Hayal Kırıklığı Nedir? Hayal Kırıklığıyla Başa Çıkmak

Hayal Kırıklığı Nedir?

Bell’in 1985 yılında yaptığı tanıma göre beklentiye uymayan sonuçlara verilen psikolojik reaksiyona hayal kırıklığı denmektedir¹. Başka bir tanıma göre hayal kırıklığı beklenen bir sonuca ulaşılamaması durumunda ortaya çıkan bir duygudur^3,4. Son olarak 1988 yılında Ortony, Clore ve Collins’in yaptığı tanıma göre hayal kırıklığı, arzu edilen bir olayın gerçekleşmemesi yüzünden memnun olmama durumu olarak tanımlamaktadır⁷.

Yani özetle birçok araştırmacı için hayal kırıklığı beklenenden daha kötü bir sonuca gösterilen tepki ile ilgilidir. Beklenen sonuç ile karşılaşılan sonuç arasındaki fark ne kadar büyükse, hayal kırıklığı da o kadar büyük olmaktadır. Hayal kırıklığı, beklenen durumun gerçekleşmediğinin veya hiç gerçekleşemeyeceğinin farkına varılmasında yaşanan bir duygudur. Hayal kırıklığı, üzüntünün de eşlik ettiği bir duygudur.

Hayal kırıklığı duygusu insanlar için, olaylar için, deneyimler için, duygular için, kişinin kendisi için, ilişkiler, hayat için kısaca hayattaki her alanda ve neredeyse her durumda ortaya çıkabilecek bir duygudur. Yaşanan bu duygunun şiddeti günlük ufacık hayal kırıklıklarından oldukça büyük hayal kırıklıklarına kadar değişebilmektedir. Tüm duygular gibi hayal kırıklığı duygusu da gerekli, kaçınılmaz ve değerli bir duygudur.

Hayal Kırıklığının Sebepleri Nedir?

Hayal kırıklığı yaşamanın birden fazla sebebi vardır, diğer bütün duygular gibi hayal kırıklığının da evrimsel kökleri bulunmaktadır. Yani diğer bütün duygular gibi hayal kırıklığı da insanın hayatta kalması ve büyümesi için ihtiyaç duyduğu bir duygudur. Hayal kırıklığına uğramanın üç sebebi vardır bunlar; varış yanılgısı, diğerlerinden beklentide olmak ve çocukluk deneyimleridir⁹.

1.Varış Yanılgısı

Kişinin aşırı hedef odaklı olup, hedefe ulaştığında aşırı mutlu olacağına inandığı için süreci unutması durumuna varış yanılgısı denmektedir. Genellikle hayal kırıklıkları, varış yanılgısı durumunda ortaya çıkmaktadır. İnsan amacına ulaştığında aşırı mutlu olacağına emin olduğundan hedefe ulaşsa bile bu mutluluğu yaşayamaz veya bu mutluluk halinin geçici olacağını fark eder, bu sebeple çoğu zaman mutsuz olur.

Varış yanılgısında kişi hedefine ulaştığında tüm sıkıntılarının mucizevi şekilde geçeceğine inanmaktadır ve tüm mutluluğunu bu hedefe bağlamaktadır, bu sebeple o hedefe ulaşılamadığında veya hedefe ulaşılsa bile diğer sıkıntıların varlığı fark edildiğinde yani istenilen mucizevi mutluluk bulamadığında kişi hayal kırıklığına uğramaktadır.

2. Diğerlerinden Beklentide Olmak

Kişi dışsal faktörlerden beklenti içerisinde olduğunda hayal kırıklığına uğrayabilmektedir. Gerçekçi olmayan bir beklenti, gerçek durumla eşleşmediğinde kişi bunu kabullenmek istememektedir. Bu gibi durumlarda eğer kişinin bir olay, kişi veya durumdan yüksek beklentileri var ise hayal kırıklığı çok daha yoğun olarak yaşanmaktadır. Hayal kırıklığının tanımında da söylenildiği gibi, hayal kırıklığı beklenilen ile gerçeğin uyuşmaması durumudur. Yani kişinin beklentilerini her daim gerçekçi tutması oldukça önemlidir.

