İlişkilerde Empati Kurmanın Önemi ve Yöntemleri

Empati Nedir?

1900’lü yıllarda psikoloji ve psikiyatri alanına giren empati kavramı bugüne kadar birden çok tanım ile anılmıştır. Bu dönemlerde bazı araştırmacılara göre empati doğuştan gelen biyolojik bir yetenek iken bazılarına göre sonradan tecrübe ile kazanılan ve geliştirilebilecek bir özellik, bazılarına göre sezgi ve hayal gücüne dayalı bir potansiyel, bazılarına göre ise beyin fonksiyonlarından biridir¹⁶.

Günümüzde empati, başkalarının duygularını fark etmek, anlamak ve paylaşmak anlamını taşımaktadır. Empatide önemli olan kişinin duygularını onun bakış açısıyla anlamaktır¹⁹. Kısaca kendini başkasının yerine koyabilme ve o durumda ne hissetmesi gerektiğini anlayabilme durumudur.

Empati kurulabilmesinde en önemli nokta kişinin karşısındakinin duygu ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, anlamlandırması ve kişinin benmerkezci tavırdan uzak olmasıdır. Diğer bir önemli nokta ise empatiyi kuran kişi zihninde anlamlandırdığı empatik durumu karşısındaki kişiye iletmesidir. Kişi empati kurulan kişinin duygularını doğru olarak anlasa da bunu ona iletmediği sürece tam bir empati süreci gerçekleşmemiştir. İnsanların en zorlandığı nokta karşı tarafın duygu düşüncesini anlayabilse de bunu ifade etmektir^4,8.

Günümüzde empati denince Carl Rogers’ın tanımlamaları ve açıklamaları akıllara gelmektedir. Meslek yaşamı boyunca empatiyi çeşitli şekillerde tanımlamış olan Rogers’ın 1970li yıllarda ortaya koyduğu empati tanımı bugün de kullanılana çok benzerdir. Bu tanım bir kişinin kendisini karşıdaki kişinin yerine koyarak olaylara onun açısından bakma ve kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi bunu ona iletmesi sürecidir⁶.

Üstün Dökmen’e göre Rogers’ın bu tanımı üç temel öğeleri barındırmaktadır. Bunlar bir insanın empati kurması için gerekli olan ögelerdir^6,17:

• Empati kuracak kişi kendisini başkasının yerine koyabilmeli ve olaylara onun bakış açısı ile bakabilmelidir. Buna göre bir insan diğer insanı anlamak istiyorsa onun gibi algılamaya ve yaşamaya çalışması gerekmektedir. Bunu yapabilmek için ise empati kurmak istediği kişinin rolüne girmeli ve olaylara onun gözlerinden bakabilmelidir.
• Empati kurabilmek için karşıdaki insanın duygu ve düşüncesini doğru anlamak gerekmektedir. Yani empatinin bilişsel ve duygusal kısmını doğru anlamak gerekmektedir. Bu yeteneğin gelişmesi için insanın yerine geçmiş gibi rol yaparak onun ne düşündüğünü anlama ve aynı duyguları hissetme noktasında önemli bir yöntemdir.
• Empati tanımındaki son öge ise empati kuran kişinin zihninde oluşan anlayışın karşı tarafa geçirilmesi sürecidir. Karşıdaki kişinin duygu ve düşünceleri tam olarak anlaşılsa bile karşıya aktarılamaz ve bildirilemezse empati süreci eksik kalmaktadır.

Empatinin Gelişimi

İnsan ilişkilerinde en önemli unsurlardan biri olan empatinin gelişimi konusunda farklı kuramlar farklı görüşler belirtmektedir. Fakat araştırmaların sonuçları empatinin kökünün bebeklik dönemine kadar uzandığını göstermektedir. Doğdukları günden itibaren bebeklerin bir diğerinin ağlama sesinden rahatsız oldukları görülmektedir ve bazı uzmanlar bu duruma empatinin en erken örneği gözüyle bakmaktadır^9,11.

