İlişkilerde Kendinizi Korumanız Gereken Duygusal Manipülasyon Teknikleri

Manipülasyon Ne Demek?

Manipülasyon, kişinin diğer insanları kontrol etmesi veya kendi çıkarlarına uyacak şekilde etkilemesidir^{1, 2}. Manipüle etmek kendi iktidarını yerleştirmeye yönelik bilinçli bir hedefe yönelik her türlü stratejiyi kapsamaktadır.

Manipülasyona uğramış olmak benlik saygımızı etkileyebilir, kaygı ve depresyon belirtilerine yol açabilir. Manipülatif davranışlar sadece romantik ilişki içinde olduğumuz kişiyle veya aile üyelerimizle sınırlı değildir; arkadaşlık ilişkilerimizde, iş yaşantımızda da karşımıza çıkabilmektedir⁵.

Manipüle edildiğini kabul etmeyen ya da bunun farkında olmayan bir kişi, manipüle edilmediğini, “etkilendiğini” veya “ikna olduğunu” savunabilir ancak manipülasyon etki ve iknadan farklıdır.

Manipülasyonun Etkileme ve İkna Etmeden Farkı

Manipülasyon genellikle başkalarını kandırmak ve kontrol etmek amacıyla kullanılır, etkilemek ve ikna etmekten farklıdır. Biri tarafından etkilenmek istenen kişi, kabul etme veya reddetme hakkına sahiptir, buna saygı duyulduğu ve zorlayıcı olunmadığı takdirde birini etkilemek zararsız bir eylem olarak görülmektedir^{1, 4}.

İkna ise kişinin genellikle bir amaç doğrultusunda diğerlerini istenilen eyleme yönlendirmesi olarak ele alınmaktadır. İkna eyleminde amaç genellikle karşıdaki kişinin inançlarını, motivasyonunu veya davranışlarını etkilemektir. Manipülasyon olumsuz kabul edilirken ikna ve etki ne olumlu ne de olumsuz görülmektedir^{1, 6}.

Manipüle Edici Davranışlar Nelerdir?

Manipülasyon birçok farklı şekilde gerçekleştirilebilir ancak en sık kullanılan yöntemler arasında şunlar yer alır:⁵

Suçluluk Tetikleme

Bu manipülasyon tekniği, kişinin başına gelen olumsuz durumları karşıdaki kişinin suçuymuş gibi aktararak, o kişiye suçluluk hissi uyandırmayı hedefler. Bu durum genellikle kişinin kendi hatalarını veya sorumluluklarını başkalarının üzerine yıkma şeklinde görülür. Böylece manipülatör, kendi hatalarından kaçınırken karşıdaki kişiyi kendisini suçlu hissettirir ve onun üzerinde kontrol sağlar.

Zorla Yardım Alma

Bu teknik genellikle manipüle eden kişinin karşı taraftan belirli bir şey elde etmek amacıyla kullandığı bir stratejidir. Manipülatör, karşı tarafın ilgisini, zaaflarını veya güçlü yönlerini takip eder ve bu bilgileri karşı tarafı manipüle etmek ve kendi çıkarlarına hizmet etmek için kullanır. Bu durum genellikle karşı tarafın yardımseverliğini veya empati yeteneğini istismar etme şeklinde görülür.

Hile

Hile, manipülatörün gerçekte var olan durumu gizleme veya çarpıtma yoluyla karşıdaki kişiye dürüst olmayan bir tutum sergilemesidir. Manipüle etmek gerçeği çarpıtarak ya da önemli bilgileri saklayarak karşı tarafın gerçek durumu anlamasını ve buna uygun bir tepki vermesini engelleyerek gerçekleşir. Bu durum genellikle karşı tarafa yanıltıcı bilgiler verme veya belirli bir durumu abartma şeklinde görülür.

Bu gibi teknikler manipüle eden kişinin sıklıkla başvurduğu teknikleridir. Her biri tek başına olabileceği gibi, çoğunlukla bir arada kullanılırlar. Böylece manipülatör, karşı tarafı daha etkili bir şekilde kontrol altına almayı hedefler. Bu durumun farkında olmak ve manipülatörün tekniklerini anlamak, manipülasyona maruz kalmanın olumsuz etkilerini azaltmada önemli bir adım olabilir.