3. Çocukluk Deneyimleri

Kişi çocukluğunda travmatik bir olay veya yoğun bir hayal kırıklığı yaşadıysa kişinin hayat ile ilgili negatif beklentileri çoğalmaktadır. Yani pozitif düşünme şekli kişinin hayatında etkili bir yöntem olmaktan çıkmaktadır.

Kişi yetişkinlik dönemindeyken, çocukluğunda yaşadığı travma veya hayal kırıklığına benzer bir olayı yaşarsa kişinin aklı otomatik olarak geçmişteki hayal kırıklığına gitmekte ve yine hayal kırıklığı hissetmektedir. Fakat yetişkinlikteki bu hayal kırıklığı, içinde bulunan koşulların nesnel şekilde değerlendirilmesi halinde ortaya çıkmaz, aksine kişinin öznel deneyimiyle ortaya çıkardığı bir hayal kırıklığı olmaktadır⁹.

Hayal Kırıklığı Yaşamaktan Kaçılabilir mi?

Çoğu insan negatif adlandırılan duyguları yaşamamayı tercih ettiğini belirtse de her duygu gibi negatif adlandırılan duygularında hayatta bir işlevi bulunmaktadır. İnsanlar çoğu zaman hayal kırıklığı yaşamamanın daha akıllıca bir çözüm olduğunu düşünerek risk almaktan kaçmakta, yeniliklere kapalı yaşamakta, beklentileri düşük tutmakta hatta başına zaten kötü şeyler geleceğini düşünmektedir.

Bu tarz yöntemler kişinin hayal kırıklığına uğramasını biraz da olsa azaltsa da kişiyi hayattaki bir çok zevkten mahrum bırakmaktadır. Kişi bu yöntemler sayesinde hayatında yenilikleri tadamaz, karşısına çıkan fırsatları değerlendirmez ve gelişimine ket vurur. Aynı zamanda beklentileri düşük tutmak adına “Zaten iyi bir sonuç gelmeyecek.” düşüncesini kendine empoze etmek kişinin iyi bir haber alacağı bir durumda bile o haber gelene kadar mutsuz olmasına sebep olmaktadır.

Hayal kırıklığına uğramak insanı beklentilerinin gerçekleşmediği ile yüzleştirmektedir. Bu yüzleşme sayesinde kişi beklentilerini değiştirebilmekte veya beklentilerin karşılanmasını sağlayacak yeni yollar aramaktadır. Yani hayal kırıklığına uğramak kişiyi ve hayatını geliştirmekte ve psikolojik dayanıklılığı artırmaktadır.

İnsanlar çoğu zaman yaşanan negatif olaylardan ve duygulardan kaçmak ve kaçınmak istemektedir. Fakat her duyguda olduğu gibi hayal kırıklığında da kaçınmak, yani bu duyguyu bastırmak kişinin psikolojik gelişimini yavaşlatmakta ve hedefler ve beklentiler için yeni adımlar atılmasını engellemektedir.

Hayal Kırıklığı Yaşayınca Vücudumuzda Neler Olur?

Hayal kırıklığı, vücudun dinlenme ve sindirim sistemi tepkisinden sorumlu vücut sistemi olan parasempatik sinir sistemini uyaran bir duygudur. Parasempatik sistem kişinin sakin ve memnun hissetmesine yardımcı olan bir sistem olsa da hayal kırıklığı ile birlikte kimyasal bir tepki tetiklenmekte ve melankoli, atalet, umutsuzluk gibi duyguları ortaya çıkarmaktadır⁸. Aynı zamanda güçsüz hissetmek ve hiçbir şey yapmak istememeyi de içermektedir¹⁰.

