Erteleme Döngüsünü Kırmak İçin Neler Yapabiliriz?

Erteleme Davranışı (Procrastination)

Belirli bir zamanda yapılacak işlerin sebepsiz yere geciktirilmesi durumuna erteleme denir. Bu işler genelde önemsiz olarak görülürler ve bireyin üşenmesi sonucu son dakika yapılırlar. Fakat önemli işlerini çeşitli bahanelerle erteleyip hiç yapmayan kişiler de bulunmaktadır. Bu durum birçok sıkıntıya sebep olur. Bu nedenle bu davranışlar erteleme hastalığı ya da üşenme hastalığı olarak da bilinir.

İşlerin son anda yapılması çoğu zaman hayatı ve kişiyi kötü yönde etkilediğinden erteleme davranışı da negatif bir davranış olarak görülmektedir. Erteleme aynı zamanda önceliği daha az olan bir işi önceliği fazla olan işin önüne koymak olarak da görülebilir. Erteleme davranışı 20'li yaşlardan sonra artmakta ve yaş ilerledikçe azalmaktadır. Erteleme davranışı tek bir yapıdan oluşmaz. Erteleme davranışı davranışsal boyut, bilişsel boyut ve duygusal boyut oluşur.

Davranışsal boyut görevin başlatılması, devam etmesi ve tamamlanmasıyla ilgilidir. Davranışsal boyutta yapılması gereken işten kaçıp daha fazla keyif veren işi yapma durumu söz konusudur. Kişinin ders çalışmaktan kaçınıp dizi izlemesi davranışsal boyuta bir örnektir.

Bilişsel boyut erteleme davranışının zararının ve olumsuz etkilerinin bilinmesine rağmen bilinçli olarak erteleme kararının verilmesidir.  Bu boyut kişinin hayatına negatif etki edeceğini bilmesine rağmen neden erteleme davranışını seçtiğini sorgular.

Duygusal boyut ise kişinin olayları ertelemesinde duygusal bir neden olduğunu ve erteleme davranışının kaygı ile endişe ile ilişkili olduğunu vurgular. Bu boyut ertelemenin çoklu duygusal sebeplere bağlı olduğu gerçeği ile ilgilidir.

Erteleme Türleri

Erteleme türleri 4 ana başlık altında toplanmaktadır. En çok bilinen erteleme türü akademik ertelemedir. Akademik erteleme eğitim hayatında öğrencilerin akademik olarak yerine getirmek zorunda olduğu işlerini ve görevlerini geciktirmesi veya son dakikaya bırakılması anlamına gelmektedir. Akademik erteleme ders bırakma, sınıfta kalma, düşük ortalama ve okuldan atılma gibi sıkıntılara sebep olmaktadır. Eğer çocuğunuzda akademik erteleme alışkanlığı varsa çocuğunuza ödev yaptırmak yazımızı okuyabilirsiniz.

Rutin işlerdeerteleme ise günlük işleri programlamada zorlanma ve günlük rutinleri erteleme anlamına gelmektedir. İkinci sık görülen erteleme türü ise karar vermeyi ertelemedir. Çatışma durumlarında veya birden fazla seçenekle karşı karşıya gelindiğinde karar vermenin geciktirilmesine karar vermeyi erteleme denir. Kompulsif erteleme ise ertelemenin son türüdür. Bu türde kişi hem karar vermeyi hem de yapması gereken işleri geciktirir.

Neden Erteleriz?

• Kısa dönemli keyif almak
• Yapılan görevden hoşlanmamak
• Sınav kaygısı
• Özgüven düşüklüğü
• Öz düzenleme yetersizliği
• Öğrenilmiş çaresizlik
• Mükemmeliyetçilik
• Başarısızlık korkusu
• Zaman yönetiminde kötü olmak
• İsteksizlik ve motivasyon eksikliği

Zaman zaman hepimiz sorumluluk ya da görevlerimizi birkaç saat, birkaç gün veya belki haftalar boyunca erteleyebiliyoruz. Erteleme normal ve aslında evrensel bir olgudur, bu yüzden neden ortaya çıktığını ve bu konuda neler yapabileceğimizi ele almak oldukça önem taşıyor. Bu kavramı yalnızca bir işi geciktirmek ya da bir görevden kaçınmak olarak ele alamayız çünkü bu aynı zamanda verimliliğimizi düşüren irrasyonel bir davranış biçimidir.

İsveç Karolinska Enstitüsü’nden erteleme araştırmacısı Klinik Psikolog Alexander Rozental’a göre, ertelemeyi tetikleyen unsurların tipik olarak dört kategoriden birine girdiğinin altını çiziyor: beklenti, değer, zaman ve dürtüsellik.

Eğer görev birey için yeterli değere sahip değilse, birey görevi tamamladıktan sonra ulaşmaya çalıştıkları değeri elde edemeyeceklerine inanıyorsa, bu değer zaman açısından çok uzaksa veya kişi hazza hemen kavuşmaya yönelik dürtüsellik içindeyse erteleme eğiliminde olabiliyor.

Ertelemeyle Nasıl Baş Ederiz?

Ertelemenin üstesinden gelmek için öncelikle buna neden olan faktörleri ele almak faydalı olacaktır. Yapılacak ilk şey kendi alışkanlıklarımızın izini sürerek neden ertelediğimizi anlamaya çalışmak olmalıdır. Ertelediğimiz belli başlı konular var mı? En çok neleri ertelemeye meyilliyiz? Ertelemeye meyilli olduğumuz konuyla ilgili düşünce kalıplarımız neler?

