EMDR Terapisi Nedir? Nasıl Uygulanır?

EMDR Nedir?

EMDR, göz hareketleri ile duyarsızlaştırma ve travmatik deneyimleri yeniden işlemeyi amaçlayan ve Dr. Francine Shapiro tarafından geliştirilen bir terapi tekniğidir. İngilizce adının ilk harfleriyle oluşan kısaltma ile bilinmektedir (Eye Movement Desensitization and Reprocessing).

EMDR terapisi göz hareketleri ile isimlendirilmiş olsa da aslında birçok uyaranı kullanmaktadır. Göz hareketleri, ses ve dizlere uyarım bunlardan birkaçıdır.

Yaşadığımız her deneyim beynimizi ve bağlı olduğu fizyolojimizi değiştirir. Bir deneyim gerçekleştiğinde 5 duyumuzla aldığımız tüm bilgiler (dokunma, görme, işitme, koklama, tatma) düşüncelerimiz, duygularımız, beden duyumlarımızla işlenerek hafıza ağlarıyla bütünleşir. Tüm bu bilgiler bizim davranışlarımızı şekillendirmede etkili olur.

Danışanın bilgi işleme sistemini harekete geçirmenin iyileştirici etkiye ulaşmak için oldukça faydalı olduğu bulunmuştur. EMDR terapisi, nörofizyolojiyi de içine alan birçok terapi yaklaşımının özelliklerini barındırmaktadır.

EMDR'ın Ortaya Çıkışı

EMDR en başta Travma Sonrası Stres Bozukluğu tanısı olan bireylerin tedavisinde kullanılan bir terapi olarak başladı. Bireylerin yaşadığı travmaların kronik hale dönüşmesinden sonra yaşadıkları semptomları tedavi etmede başarılı olduğu bulunmuştur. Özellikle travmatik olayın büyüklüğü ve bireyin bu olayı nasıl içselleştirdiği odağı semptomların kendisinden çok travmatik olayın kendisine çekmiştir.

EMDR ve Terapi Yaklaşımları

EMDR, birçok psikolojik kurama entegre edilebilen bir tekniktir. Bunlara aşağıdaki terapi kuramları örnek verilebilir:

• Psikodinamik kuram
• Davranışçı kuram
• Bilişsel kuram

Psikodinamik Yaklaşımlar

Psikodinamik terapide oldukça önemsenen serbest çağrışıma alan açmak EMDR terapi açısından belleğin çözüm işlemine geçmesini geliştirir. EMDR seanslarında danışanın karşısında dikkatini dağıtmayacak ve serbest çağrışıma yardımcı olarak düz bir duvar olması önemsenir. Rengarenk tablolar, odanın kendisi, kitaplar, biblolar, masalar veya camdan dışarısının görüntüsü gibi dikkati dağıtacak unsurlar olmamalıdır.

Davranışçı Yaklaşımlar

Pavlov’un geliştirdiği klasik koşullanma teorisine göre koşullu uyarana devamlı maruz kalmak koşullu tepkiyi doğurur. Travmatik olayda koşullu uyaranın arkasından gelen koşullu tepki anksiyete ve fizyolojik tepkilerin ortadan kaldırılması için koşullu uyarana maruz kalmayı arttıran bazı davranışsal tepkiler uygulanmıştır.

Travmatik olayın büyüklüğüne göre bazen koşullu uyaranın bir kere verilmesi yeterlidir. Örneğin bir deprem sonrası evini ve ailesini kaybeden birisi güvenliğe dair olumsuz inanç geliştirebilir ve bunu genelleştirebilir. EMDR sürekli bir uyaran vermese de bireyi travmatik anıya kısa süreli maruz bırakarak olumsuz tepkileri azaltmayı amaçlar.

Bilişsel Yaklaşımlar

Bilişsel yaklaşımlar bireyin düşünce sürecine odaklanır. Olayın ne olduğu ve nasıl olduğundan ziyade bireyin bunu nasıl içselleştirdiği önemlidir. Beynimizi kara kutu olarak düşünürsek bilişsel yaklaşım o kutunun içinde olanlarla ilgilenir. Girdiler ve çıktılarla ilgilenmez. Travmatik olay sonucunda bireyin olaya yüklediği anlam önemlidir. EMDR bu olumsuz düşüncelerin travma ilişkisine odaklanır ve yeniden çerçeveleme seçeneği sunar.

