Esrar Bağımlılık Yapar Mı? Esrar Kullanımı ve Esrarın Etkileri

Esrar Nedir?

Hint keneviri bitkisinin baş kısmı, kenevir tohumu ve yaprakları kurutularak elde edilen yeşilimsi veya kahverengimsi maddeye esrar denmektedir. Esrarın elde edildiği kenevir bitkisi, ilk defa 1543 yılında tanımlanmıştır. Kenevir kısa boylu bir ağaçtır ve yaprakları en belirgin özelliklerinden biridir. Kenevir yaprağı insan elini andıran, parmak gibi birden fazla çıkıntısı olan bir yapraktır.

Kenevir bitkisi erkek ve dişi olarak ikiye ayrılmaktadır ve esrar dişi olanından elde edilmektedir. Anavatanının Orta Asya olduğu düşünülen esrar halk dilinde ot, marihuana, weed veya mary jane olarak isimlendirilmektedir. Farmakolojide ise cannabis olarak geçmektedir. Günümüzde tüm uyuşturucu çeşitleri gibi esrar çeşitleri de oldukça çoğalmış, esrar benzeri etki vermesi amacıyla üretilen sentetik esrar maddeleri de ortaya çıkmıştır.

Esrar, dünyada en çok kullanılan psikoaktif madde olarak bilinmektedir ve yine dünya genelinde en fazla uyuşturucu kullanım suçu esrar ile bağlantılı gerçekleşmektedir¹². Çoğu zaman insanların denediği ilk yasa dışı madde marihuana olmaktadır ve genellikle bir geçiş maddesi olarak bilinmektedir. Kişiler çoğu zaman esrar sonrasında daha güçlü etkileri olan maddelere geçiş yapmaktadır.

Esrarın ilk denenen madde olmasının sebebi olarak ise esrar yaprağının bitkisel, zararsız ve psikolojik veya fiziksel bağımlılık yapmayan bir madde olarak bilinmesidir. Fakat bu kulaktan dolma bilgiler oldukça yanlıştır. İnsanlar esrarın diğer maddeler kadar yoğun bir etki yaratmadığını düşündüklerinden, bir süre esrar kullandıktan sonra daha yoğun ve daha güçlü etki oluşturan maddeler arayışına girmektedirler.

Esrarın kullanımı sürecinde kişiler kolaylıkla alışkanlık geliştirebilmekte ve yoksunluk sendromu yaşayabilmektedir. Yani esrar da diğer uyuşturucu çeşitleri gibi bedende birçok fiziksel ve psikolojik değişime yol açmaktadır⁶.

Esrarın Vücuda Etkileri Nelerdir?

Kenevir tohumunun en yaygın kullanımı maddenin tütün ürünleri ile birleştirilip yakılarak dumanının içe çekilmesidir. Bu durum ot içmek olarak da adlandırılmaktadır. Çoğu zaman oral yolla kullanılan esrarın etkisi kullanım şekline ve alınan doza göre değişmektedir.

Sigara şeklinde içilen esrarda kannabionoidlerin yaklaşık %25i sigara dumanı ile tamamen akciğere geçer ve tüm vücuda yayılır. Bu tüketimde kanda yaklaşık 15 dakika içinde en üst seviyeye ulaşır ve 30-60 dakika içinde ise etkileri en yüksek seviyede hissedilmeye başlanır¹.

Esrarın vücuda etkisi oldukça kısa sürelerde kendini belli ederken, bu etkilerin neler olduğu da insanların akıllarına takılmaktadır ve “Esrar içince ne olur?” sorusu akıllarda soru işareti bırakmaktadır.

Esrar Kullanımının Fiziksel Etkileri

Esrar kullandıktan birkaç dakika sonra kalp atışında ve kan basıncında artma, damarların genişlemesi, gözlerin kızarması gibi fiziksel belirtiler görülmektedir. Yine kısa süreli olarak öfori, rahatlama, algıda değişiklik, zaman algısının bozulması, duyusal deneyimlerde abartı, muhakeme bozukluğu da görülen etkiler arasındadır.