Yapılan araştırmalara göre empatik ilgi farklılıklarının ve empati derecelerinin ailelerin çocuklarını nasıl terbiye ettikleriyle bağlantısını ortaya koymaktadır. Davranışların karşı tarafı nasıl sıkıntıya soktuğuna dikkat çeken bir terbiye tarzında çocuğun empati yeteneği daha güçlü olmaktadır. Yani ebeveynin “Yaramazlık yaptın.” demesi yerine “Bak onu çok üzdün.” demesi çocuklara empati kazandırmaktadır^11,18.

Yine empatiyi şekillendiren bir diğer etken ise biri sıkıntıdayken diğer insanların ona nasıl yaklaştığını gözlemesi durumudur. Sıkıntıda olan kişilere yardımcı olan bir ebeveyn ile yetişen çocuklar gördüğünü taklit ederek empati yeteneğini geliştirmektedir.

Ungerer ve arkadaşları (1990) bebeklerin başkalarına yönlenmiş tepkilerini 12 aylıkken sergilediklerini bildirmektedir. Bebeklerin sıkıntıya karşı tepkilerini, stresi en aza indiren ve kendine odaklı başa çıkma stratejileri geliştirerek (örneğin parmak emme) gösterdiklerini öne sürmüşlerdir²¹.

Empati ve Sempatinin Farklılıkları

Empati ve sempati arasındaki farklılıklar psikologlar ve filozoflar tarafından zor algılanmıştır. Uzun yıllarca sempati kelimesi var olsa da empati kelimesi insan hayatına yeni yeni girmektedir. Geçmişte empati kelimesi yerine sempati kelimesinin kullanılması oldukça sık görülmektedir. Empatide kişi diğer insanı anlamak için bir araçtır ve empati kuran kişi asla kimlik kaybına uğramaz fakat sempatide diğer kişi ile birliktelik önemlidir. Sempati kurarken kimlik bilinci artmak yerine azalmaktadır. Empatide kişi diğeriymiş gibi düşünürken sempatide diğer kişi olmak esastır. Empatinin amacı anlamakken sempatinin amacı diğer kişi gibi olabilmektir. Yani empati bilmenin yolu iken sempati bağlantı kurmanın yoludur^17,22.

Sempati sırasında kişi diğer kişiye eşlik ederken empatide kişi kendisini diğer kişinin yerine koymaktadır. Diğer kişiye neler olduğunu bilmek empati iken diğer kişi ile aynı yaşantıyı deneyimlemek sempatidir¹.

Empati yüksek derecede hayal gücü ile ilişkilidir ve empati kurma faaliyeti bilişsel olarak diğer kişinin rolüne girme ve diğer kişinin perspektifinden bakma süreci hayal gücünün varlığını sağlamaktadır¹⁷.

İnsana sempati duymak o insanın sahip olduğu duygu ve düşüncelerin aynısına sahip olmak demektir. Sempati duyan bir insan sempati duyduğu kişiyle acı çeker veya mutlu olur. Fakat empati kurulduğunda karşıdaki insanın duygu ve düşünceleri anlaşılır, bu duygular yaşanmaz. Sempatide esas olan yandaş olmakken empatide aynı duyguları paylaşmaya gerek bulunmamaktadır yalnızca bu duyguları anlamak yeterli olacaktır. İnsanı anlamak ve hak vermek arasında oldukça büyük bir fark bulunmaktadır. Sempatide anlayıp anlamadığına bakılmaksızın o kişiye hak verilirken empatide anlamak söz konusudur^7,17.

