Çok uyuma ya da şiddetli uykusuzluk
• İştahta artma ya da şiddetli iştahsızlık
• Öz bakımda kötüye gitme
• Umutsuzluk ve değersizlik hislerinde artma
• Ölüm ve intihar düşünceleri

Majör depresyon hakkında daha fazla bilgi edinmek için depresyon hakkındaki detaylı blog yazımızı okuyabilirsiniz.

Bipolar Bozukluk Belirtileri

Bipolar Bozuklukta depresyonda olduğu gibi kişide sabit bir duygudurum gözlenmez. Kişi mani ve depresyon dönemleri arasında gidip gelir ve buna bağlı olarak belirtiler de çeşitlilik gösterir.

Bipolar Bozuklukta Depresif Dönem

Bipolar Bozukluğun depresyon döneminde ortaya çıkan mutsuzluk, yavaşlama, motivasyon ve istek kaybı gibi klasik depresif belirtiler görülürken mani döneminde kişi bunun tam tersini yaşar.

Bipolar Bozuklukta Manik Dönem

Manik dönemde çoşkulu, yüksek, taşkın duygudurum gözlemlenir. Kişi rastgele cinsellik yaşamaya ve aşırı harcamalar yapma gibi riskli davranışlara eğilimli olabilir.

Çok konuşma, aşırı hareketlilik, çok gezme, az uykuya rağmen çok enerjik hissetme ve fikir uçuşması gibi durumlar bu dönemde sıklıkla belirtilir. Bununla bağlantılı olarak dikkat dağınıklığı, konsantrasyon güçlükleri, özgüvende ve cesarette belirgin bir artış olabilir⁴.

Görüldüğü üzere belirtiler çok çeşitli ve geniş bir alana yayılmış vaziyettedir. Bu nedenle psikiyatrik ortamlarda dahi bir kişiye duygudurum bozukluğu tanısı koymak pek de kolay değildir⁷.

Psikologlar ve psikiyatrlar kişilerde var olan belirtilerin bir duygudurum bozukluğunu işaret edip etmediğini tespit etmek amacı ile DSM-5 kriterlerinden faydalanır. Ayrıntılı ve profesyonel bir değerlendirme yapar ve bunun için duygudurum bozukluğu testi gibi bilimsel olarak geçerlik ve güvenirliği kanıtlanmış bazı test ve ölçeklerden de yararlanabilir. Psikiyatrik hekimleri, tüm bu incelemeler sonucunda duygudurum bozukluğu tanısı koyabilir.

Duygudurum Bozukluklarının Nedenleri

Duygudurum bozukluklarının nedenleri incelendiğinde bozukluğun gelişmesinde genetik ve çevresel birçok faktörün etkili olduğu açıkça görülür. Bu nedenlerden birkaçı aşağıdaki şekillerde sıralanabilir:

Genetik

Depresyon ve bipolar gelişiminde genetiğin etkisi azımsanamayacak boyuttadır. Öyle ki Bipolar Bozukluk %80 oranınında genetik geçişlidir. Kişilerin aile geçmişinde benzer bir bozukluğun bulunması riski büyük oranda arttırmaktadır.

Bireysel Farklılıklar

Kişilerin bireysel yaşam öyküsü, çocukluktan gelen travmalar, sarsıcı, büyük değişimler içeren olaylar, fiziksel hastalıkların varlığı ve kullanılan bazı ilaçlar duygudurum bozukluklarının gelişiminde ve süregelişinde önemli düzeyde etkili olabilmektedir⁴.

Cinsiyet ve Hormonlar

Majör depresyon kadınlarda erkeklerden yaklaşık 2 kat daha fazla görülür. Bu noktada kadınlarda gözlemlenen hormonal değişikliklerin etkisi olduğu düşünülmektedir. Kadınlarda hamilelik döneminde, doğum sonrası süreçte ve regl öncesi zaman diliminde depresif belirtilere sıklıkla rastlanmaktadır¹.

Mevsim Değişikliği

Mevsimsel değişimlerin kişilerde var olan depresif ruh halini şiddetlendirebildiği ve/veya nöbetleri tetikleyebildiği bilinmektedir. Güneş ışığından mahrum kalma durumunda mevsimsel depresyon görülebilmektedir.

Genel Çevre

Kişinin çocukluktan itibaren iletişim ve ilişki içinde olduğu kişilerin, büyüdüğü çevrenin ve ulaşılabildiği sosyal desteğin duygudurum bozuklukları üzerinde etkili olduğu bulunmuştur¹.

Duygudurum Bozuklukları ve Diğer Psikiyatrik Bozukluklar

Duygudurum bozukluklarına başka ruh sağlığı problemlerinin de eşlik edebileceği unutulmamalıdır⁷. Özellikle duygudurum bozuklukları ve Anksiyete Bozuklukları arasında yüksek ilişki bulunmuştur. Bipolar Bozukluğa sahip kişilerin yaklaşık %75’ine hayatlarının bir döneminde Anksiyete Bozukluğu tanısının da konulduğu görülmüştür⁵.