Beyinde bulunan limbik sistemdeki sinirsel transmitter olan dopamin frontal lob’a ulaştığında insan keyif ve zevk halini yaşamaktadır. Dopamin salgısının gücü insanda ödül beklentisini arttırmaktadır fakat beklentiden sonra ödülü esirgemek dopamin salgısının gücünü azaltmaktadır. Bu durum belki de hayal kırıklığının ardındaki fizyolojik süreç olarak değerlendirilebilir⁸.

Kimler Daha Çok Hayal Kırıklığına Uğrar?

Hayal kırıklığı yaşamayan insan yoktur ancak hayal kırıklıklarının süresi ve gücü de olaya ve kişinin bakış açısına göre değişmektedir. Hayatta katı ve gerçekçi olmayan düşüncelere sahip insanların hayal kırıklıkları daha uzun süreli ve yoğun olmaktadır. Bu katı ve gerçekçi olmayan düşünceler arasında, hayatın olumsuzluklardan uzak olması gerektiğine inanç, mükemmeliyetçilik ve olayları felaketleştirme bulunmaktadır².

Hayatın olumsuzluklardan arındırılması gerektiğini düşünen insanlar, başlarına gelen veya gelebilecek kötülüklerin ve sorunların haksızlıklar olduğuna ve yaşanmaması gerektiğine inanmaktadır. Bu kişiler ellerinden geldiğince negatif ve kötü yaşam olaylarını hayatlarından uzak tutmaya çalışır fakat bu mümkün değildir. “Hayat hep sorunsuz işlemeli.” düşüncesine sahip olan insanlar önlerine çıkan büyük veya küçük her negatif olayda hayal kırıklığına uğramaktadır.

Hayatta negatif olayların varlığını kabul etmek kişide hayal kırıklığı yaşamayı azaltacağından bu durumu kabul etmeyen insanlar için hayal kırıklığı daimi ve yoğun şekilde yaşanan bir duygu olarak var olmaya devam etmektedir.

Mükemmeliyetçilik ve felaketleştirme düşüncelerine sahip insanların da hayal kırıklıkları oldukça yoğun olmaktadır. Bu düşünce yapılarının ortak ve en büyük özelliği işler istenildiği gibi gitmezse çok kötü sonuçların yaşanacağına inanmaktır. Bu düşünce tarzına sahip insanların yaşadığı en büyük sıkıntı, olumsuz sonuçlar ile karşılaşıldığında bu sonucu büyük bir tehdit olarak algılamak ve hayal kırıklığı duygusunun yanında kaygı duygusu da yaşamaktır².

Felaketleştirme düşüncelerine sahip insanların daha pesimist olduğu bilinmektedir. İnsanlar çoğunlukla pesimist düşüncenin hayal kırıklıklarından koruduğuna inansa da aslında yalnızca kişiyi daha fazla mutsuz hissetmeye itmektedir.

Mükemmeliyetçilik inancına sahip insanlar da her daim standartları yüksek tutan ve mükemmel olmazsa olmasın düşüncesine sahip insanlardır. Bu insanlar kendilerine ulaşılması zor hedefler koydukları için ve mutlaka tek ve iyi bir sonuç bekledikleri için çok daha fazla hayal kırıklığı yaşamaktadırlar².

Hayal Kırıklığıyla Nasıl Baş Edilir?

Hayal kırıklığının oluşum süreci oldukça basittir, beklentiler gerçeği yansıtmadığında hayal kırıklığı oluşmaktadır. Ne zaman hayatta var olanlar beklentiler ile uyuşmadığında hayal kırıklığı var olmaktadır. Hayal kırıklığı insan hayatında her gün yaşanan bir durumdur çünkü yaşamda olayların, insanın tam olarak istediği gibi gerçekleşme olasılığı çok çok nadirdir. Çünkü dünya tek kişi etrafında dönmemektedir. Bu sebeple insan bir gün içerisinde birden çok minik hayal kırıklığı ve bazen büyük hayal kırıklıkları yaşamaktadır⁶.