Empatinin İşaretleri

Empati ile ilgili doğuştan geldiği bilgisi elimizde olsa da genetik, sosyal öğrenme ve çevresel faktörler gibi etkiler empatinin boyutunu ve miktarını insandan insana değiştirmektedir. Bir insanın empatik olup olmadığını anlamak için bazı işaretler göz önünde bulundurulabilmektedir. Bunlar;

• İnsanları gerçek anlamda dinleme konusunda iyi olmak
• Çoğu zaman insanların rahatça açılabildiği bir insan olmak
• Diğer insanların nasıl hissettiğini fark etmekte iyi olmak
• Diğer insanların duygularını düşünüyor olmak
• Diğer insanların başına gelen trajik olaylarda da kötü hissetmek
• Diğer insanları oldukça fazla önemsemek
• Sınır çizmekte zorlanmak³

Empatinin Önemi

İnsanda var olan bilgi, beceri ve yeteneklerle sergilediği her tür davranış ve kişilik özellikleri insan yaşamını etkilemektedir. İnsanın önemli becerilerinden biri de iletişim becerisidir. Kişilik özelliklerinin iletişim becerileri üzerindeki etkileri bilinmektedir. Empatik eğilim ise kişilik özelliklerinden sonra iletişimde ön plana çıkan başka önemli bir değişkendir.

İletişim bir etki-tepki olayıdır, bir olay sorun veya durum karşısında gerekli cevabın verilmesinin, bilgi paylaşımı ve mesaj değiş tokuşu olduğu düşünülürse, iletişim ile empatinin insanların daha iyi anlaşmaları sorunlarını en etkili ve verimli şekilde çözmeleri açısından önemli bir çözüm yoludur²⁰.

Dökmen (2007)’e göre empati günlük yaşamda özellikle de sağlıklı iletişim kurmada yadsınamaz öneme sahiptir. İnsanlar kendileriyle empati kurulduğunda anlaşıldıklarını ve kendilerine önem verildiğini hissetmektedir. Diğer insanlar tarafından anlaşılmak ve önem verilmek insanı rahatlatan ve iyi hissettiren bir durumdur. Yani empati becerisi ve eğilimi yüksek insanların bu sebeple diğer insanlara yardım eden ve onları anlayan kişilerin çevreleri tarafından benimsenmesi ve sevilme olasılıkları yükselmektedir^7,12.

Yapılan araştırmalar sonucunda empatinin insanlara birçok faydası bulunmuştur. Öncelikle empati kurabilen kişilerin bilişsel, ahlaki ve psikolojik yönden daha iyi durumda oldukları bilinmektedir. Empati kurabilen insanların sosyal ilişkilerinin kuvvetli, ev ve iş yaşamlarının başarılı olma ihtimallerinin de yüksek olduğu bilinmektedir. Yine empati kurabilen insanların farklı sosyo- kültürel çevreden gelen insanlarla daha sağlıklı iletişim kurabildikleri de görülmektedir¹³.

Romantik İlişkilerde Empatinin Önemi

Empati yeteneği güçlü insanların çoğunlukla diğer insanlardan daha sağlıklı ve güçlü ilişkiler kurdukları, daha mutlu ve daha iyi oldukları bilinmektedir. Empati ilişkileri güçlendiren bir faktördür. Empati;

• Prososyal davranışları (paylaşmak, yardım etmek gibi) ve fedakar davranışları güçlendirir⁵.
• Empati temelli nezaketi arttırır.
• İş birlikçi davranışları ve bağışlayıcılığı arttırır.
• Saldırganlığı ve yargılamayı azaltır.
• Zihinsel ve fiziksel sağlığı iyileştirir.
• Daha güçlü iletişime sebep olur¹⁵.

Ayrıca empatik yönden güçlü kişilerin diğer insanlarla olan ilişkilerinde kendilerini daha rahat ifade edebildikleri, çatışmalarını daha kolay şekilde çözebildikleri gözlemlenmektedir. Empatik olmak insanları daha iyi anlamaya sebep olmaktadır ve partnerini daha iyi anlayan bir insan partneriyle çatışmalar dahil tüm iletişimlerde çok daha fazla yapıcı, anlayışlı ve barışçıl olmaktadır.

İlişkilerde Nasıl Empati Kurulur?