Duygudurum bozukluğunun varlığında sosyal anksiyete ve sosyal kaçınma davranışları da sıklıkla gözlemlenenler arasındadır⁸. Bununla birlikte alkol ve madde kullanım bozuklukları, erişkin DEHB, dürtü kontrol bozuklukları ve kişilik bozuklukları ile duygudurum bozuklukları arasında anlamlı bir ilişki bulunduğu yapılan araştırmalar sonucunda ortaya konmuştur⁹.

Duygudurum Bozukluğu Tedavisi

Duygudurum bozuklukları tahmin edilebileceği üzere kişiye ve çevresindekilere yoğun sıkıntı verebilen, hayat kalitesini ciddi manada azaltabilen ve profesyonel tedaviyi gerektiren bozukluklardandır.

Tedavide sıklıkla farmakolojik tedavi ve psikoterapi desteği bir arada yürütülür¹⁰. Özellikle Bipolar Bozuklukta ilaç tedavisine sıklıkla başvurulmaktadır. Depresif belirtilerin çok şiddetli olduğu durumlarda, kişinin kendine ve çevresine zarar verme gibi durumlar söz konusu olduğunda ise bireyler hastane ortamında da tedavi görebilmektedir¹¹.

Duygudurum bozuklukları yaşam boyu devamlılık gösteren bozukluklardır ancak var olan tedavi yaklaşımları da sürekli kendini güncellemektedir. Günümüzde Duygudurum bozukluklarının tedavisinde ilaç tedavisi sürecine destek olarak bilişsel davranışçı terapi, kişilerarası terapi ve psikodinamik terapi gibi etkili yöntemler kullanılmaktadır. Bunların yanında temelini bilişsel davranışçı terapi ekolünden alan farkındalık temelli psikoterapi yaklaşımları, kabul ve kararlılık terapisi gibi üçüncü nesil terapiler de sıklıkla kullanılmaya başlanmıştır.

Terapi süresinin başlangıç döneminde kişinin yaşadığı problem ve zorlanmalar hakkında danışana psikoeğitim verilir. Ardından bireyin bu bozukluğa ve bu bozuklukla beraber yaşamaya dair düşünceleri, duyguları, davranışları, baş etme mekanizmaları incelenir ve tüm bunlar danışanla birlikte yeniden çerçevelendirilir.

Kişileri depresyon ya da manik döneme geçişte tetikleyen durumlar belirlenir ve sağlıklı kaynaklar araştırılır. Bunun için danışanlarla birlikte kişiye özgü bir yol haritası oluşturulur. Duygudurum bozukluğunda görüldüğü üzere şiddetlenen ve olağan akıştan fazla ya da çok azalmış duygulanım ve davranışlardan bahsedilir. Bu anlamda tüm terapi ekollerinde temel amaç olabildiğince dengeye gelmektir.

Duygudurum bozukluklarının tekrarlayan nitelikte bozukluklar olduğu unutulmamalıdır. Dolayısıyla iyi hissetme süreci uzun soluklu olabilir ve koruyucu uygulamaların planlanmasını da gerektirebilir.

Duygudurum Bozukluğu Olan Biri ile Yaşayanlara Öneriler

Duygudurum bozuklukları deneyimleyen kişiyi doğrudan etkilediği gibi kişinin ailesini, yakın ilişki içerisinde bulunduğu insanları ve hatta toplumda bulunan diğer bireyleri dolaylı şekilde etkileme potansiyeline sahiptir. Duygudurum bozukluklarında tedavi süreci de zaman zaman kişinin yakınları için yıpratıcı ve zorlayıcı olabilir. Bu anlamda uzmanlar bu kişilere yardımcı olabilecek bazı öneriler derlemiştir:

• Duygudurum bozukluğu yaşayan kişide ve kendinizde beliren duygu ve düşüncelere karşı sabırlı, anlayışlı ve şefkatli bir tutumda olun.
• Bu kişilerle sıkça vakit geçiriyorsanız veya birlikte yaşıyorsanız zaman zaman zorlanmanın olağan ve anlaşılır olduğunu kabul edin.
• Karşınızdaki kişinin bir ruh sağlığı problemi yaşadığını farkında olun.
• Duygudurum bozukluğu ile ilgili kendinizi eğitmek için bilimsel kaynaklardan faydalanın, bilgi kirliliğinden kaçının.
• Karşınızdaki kişiyi uygun iletişim yolları ile tedavi alması için cesaretlendirin ve destekleyin.
• İyi hissetme süreci zaman zaman zorlayıcı olabilir ve zaman gerektirebilir, sabırlı olun.
• Kendi sınır ve limitlerinizi farkında olun.
• Açık, dürüst ve samimi bir iletişim dili kullanın.
• Duygudurum bozukluğu yaşayan kişi ya da kişilerle iletişimdeyken nasıl hissettiğinizin farkında olun, kendinizi de korumak adına sağlıklı sınırlar belirleyin.
• Sosyal destek almaktan çekinmeyin.
• Duygusal olarak çok zorlandığınızı fark ettiğinizde profesyonel bir uzman psikolog desteği almayı değerlendirin.