Yukarıdaki tekniklerin birleşerek daha karmaşık şekilde ortaya çıktığı manipülasyon teknikleri şunlardır:

1. Kapıya Ayak Koyma Tekniği

Bilinen en yaygın manipülasyon teknikleri arasında yer almaktadır. Kapıya ayak koyma tekniği en genel hatlarıyla, kişinin birinden büyük yardım istemeden önce küçük yardım istemesi şeklindedir.

Manipülasyon, küçük görünen yardımı kabul eden kişinin büyük yardıma da evet diyeceği mantığıyla uygulanmaktadır. Beaman (1983), kişinin büyük olan iyiliği kabul etmesinin öncelikle küçük olanı kabul etmesi ve yapması ile başladığını savunmaktadır^{7, 8}.

2. Git Gide Artan Ricalar Tekniği

Bu teknik temel olarak hedefe öncelikle kabul edebileceği nitelikte bir öneri sunulması sonrasında ise kabul edeceği noktaya kadar kişinin önerisini adım adım büyütmesi şeklindedir.

Bu teknikteki başarının temeli bağlılık ilkesine dayanır. Yani aslında kişi karşı taraftan gelen ilk isteği kabul ettiğinde bir nevi ona taahhüt vermektedir. Karşı tarafın isteği büyüse veya mantıksızlaşsa da ona hayır demek zorlaşır çünkü başta taahhüt verilmiştir^9-11.

3. Yüzüne Kapıyı Çarpma Tekniği

Bu teknikte kişi karşısındaki kişiden öncelikle kabul etmeyeceğini bildiği büyük bir talepte bulunur. Karşısındaki kişi bu büyük teklifi reddettiğinde de ikinci ve daha küçük olan talebini sunar.

Daha önce büyük bir talebe hayır demiş olması, reddeden kişinin istekte bulunan kişiye karşı borçlu hissetmesine sebep olabilmektedir¹². Bu yolla manipülasyonu uygulayan taraf, ikinci isteğinin kabul edilme ihtimalini artırmaktadır.

İlişkilerde Manipülasyon

İlişkide olunan partneri bir avantaj sağlamak amacıyla kontrol etmeye, etkilemeye ve duygusal anlamda sömürmeye duygusal manipülasyon denir. Duygusal manipülasyon uygulama ve gücü elinde tutma isteği arasında bir ilişki olduğundan bahsedilebilir. Ayrıca manipülasyon uygulayan kişinin kişisel kazançları ön plandadır, bencil bir tavır içerisindedir.

Manipülasyonu uygulayan kişilerin genellikle benmerkezcilik seviyelerinin, narsist kişilik özelliklerine sahip olma ve antisosyal davranış bozuklukları gösterme ihtimallerinin yüksek olduğu bilinmektedir.

Manipülasyona uğrayan kişilerin ise genellikle başkaları tarafından kabul görme ihtiyacı yüksek olan, “hayır” demekte zorlanan, özgüven konusunda sıkıntısı olan, kontrol edilmeye meyilleri olan kişiler oldukları görülmektedir¹³.

İlişkilerde Manipülasyonun İşaretleri

İlişkiler karmaşık ve zorlu olabilir, özellikle de manipülatif eylemler ve davranışlar söz konusu olduğunda. Manipülasyona maruz kaldığınızı belirleyebilecek bazı belirgin işaretler vardır:⁵

1. Kendi Hislerinin Görmezden Gelinmesi

Kişi, kendi duygularını ve hislerini göz ardı etmeye başlar ve isteksizce hareket etmeye başlar. Bu durum, kişinin kendisini rahatsız hissettiği veya yanlış olduğunu düşündüğü durumlarda bile baskı altında hissetmesine neden olabilir.

2. Kimlik Krizi

Kişi, genellikle emin olduğu konularda bile kendinden şüphe etmeye başlar. Bu durum, kişinin kendisini ve düşüncelerini sorgulamasına ve kimlik krizi yaşamasına neden olabilir.