Daha empatik olmak insanlar arası kurulan ilişkileri güçlendirmektedir. İlişkilerini güçlendirmek isteyen kişi “Nasıl daha empatik olunur?” sorusu ile baş başa kalmaktadır. İnsanlar yaşamlarında daha empatik olmayı öğrenebilmektedir. İlişkilerde daha empatik olmak için yapılması ve pratik edilmesi gereken bir kaç davranış vardır bunlar; dinlemeyi öncelik haline getirmek, duyguları paylaşmak, kendini savunmasız bırakmak, yardım etmek ve insanlarla konuşmaktır.

1. Dinlemeyi Önceliklendirmek

İnsanların hissettikleri ile bağlantı kurmadan önce o hissi anlamak ve anlamlandırmak gerekmektedir. Bir insanın hissettiklerini anlamak için o insanı dinlemek oldukça önemli fakat her zaman basit değildir.

Empati kurmak için karşı tarafı dinlerken olayı anlamak için değil kişinin duygularını anlamlandırmak için dinlemek gerekmektedir. Konuşmalarda karşı tarafın duygular ile ilgili verdiği sinyallere odaklanmak oldukça önemlidir².

Aktif dinleme çaba sarf edilmesi gereken bir durumdur. Başkalarının duygularını fark etmeye çalışırken kişinin kendi duyguları önemli bir engel olabilir. Aktif dinleme için kişi kendi duygularından sıyrılıp karşı tarafın duygularına dikkat kesilmelidir.

2. Duyguları Paylaşmak

Bir insanın duygusunu tanımak doğrudan o kişinin yerine geçmeyi sağlamaktadır. Empati, o durumda empati kuranın ne hissedeceği değil empati kurulanın duygusunu fark etmek demektir. Araştırmalara göre bir insanın duygusunu birkaç dakikalığına benimseme davranışı ayna nöronlar sayesinde var olmaktadır. Ayna nöronlar kişinin gözlemlediği şeyi aynalamasına ve kodlamasına sebep olmaktadır¹⁰.

3. Kendini Savunmasız Bırakmak

Empatik bağlantılar iki yönlü gitmektedir. Bir insana karşı savunmasız olup deneyimler paylaşıldığında o insanın empati kurması kolaylaşmaktadır. Kişi kendine empati kurulduğunda empatinin değerini hissetmekte ve bu durum insanı partneri için empatik olmaya teşvik etmektedir².

Bir insana karşı savunmasız hissetmek ve duygusal deneyimler hakkında açıkça konuşmak ilişkiyi ve kurulan bağlantıyı güçlendirmektedir. Suçluluk, utanç ve endişe gibi zorlu duyguları içeren deneyimler paylaşıldığında karşı tarafın da empati kurması için fırsatlar yaratılmaktadır. Bu durum empati kuran bir insanı gözlemlemek ve empati kurma sürecini görmek açısından eğitici olmaktadır.

4. Yardım Etmek

Mutsuz ve olumsuz bir durumun kurbanları hakkında üzüntü duyulduğunda insan kendini başkasının yerine koyma deneyimi yaşamaktadır. Olumsuz durumlarda kurbanların yanında olmak, onları gözlemlemek ve onlarla zaman geçirmek o insanların neler yaşadıklarını ve hissettiklerini fark etmeye yardımcı olmaktadır².

Bu sebeple kişinin insanların yaşadığı olumsuz olaylarda onun yanında olup yardımcı olması aynı zamanda empati yeteneğini de güçlendirmektedir.

5. İnsanlarla Konuşmak

Günlük etkileşimlerde ne kadar çok insanla konuşulursa insanların davranışlarını ve mimiklerini gözlemleme ve anlama konusunda o kadar gelişmektedir. Davranış ve mimikleri anlamak duyguları anlamak için etkili bir yöntem olacağından bu durum empati kurmayı kolaylaştırmaktadır. İnsanın ses tonu ve mimikleri duygularını oldukça kolay ele vermektedir.