Esrar içince kullanan kişinin içinde bulunduğu duygu durumuna göre değişik etkiler de görülebilir. Esrar bazı insanlarda mutsuzluk, kaygı, paranoya ve mutluluk gibi duygular yaşatabilmektedir. Yine heyecan, cinsel istekte artış, iştah artışı, gerçekleri çarpıtma, renkleri olduğundan canlı görme, zamanın daha yavaş aktığını hissetme gibi etkileri de vardır.

Esrar kullanımı anksiyete ve depresyonu artırırken var olan sorunların daha yoğun ve sıkıntılı algılanmasına sebep olmaktadır. Obsesyonlar ve ürkme hissi artar, yoğun dozlarda hafif halüsinasyonlara neden olabilmektedir.

Peki esrar kanda çıkar mı? Kenevir kanda yaklaşık 1 hafta kadar kalabilmekte fakat vücudun yağ dokusunda çok uzun süreler muhafaza edilmektedir. Bu sebeple idrar ve kan testlerinde birinin 2 ay içerisinde esrar kullanımını tespit etmek mümkündür¹.

Esrar Kullanımının Zararları

Kenevirin yağ hücrelerinde tutunabilmesi, vücudun üzerindeki etkilerinin içildikten uzun süre sonra da devam etmesini sağlamaktadır. Esrar içiminden uzun süreler sonra da bellek, dikkat, öğrenme gibi bilişsel işlevlerde sıkıntılar görülmekte ve kalp, bronş ve nefes sorunları gibi sıkıntılar görülmektedir⁷.

Bu sebeple “Ara sıra içilen esrar zararsızdır.”, “esrar sigaradan bile zararsızdır.”, “Esrar irade gücü ile bırakılabilir.” gibi bilgiler kulaktan dolma olup, doğru değildir.

Bilim dünyasında esrarın yarar ve zararları noktasında kesin bir kanı bulunmamakla birlikte, esrarın içerisinde bulunan kannabinoidlere benzer bir yapı taklit edilmiş ve dronabinol isimli yeni bir molekül yaratılmıştır. Bu molekül bazı ülkelerde ilaç olarak kanser hastalarında kullanılmaktadır. Yani esrarın etken maddesi olan ​​Tetrahidrokannabinol, yani THC’nin ve türevlerinin olumlu etkileri laboratuvar ortamında potansiyel tedaviler için denenmekte ve hala üzerinde çalışılmaktadır.

Bazı ülkelerde psikolojik ve psikiyatrik sorunlar için esrar kullanımı yaygın olsa da birçok psikiyatrik durum için esrarın düzeltici etkisi olabileceği hipotezi üzerine yeterli ve kontrollü çalışmalar yapılmamıştır. Yani bu hipotezin araştırmaları hala sürmektedir ve bu konuya dair kesin bir kanı yoktur¹⁰.

Aksine, erken yaşta esrar kullanımının bipolar bozukluk riskini arttırdığı ve yine yaşam boyu esrar kullanımının bipolar bozukluk riskini beş kat arttırdığı bilinmektedir⁵. Araştırmalar uzun süre esrar kullanımında anksiyete bozukluğu gelişme riskinin de arttığını göstermektedir.

İnsanlar esrar çeşitlerini kötüye kullanmaya başladıklarında yaşam tarzlarında, düşünce yapılarında, motivasyonel özelliklerinde ve iletişimlerinde sorunlar görülmeye başlar. Görülen sorunlar apati (ilgisizlik), işlevsellik kaybı, günlük rutinleri ve görevleri gerçekleştirmede zorluk, plan yapmada zorluk, odaklanmada zorluk ve hatta konuşma ve yazmada zorluk olarak sıralanabilmektedir. Bu duruma amotivasyonel sendrom denmektedir⁸.