EMDR ve Travma

Travma kısaca olumsuz yaşam olayları anlamına gelir. Beynin deneyimlediği ama tam olarak adlandıramadığı veya üzerinde düşünüp çözüme kavuşturamadığı meseleler travma olarak adlandırılır. Travmalar genelde bilinç dışına itilmektedir. Bu çözülemeyen olaylar günlük hayatta aile, iş, arkadaş, romantik ilişki alanlarında kendilerini gösterebilir.

Travma Örnekleri

• Şiddete tanık olma
• Şiddete maruz kalma
• Taciz
• Tecavüz
• Kaçırılma
• Doğal afetler (sel, yangın, deprem vb.)
• Çocukluk çağında yaşanan olaylar (ihmal, istismar, ebeveyn kaybı, yer değişikliği vb.)
• Günlük yaşamdaki aile, iş, okul alanında yaşanan olumsuz olaylar

Duygusal yükü ağır olan ve anlamlandırılamayan olaylar işlenemeden kalır. Bu nedenle bu olayların etkilerini günlük yaşamda görmeye başlarız.

Travmaların Etkileri Nelerdir?

• Depresif mod
• Kaygı
• Cilt sorunları
• Kronik ağrı
• Kilo alma / kaybı
• Baş ağrısı
• Kronik yorgunluk
• Panik ataklar
• Uyku problemleri
• Yeme problemleri

EMDR ve Adaptif Bilgi İşleme Teorisi

EMDR temelini Adaptif Bilgi İşleme teorisinden almaktadır. Bu teoriye göre ruhsal sorunlar travmaya bağlı oluşan ve beynin işlemediği anılarla ilişkilidir. EMDR travmatik olaylar sonucunda oluşmuş işlenmemiş anıların işlenmesini sağlar. Beynin zamanında yapamadığı işlemeyi yapmasını güvenli bir ortamda sağlar.

EMDR sonrasında işlenmemiş anıların hali hazırda var olan işlevsel anılar ile entegre olması gerçekleşir. Amaç anının hiç yaşanmış olmasını danışana kabul ettirmek değildir. Amaç yeni bakış açıları kazandırarak var olan ve rahatsızlık veren semptomları ortadan kaldırmaktır.

EMDR yaşanmış olayları reddetmez. Travmatik deneyim yaşanmıştır ama EMDR sonrası anının rahatsızlığının ortadan kaldırılması amaçlanır. Kişinin hem travmatik anıya bakış açısının değişmesini hem de günlük hayatta kullanabileceği yeni bakış açıları geliştirmesini sağlar.

EMDR Terapisinin Kullanım Alanları

EMDR terapisi gerçekten işe yarıyor mu sorusuna en iyi cevabı bilimsel araştırmalar vermektedir. Araştırmalarda her geçen gün EMDR terapisinin farklı sorunlar ve rahatsızlıklardaki etkinliği kanıtlanmaktadır. EMDR terapisi aşağıdaki sorunlardan muzdarip herkese uygulanabilir:

• Depresyon
• Panik bozukluk
• Fobiler
• Kronik ağrılar (migren, fibromiyalji)
• Somatik bozukluklar
• Beden algısı bozuklukları
• Travmaya bağlı stres bozuklukları
• Cinsel / Fiziksel taciz
• Performans kaygısı
• Sınav kaygısı
• Yas
• Rahatsız edici anılar
• Cinsel işlev bozuklukları
• Kompleks travma
• Yeme bozuklukları
• Bağımlılık

EMDR Nasıl İşler?

EMDR terapisinin nasıl bir uygulaması olduğuna bakalım: EMDR geçmiş, bugün ve gelecek temeline dayanan 3 yönlü bir protokolü kullanır. Standart EMDR protokolü 8 aşamadan oluşmaktadır:

1. Danışanın Öyküsü / Terapi Planlaması
2. Hazırlık
3. Değerlendirme
4. Duyarsızlaştırma
5. Yerleştirme
6. Beden Tarama
7. Kapanış
8. Yeniden Değerlendirme

1. Danışanın Öyküsü / Terapi Planlaması

Danışanın travma öyküsü alınır. Kişiyi terapiye getiren nedenler, hedefler, kaynaklar konuşulur. Danışanın EMDR sürecine uygunluğu değerlendirilir. Herhangi bir hastalığı var mı, ilaç kullanıyor mu, daha önce terapi almış mı, bu süreçteyken hayatında yaşanması beklenen değişimler var mı, iş yerinde veya özel hayatında öncelikli olarak halletmesi gereken bir mesele var mı sorgulanır.