3. Suçluluk Hissi

Kişi, belirli davranışları veya eylemleri nedeniyle sürekli olarak suçluluk hisseder. Bu, genellikle manipülatörün kişi üzerinde duygusal bir kontrol sağlama çabası sonucunda oluşur.

4. Kişilik Algısında Bulanıklık

Manipülatörün sürekli olarak kişinin fikirlerine veya düşüncelerine müdahale etmesi, kişinin kendisini ve kim olduğunu sorgulamasına neden olabilir. Bu durum, kişinin kimlik algısında bulanıklığa ve belirsizliğe yol açabilir.

5. Diken Üstünde Hissedilmesi

Kişinin sürekli olarak endişe ve korku içinde olması, diken üstünde hissetmesine neden olabilir. Bu durum, kişinin belirli konuları konuşmaktan kaçınmasına ve genellikle kendi duygularını fark etmemesine yol açabilir.

6. Akıl Sağlığına İlişkin Endişeler

Manipülasyon, sadece kaygı ve depresyona neden olmakla kalmaz, aynı zamanda kişinin kendisinden şüphe duymasına ve akıl sağlığını sorgulamasına da yol açabilir. Kişi, verdiği tepkiler ve hissettiği duygular nedeniyle, akıl sağlığının iyi olup olmadığını düşünebilir.

Romantik İlişkilerde Sık Görülen Manipülasyon Teknikleri

Manipülasyon aile ilişkileri, iş ve arkadaşlık ilişkileri gibi her ilişki türünde görülebilse de belki de en zarar verici ve en zor farkına varılan romantik ilişkilerde maruz kalınan manipülasyon oluyor. Partnerler birbirlerinin yaşamlarını kısıtlamak, kendilerine bağlamak, kontrol etmek veya kısıtlamak amacıyla romantik ilişkilerde manipülasyona başvurabiliyor. Bu tür davranışlar sağlıklı bir ilişkinin ve açık iletişimin sağlanmasını engelliyor. İşte romantik ilişkilerde sıkça başvurulan manipülasyon teknikleri:

Sevgi bombardımanı (Love bombing)

Sevgi bombardımanı, yani “love bombing”, partnerini hızlıca etkilemek ve kendine bağlamak için yoğun şekilde ilgi ve sevgi göstermek olarak tanımlanabilir. Love bombing yapan kişi genellikle yoğun ilgisini bir anda keserek karşısındakinde kafa karışıklığına sebep olabilir.

Gaslighting

Romantik ilişkilerde gaslighting, partnerlerden birinin karşısındakinin gerçeklik algısını yanıltarak üzerinde güç sahibi olmaya çalışması anlamına gelmektedir. En sinsi manipülasyon tekniklerinden olan gaslighting, partnerin kendi düşüncelerine, gördüklerine veya bildiklerine olan inancını kaybetmesi ve manipüle eden kişinin görüşlerini benimsemesini amaçlar.

Kişiyi kendinden şüphe ettirmek

Partnerinin gerçeklik algısına müdahale ederek kendinden şüphe etmesine sebep olacak kontrol ve müdahale yöntemleri kullanmaktır.

Pasif agresif tavırlar

Karşıdaki kişiyi etkileyen durumların ardından “Şaka yaptım.”, “Her şeyi çok kişisel algılıyorsun.” gibi alaycı düzeyde yorumlarla davranışının sorumluluğunu almadan durumu karşıdaki kişiyle ilgili kılmaktır.

Üçgen oluşturma

Kişinin savunduğu fikri veya kendi davranışını haklı çıkarmak ve karşısındaki kişinin güvensiz hissetmesine sebep olmak amacıyla üçüncü bir kişiyi konuya dahil etmesidir. Örneğin manipülatör, “Böyle düşünen sadece ben değilim.”, “Arkadaşlarına da aynısını yapıyorsun.” gibi cümlelerle kişiyi yalnızlaştırabilir.

Gizli veya açık tehditler

Belirli bir korku veya durumla ilgili karşı tarafa açık veya gizli bir şekilde korku aşılamaktır. Karşıdaki kişinin davranışlarını, tercihlerini ve kararlarını yönlendirme amacı taşır.

Sessiz muamele

Karşı taraf ile iletişimi keserek ve onu görmezden gelerek onun üzerinde kontrol kurmayı hedefleyen duygusal anlamda cezalandırıcı davranışlardır.