Uzun süreli esrar kullanımında mental işlev bozuklukları ve ciddi beyin hasarları olduğu bilinmektedir¹. Aynı zamanda yine uzun süreli kullanımda esrarın cinsel etkileri bulunmaktadır. Testosteron düzeyinde azalma, sperm üretiminde ve hareketliliğinde sorunlar görülmekte bu sebeple üreme sorunları görülmektedir².

Uzun süreli yüksek doz esrar kullanımında (her gün veya her güne yakın içmek) mental işlevlerde ciddi bozulmalara ve beyin hasarlarına sebep olmaktadır. Bu duruma esrar demansı denmektedir⁹.

Son dönemde yapılan çalışmalar esrar kullanımının kişilerde şizofreni oluşma ihtimalini çok önemli bir miktarda arttığı ortaya çıkarmaktadır¹¹. Aynı zamanda esrar kullanımı sebebiyle dirençli psikotik vakalar da görülmektedir.

Yapılan deneyler sonucunda 6 ay süreyle esrarın etken maddesi THC verilen sıçanlarda bellek işlevleri ve öğrenmelerde ciddi bozulmalar saptanmıştır. Kronik olarak THC alımının hipokampus olmak üzere bir çok önemli yapıda sıkıntılara sebep olduğu ve beynin en önemli işlevlerinden olan nöroplastisitede (yani beynin öğrenme ve yenilenme yeteneği) bozukluk meydana geldiği görülmüştür.

İnsanlarda kronik esrar kullanımında gerçekleşen beyin fonksiyon bozuklukları ise EEG ölçümleri ile kolaylıkla görülebilmektedir. Bütün bu bilgiler “Esrar kalıcı hasar bırakmaz.” veya “Esrar zararsızdır.” düşüncelerini ortadan kaldırmaktadır.

Esrar Bağımlılığı Nasıl Oluşur?

“Esrar bağımlılık yapar mı?" sorusu oldukça sık sorulan, çoğu zaman yanlış cevaplar verilen ve birçok insanın kafasının karışmasına sebep olan bir sorudur. Esrar fiziksel ve psikolojik bağımlılık yapan bir maddedir.

Birçok insanın esrar ile ilgili ilk bilgisi bitkisel kökenli bir madde olduğu için zararsız olmasıdır fakat bu bilgi oldukça yanlıştır. Marihuana içinde 400’den fazla farklı kimyasal barındıran bir üründür. Bu kimyasalların yaklaşık 60 tanesi kannabinoidler olarak adlandırılır. Bu kannabinoidler arasında THC (Tetrahidrokanabinol) en çok bulunandır.

Esrarın psikoaktif özellikleri, kullanılan kenevir tohumunun miktarı, gücü, alınma şekli, dumanı çekme tekniği, dozu, çevresel faktörler, geçmiş deneyim ve biyolojik duyarlılık gibi birçok değişken tarafından etkilenmektedir.

Kannabisin içinde bulunan Delta-9-tetrahidrokannabinol doza bağımlı öforik etki oluşturduğundan kannabis kullanımı bağımlılık oluşturmaktadır. delta-9-THC merkezi sinir sistemini etkileyerek haz ve duyu üzerinde etkilerde bulunur³. Kısaca, esrar vücutta kannabinoid reseptörlerine bağlanarak beynin ödül sistemi olan mezokortikolimbik sistemde dopamin salgılanmasına sebep olur bu da bağımlılık yapıcı etki göstermektedir.

Günümüzde esrarın sadece psikolojik bağımlılık yaptığı ve fiziksel bağımlılık oluşturmadığı düşüncesi geçerliliğini yitirmiştir. Esrarın yoksunluk belirtilerine ve yoksunluk sendromuna yol açması esrarın belirgin fiziksel bağımlılık yaptığının bir kanıtı olarak düşünülmektedir.

Esrar Yoksunluğu Belirtileri Nelerdir?

Kenevir yağda çözünür bir madde olduğundan kullanımı sonrası yaklaşık 3-4 hafta kadar yağ dokusunda birikir ve tutunmaya başlar bu sebeple salınımı yavaş yavaş gerçekleşir. Bu durum vücuttaki THC ihtiyacının az da olsa giderilmesini sağlar.