İnsanlar çoğu zaman minik hayal kırıklıklarına oldukça alışkındır ve bunlarla baş etme durumu kendiliğinden gerçekleşmektedir. Minik hayal kırıklıkları o kadar sık yaşanır ki insanlar bu duruma alışkın olup bununla ilgili bir sorun yaşamazlar. Hayal kırıklıkları minik, orta ve büyük şekillerde yaşanabilmektedir.

Hayal kırıklıkları ile baş edebilmek için farklı stratejiler ile ilerlenebilmektedir:

1. İlk Başta Neden Bu Şansı Kullandığını Hatırlamak

Hayal kırıklıklarından sonra sonuca odaklanmak yerine neden bu adımın atıldığını hatırlamak, hangi motivasyon ile bu işe girildiğine odaklanmak gereklidir. İnsanlar çoğu zaman bir adım attıklarında sonuca odaklanmakta ve bu adımın neden atıldığını göz ardı etmektedir. Fakat bu adımın neden atıldığı noktasını tekrar düşünmekle birlikte, kişi elindeki diğer seçenekleri değerlendirebilmektedir⁵.

Bu şekilde kişi nedenlerini ve motivasyonlarını doğru bir şekilde anlamakta ve yeni adımlarını daha doğru atmaktadır.

2. Duyguların Farkına Varmak

Hayal kırıklığını kabul etmek ve ondan kaçmamak acı verici bir durum olsa da insanın hayal kırıklığını tam olarak anlamasına sebep olmaktadır. Bu anlayış daha sonraki dönemde hayal kırıklığının gücünü ortadan kaldırmakta ve gelecekteki etkisini azaltmaktadır. Hayal kırıklığının etkisinin zamanla azalması ise kişiye geniş fırsatlar sunmaktadır. Hayal kırıklığının nasıl hissettirdiğini fark eden insan için gelecekteki hedeflerde olası bir hayal kırıklığı kişiye o kadar da kötü gelmemektedir. Son olarak insanın hayal kırıklığını tanıması onu daha bilinçli bir hale getirmektedir⁵.

3. Beklentileri Gözden Geçirmek

Özellikle sürekli olarak büyük hayal kırıklıkları yaşayan insanların beklentilerini gözden geçirmeleri gerekebilmektedir. Gerçekçi beklentiler insanları hayal kırıklıklarından korumaktadır. Büyük ve gerçekleşmesi oldukça zor beklentiler oldukça büyük hayal kırıklıklarına yol açmaktadır bu sebeple beklentileri gerçekçi tutmak oldukça önemlidir.

Her zaman olmasa da bazı durumlarda beklentileri düşürmek, hayal kırıklığının azalmasına sebep olacaktır fakat bu strateji çok sık yapılmaması gereken bir stratejidir çünkü fazlaca yapılması kişinin pesimist bakış açısına sahip olmasına sebep olabilmektedir.

4. İletişim Kurmak

İnsanın diğer insanları kontrol edemeyeceğini fakat küçük bir etkisi olabileceğini kabul etmesi oldukça önemlidir. Bu yüzden hayal kırıklıkları doğru iletişim kurma ile azaltılabilmektedir. İnsanın çevresindeki insanlardan her daim bir beklentisi olmaktadır ve bu durum oldukça normaldir fakat bu beklentileri karşıdaki insanlar tarafından anlaşılması için iletişim kurmak gerekmektedir.

Kimsenin akıl okuyamadığını fark etmek ve beklentileri dile getirmek gerekmektedir. İnsanların akıl okuyarak beklentileri anlamasını istemek kişiyi doğal olarak hayal kırıklığına uğratacaktır. Diğer insanları daha iyi dinlemek, onların beklentilerinin farkına varmak ve diğer insanlara kendini ve beklentilerini anlatmak hayal kırıklıklarını azaltacak stratejilerden biridir.

Bazen karşı tarafın söylediklerini yanlış anlama durumu da hayal kırıklıklarına yol açabilmektedir, bu sebeple dinleme yeteneğini güçlendirmek kişinin hayal kırıklığı yaşamasını azaltabilmektedir.