Manipülasyonun olumsuz etkileri, kişinin duygusal ve psikolojik sağlığı üzerinde ciddi hasara yol açabilir. Bu nedenle, manipülatif davranışların belirtilerini tanımak ve bu tür eylemlere karşı nasıl korunacağını öğrenmek önemlidir.

Manipülatif Davranış Örnekleri

Manipülasyona uğrayan kişi bunun çoğunlukla farkında olmaz. Yukarıda belirttiğimiz gibi, genellikle kendisinin ikna olduğunu, etkilendiğini ve söz konusu fikirlerin kendi gerçek fikirleri olduğunu savunabilir. Ancak manipüle eden kişiyi anlayabilmek için dikkat edilebilecek bazı göstergeler vardır. Gaslighting uygulayan kişinin sergilediği davranışlar arasında şunlar yer alabilir:¹³

• Kurban rolüne girmek
• Karşısındaki kişiyi aşağılamak
• Duygu sömürüsü ve acıtasyon yoluyla duygusal şiddet uygulamak
• Karşıdaki kişide suçluluk duygusu yaratmak
• Yalan söylemek
• Kişinin duygularını suistimal etmek
• Gerçekleri veya kendi davranışlarının ardındaki motivasyonları inkar etmek
• Karşısındaki kişinin duygularını ve düşüncelerini değersizleştirmek

Duygusal Anlamda Manipülasyona Uğramanın Sonuçları

Duygusal manipülasyon, kişide ruhsal anlamda rahatsızlıklara sebep olabilmekte ve psikiyatrik bozuklukların ortaya çıkışında etkili olabilmektedir. Kişinin çaresizlik duygusu yaşamasına ve benlik saygısında azalma yaşamasına sebep olabilmektedir. Bu etkilerin tümü aslında manipülasyona maruz kalan kişinin hayatında travmatik süreçler yaratabilen nitelikte olabilmektedir¹³.

Manipülatif Bir İnsan Değişebilir Mi?

Kişi kendinin farkında olarak değişime yönelik bir motivasyona sahipse ve bunun için bir yardım alırsa değişebilir. Bu süreç zaman alıcı ve zorlayıcı olsa da değişim mümkündür ve ilk adımı manipülatif kişinin davranışlarının manipülatif olduğunu kabul edip farkındalık geliştirmesidir.

Manipülasyona dair kendi sürecini ve manipülasyona başvuru sebeplerini, bu davranışının karşısındaki kişi veya kişiler üzerindeki muhtemel yıkıcılığını iyi kavrayan kişinin değişmesi de mümkün olabilecektir. Bu noktada profesyonel destek almak empati duygusunu geliştirmesine ve daha sağlıklı iletişimler kurabilmesinde yardımcıdır. Ancak değişime açık olmayan, hatta davranışlarının farkında olmayan biri için bu durum zorlayıcı olabilir⁵.

Manipülasyondan Kendimizi Nasıl Koruruz?

İlişkide manipülasyona uğradığının farkına varmak yolu kendi duygularını izleyebilmek ve farkında olabilmekten geçmekte⁵. Bunu anlayabilmek için kendinize birkaç soru sorabilirsiniz:

• Onunla beraberken kendimi nasıl hissediyorum?
• Onun yanında ayrıldığımda nasıl hissediyorum?
• Suçluluk veya kendinden şüphe etme duyguları hissediyor muyum?
• Kendimi sürekli eleştiri altında veya hata yapacakmış gibi hissediyor muyum?

Sınırlarını koymak ve kendini korumak manipülasyona uğramamak için önem taşıyan başka bir konudur. İlişkide sınırlar belirsiz olursa bu durum manipülasyona zemin hazırlayabilir.

İlişkideki sınırlarınızı net şekilde belirlemek ve karşınızdaki kişinin buna saygı duyarak uymasını sağlamak ilişki açısından faydalı bir adım olarak değerlendirilebilir. Bunu ilişkinin başında oluşturamamış olsanız bile neye tolerans gösterip göstermeyeceğinizi söylemek için hiçbir zaman geç değildir⁵.