Bu sebeple esrar bitkisinin yoksunluk krizi kendini daha geç ve daha hafif göstermektedir (8). Kronik kullanımın ani kesilmesi halinde irritabilite, huzursuzluk, uykusuzluk, aşırı sinirlilik, iştah kesilmesi, ve kilo kaybı gibi etkiler görülmektedir.

Psikiyatrik tanı kitabı DSM-V e göre esrar yoksunluğu için tanı ölçütleri şu şekilde sıralanmaktadır:

En az bir kaç ay süresince her gün ya da neredeyse her gün kullanım sonrası kenevirin bırakılması, kullanım bırakıldıktan yaklaşık 1 hafta sonra aşağıdaki belirtilerin en az üçünün gelişmesi:

• Kolay kızma, öfkelenme ya da saldırganlık
• Sinirlilik ya da bunaltı
• Uyku sorunu
• Yeme isteğinde azalma
• Huzursuzluk
• Çökkün duygudurum
• Belirgin rahatsızlığa sebep olan karın ağrısı, titreme, sarsılma, terleme, ateş, ürperme veya baş ağrısından en az birinin olması
• İşlevsellikte azalma

gibi durumların varlığında esrar yoksunluğu tanısı koyulabilmektedir. Yine tanı kriterlerinin içinde olmasa da karın ağrısı, korkunç rüyalar görme ve yoğun madde kullanma isteği de esrarın yoksunluk sendromunda görülmektedir.

Esrar Bağımlılığı İle Mücadele

Birçok bağımlılıkta olduğu gibi esrar bağımlılığında da en önemli nokta kişiye maddenin zararlarını ve bağımlı olduğunu kabul ettirmektir. İnsanlar çoğu maddede “İstediğim zaman bırakabilirim.” düşüncesi ile hareket edip bağımlı oldukları gerçeğini kabul etmezler. Kişi maddenin zararlarını ve bir destek alması gerektiğini fark ettiğinde ise asıl tedavi süreci başlamaktadır.

Esrar bağımlılığı tedavisi de diğer bağımlılık tedavileri gibi genel olarak aynı ilkeler üzerinden ilerlemektedir. Bağımlılık tedavileri tıbbi tedavi, psikososyal destek ve sosyal rehabilitasyon olarak üç ana adımdan oluşmaktadır. Tıbbi tedavide amaç madde zehirlenmesi, yoksunluk gibi fiziksel belirtilerin ortadan kaldırılması, bağımlılık yapan maddenin vücuttan atılmasını sağlamak ve varsa psikiyatrik bozuklukları tedavi etmektir.

Psikososyal destek ise aslında psikoterapilerdir. Bağımlılıkta psikoterapi kişinin tekrar maddeye başlamamasını sağlamak adına, kaybettiği becerilerini kazandırmak, yeni davranış kalıpları oluşturmak, kişiyi maddeye iten psikolojik sebepleri olabildiğince ortadan kaldırmak ve kişinin çevresi ile ilişkilerini düzenlemeyi amaçlamaktadır. İnsanlar bu süreçte hem bireysel hem de grup terapilerinden yararlanabilmektedir.

Sosyal rehabilitasyon ise madde bağımlısı kişilerin topluma kazandırılmasını ve sosyal olarak işlevsel olmasını amaçlamaktadır⁴.

Esrar bağımlılığında en büyük görevlerden biri ise ailelere ve arkadaşlara düşmektedir. Bağımlı kişinin maddeyi bulabileceği her yol mutlaka engellenmelidir. Kişinin madde ile etkileşimini sağlayan arkadaşları var ise bu sosyal ortam değiştirilmelidir.

Aynı zamanda aile ve arkadaşların mutlaka sosyal destek ve motivasyon açısından etkin olmaları gerekmektedir. Kişi çevresinden gördüğü destek ve düzgün iletişim sebebiyle kendini tedavi sürecinde daha güçlü hissedecektir.