Danışanın başa çıkma becerileri de değerlendirilir. EMDR sürecinde ortaya çıkabilecek yoğun duygularla başa çıkabilme gücü sorgulanır. Buna göre terapi planına eklemeler yapılır.

2. Hazırlık

Hazırlık evresi için en önemli noktalardan birisi danışan ve terapist arasındaki bağın kurulmasıdır. EMDR süreci danışana net bir şekilde açıklanmalıdır. Rahatlama yöntemleri çalışılır. Danışanın EMDR seansları sırasında ya da sonrasında ne gibi şeylerle karşılaşabileceği kendisine açıklanır. Danışanın hazırlık aşamasında öğrendiği rahatlama ve güvenlik yöntemleri hayatına adapte edebiliyor olması önemlidir.

EMDR teorisi hakkında danışana bilgi verilir. Eğer süreç sonucunda danışanın hayatında gerçekleşmesi muhtemel olaylar varsa bunlar ele alınmalıdır. Örneğin danışan yeni bir ev bulmak zorunda kalacaksa buna yönelik bir eylem planı oluşturulmalıdır.

3. Değerlendirme

Değerlendirme evresinde terapist müdahale edilecek anıyı tespit eder. Eğer danışanın daha merkezde bir durumu varsa buna göre bir değişiklik yapılabilir ancak genellikle danışanın hatırladığı erken anıdan başlanır. Danışana bu olayın en rahatsız edici resmi, bu resme eşlik eden negatif kognisyon, duygu, beden duyumu sorulur. Rahatsız seviyesi 10 birimlik SUD ölçeğine göre belirlenir. Anı ile çalışma sonucu 5. Aşama için bir pozitif kognisyon seçilir. Bu kognisyonun geçerliliği 7 birimlik VOC ölçeğine göre alınır.

4. Duyarsızlaştırma

EMDR sürecinin en uzun bölümüdür. Travmatik anı işlenmeye başlanır. Danışanın çağrışımları geldikçe terapist bazı müdahalelerde bulunabilir. Amaç danışanın rahatsızlık seviyesinin azaldığı ve yeni bakış açıları geliştirdiği kısma kadar devam etmektir.

Bu aşamada göz hareketleri kullanılabilir. Ancak danışan göz hareketlerinden yorulursa veya bir rahatsızlık belirtirse diğer çift yönlü uyarımlardan birine geçilebilir.

5. Yerleştirme

Amaç danışanın negatif kognisyon yerine belirlediği pozitif kognisyonu yerleştirmektir. VOC ölçeğinde 7 noktasına ulaşana kadar bu kısma devam edilir. Bu kısma geçildiğinde bazen en başta belirlenenden başka bir pozitif kognisyon gelebilir. Bunun uygunluğunun sorgulanması ve danışana göre o sahneye en uygun olan kognisyonu almak terapistin sorumluluğundadır.

6. Beden Tarama

Danışandan bedenini başından başlayarak taraması ve herhangi bir olumsuz duyum fark ederse bunu belirtmesi istenir. Ortaya bir rahatsızlık çıkarsa bu bedensel duyum danışan rahatlayana kadar işlenir. Eğer danışan olumsuz bir duyum belirtmezse o zaman rahatlık hali işlenir ve beden tarama bitirilir.

7. Kapanış

Amaç seans sonunda bir rahatlık haline geri dönebilmektir. Danışanla en başata çalışılan rahatlama yöntemleri kullanıp seans öyle kapatılır. Sonrasında oluşabilecek olumsuz düşünceler ve duygularla nasıl baş edeceğine dair konuşma yapılır, sorular alınır. EMDR seansı sonrası olabilecekler hatırlatılır.

8. Yeniden Değerlendirme

Her seansın başında uygulanır. Çalışılan anı sonrası danışanın tepkileri gözden geçirilir. Yeni farkındalıklar veya rahatsızlık yaşayıp yaşamadığı sorulur. Bir anı çalışıldıktan sonra ortaya çıkan yeni farkındalıklar başka EMDR protokollerini devreye sokabilir. Danışanın gerçekleştirdiği veya gerçekleştirmek istediği davranışsal değişiklikler üzerine konuşulur.