Eğer kendi çalışma ve görev tamamlama alışkanlıklarımızla ilgili daha açık ve net bir görüşe sahip olursak, onları değiştirmek için şansımız yükselecektir. Aşağıda ertelemeye başvurmamıza yol açan yaygın sebepler ve onlarla nasıl mücadele edeceğimizle ilgili bazı ipuçları bulacaksınız.

• Mükemmeliyetçilik, tahammülsüzlük gibi durumların çözülmesi gerekmektedir.
• Görevden hoşlanmama, sorumluluk duygusu geliştirme, değerlendirilme kaygısı, ve özgüven eksikliği gibi problemlerin aşılması gerekmektedir.
• Zaman kontrolü üzerinde çalışılmalıdır. Bunun için kısa hedefler belirleyip onları gerçekçi zamanlara yaymak etkili olabilir.
• Konulan hedeflerin gerçekçi olmasına önem gösterilmelidir.
• Yetersiz ve başarısız hissetme konusunun üzerinde çalışılmalıdır.

Sorun zamanlama ve zaman yönetimiyse; çoğumuz günün belirli saatlerinde daha üretken olmaya eğilimliyizdir. Üretken olduğumuz saatleri bilir ve sorumluluklarımızı bu akış içerisinde dizayn edersek bu durumu fırsata çevirmiş oluruz. Ayrıca belirli görevleri belirli saatlerde tamamlamak bizler için daha kolay olabilir.

Bunları keşfetmek ve günümüzü buna göre planlamak verimliliğimizi arttırarak ertelemeyi ortadan kaldırmaya yardımcı olacaktır. Bizim için zor görünen bir işi yorgun ya da stresli bir zamanımızda tamamlamayı hedeflememek akıllıca olacaktır.

Büyük görevlerin ağırlığı altında eziliyorsanız; onu daha küçük alt görevlere bölmek yardımcı olabilir. Erteleme araştırmacısı Rozental, birçok kişinin bir projeyi ya da görevi hakkıyla yerine getiremeyeceklerinden endişe ettikleri için ya da başarısız olmaktan korktukları için ertelemeye başvurduğunu ifade ediyor.

Büyük bir görevi tamamlamak için onu kendimize inancımızı ve öz-yeterlilik duygumuzu hissedebileceğimiz daha küçük ve yönetilebilir parçalara bölmeyi deneyebiliriz.

Haz duygusuna hemen ulaşamayacağınız için erteleme eğilimindeyseniz; kendimizi yol boyunca haz verecek ödüllerle tatmin edebiliriz. Örneğin bazı insanlar bir projeyi son teslim tarihinden hemen önce olmadığı sürece önemli ya da ödüllendirici olarak görmekte zorlanabilirler. Sık sık başvurduğumuz sapma aktivitelerini dahi aslında planlayabiliriz.

Sosyal medyada vakit geçirmek gibi acil olmayan aktivitelere küçük görevlerin arasındaki boşluklarda ayırabiliriz. Belirli bir görev ya da sorumluluğu yaptıktan sonra, bunu neden yaptığımızı ve bizim için neden önemli olduğunu düşünmek için yeterince zaman ayırmak da faydalı olacaktır.

Dikkatiniz kolay dağılıyorsa; çalıştığınız ortamda dikkatinizi dağıtabilecek nesneleri ortadan kaldırmaya çalışabilirsiniz. Örneğin cep telefonunuzu başka bir odaya koyabilir ya da bilgisayar ekranınızdaki gereksiz sekmeleri kapatabilirsiniz. Ayrıca dikkat dağınıklığını engellemek için aynı anda birden fazla görevi yerine getirmeye çalışmamak önemlidir. Birini bitirdiğinizde diğeri henüz yarım kalıyorsa bu akış içinde hiçbir şeyi tamamlamıyor gibi hissedebilirsiniz. Bu da sizi bir görevi tamamlamış olmanın tatminini yaşamaktan alıkoyacaktır.

Bir görevi bitirdikten sonra bir sonraki göreve hemen başlamayıp biraz durup nefes almak, belki dolaşmak, başarmanın hazzını yaşamak, bir sonraki görevden önce tazelenmemizi sağlayarak onu yapmaya daha motive başlamamızı sağlayabilir.

Çalışmanın bizim için zor olduğu bir günse; biraz mola vermeyi düşünebiliriz. En verimli çalışan insanların bile görevleri tamamlamakta zorlandıkları günler vardır. Bu durgunluk günlerini uyku, egzersiz, beslenme, eğlenceli ya da iş dışı aktivitelere zaman ayırmak için değerlendirebiliriz. Söz konusu görev, o gün kesinlikle tamamlanması gereken bir görevse, yine aynı stratejiyi daha küçük ölçüde taklit edebiliriz. Dışarı çıkıp kısa bir yürüyüş yapmak ya da beş dakikalığına hava almak gibi.

Bu küçük molalar o anlarda kayıp gibi görünse de aslında üretkenliğimizi arttırarak işlerin daha kısa sürede tamamlanmasına hizmet eder.

Terapi

Erteleme davranışıyla baş edebilmek için kişinin kendisini tanıması gerekmektedir. Kendisi ile ilgili başarısız hissetme ve mükemmeliyetçi olma gibi özellikleri düşünüp belirli düşünce ve davranış değişimlerinde bulunması gerekmektedir. Zaman yönetimi, hedef küçültme gibi teknikler ile kendi kendine aşılamayan durumlarda ise terapiye gitmek süreci hızlandıracak ve kolaylaştıracaktır.

Umuyoruz ki bu yöntemler erteleme döngüsünü kırmak için size yardımcı olur!