İrade Nasıl Oluşur ve Nasıl Güçlendirilir?

İrade Kavramı

İrade kişinin kendi ile ilgili her alanda davranışlarını ve düşüncelerini ayarlayabilmesidir. Kişinin davranışlarının süresini, sıklığını, yoğunluğunu ayarlaması ve farklı durumlara göre davranışlarını durdurması, başlatması veya ertelemesi gibi kabul gören davranışlar sergilemesi durumudur.

İrade, kişinin yaşamının çok büyük bir parçasıdır çünkü irade olmadan kişi toplum tarafından kabul gören ve sağlıklı algılanan birçok davranıştan uzak olur. İrade kişilerin amaca yönelik davranışlarını değişen durumlara göre uyarlamasını sağlayan bir özelliktir.  İrade sayesinde kişiler dürtü ve isteklerini kontrol edebilir, davranış ve kararlarının sorumluluğunu alır. İrade kişinin istenmeyen davranışlardan kaçınmasını sağlar.

Kişinin kendi kendine yeterli olması, bağımsız olması ve kendi davranışlarını kendi denetlemesi durumuna özgür irade denir. Psikolojide irade gücü özdenetim olarak bilinmektedir.

İradenin Gelişimi

İrade gücü sadece psikoloji tarafından tartışılan bir konu değildir. Felsefe ve din konuları da irade ile oldukça ilgilidir. Filozof ve psikologlar uzun süredir özdenetimin nasıl geliştiğini tartışmaktadır. İradenin gelişiminde ailenin davranışı büyük önem taşır. Çocuklar yaşamın ilk yıllarında çevrelerindeki insanları gözlemler ve davranışlarını onlardan öğrenir. Bu sebeple düşük özdenetimi olan ailelerin çocuklarında da düşük özdenetim görülmektedir.

Aynı zamanda gelişimsel modele göre iradenin temelleri ilk 6 yılda atılmaktadır. 3. aydan 12. aya kadar bebeklerde motor eylemlerin gelişim sürecidir. Bu süreçte bebekler yakalama, uzanma, tutma gibi motor eylemlerde bulunurlar ve davranışlarını değiştirme yeteneklerini öğrenirler. Bu eylemler bebeklere davranışı devam ettirme ve sonlandırmayı öğretirken bebekler davranış değişimlerini keşfeder.

Bu evreden sonra ise 12. aydan 18. aya kadar bebeklerde komutlara uyma, amaca yönelik hareketler, davranış duygu ve iletişimi kontrol etme durumları görülür. 36. ay ve sonrası neden sonuç ilişkisi, sorun çözme, isteklerini erteleme ve beklentiler gibi davranışlar görülmektedir. Yani okul öncesi döneme kadar iradenin geliştiği düşünülmektedir. Bu dönemin sağlıklı geçmesi irade gelişiminde oldukça önemlidir.

İrade Neden Önemlidir?

İradesi üst düzeyde olan kişilerin hayatlarında daha başarılı oldukları bilinmektedir. Bu kişiler psikolojik sorunlarla daha az karşılaşırlar. Bu insanların diğerlerine göre daha:

• Özverili
• Güvenilir
• Sabırlı
• Uyumlu
• Detaylara dikkat eden
• Uzlaşmacı
• Stresle başa çıkmada güçlü oldukları bilinmektedir.

İradesi düşük bireylerde ise:

• Şiddet
• Kontrolsüz harcama
• Başarısızlık korkusu
• Bağımlılığa eğilimli olma
• Kaygılı olma
• Risk alma
• Düzensiz beslenme
• Dürtüsel davranma gibi davranışsal problemler görülmektedir.

İrade Nasıl Güçlenir?

İrade okul öncesi dönemde oluşsa da hayatın her alanında güçlenebilir. İnsanlar geleceğe yönelik kararlar verirken daha iradeli davranmaya meyilli olurlar. Bu sebeple banka hesapları açıp 1 yıl boyunca her ay belirli miktar para atmaya çalışmak irade güçlendirmek için iyi bir egzersiz olabilir. Yapılacak işlerde kendine belirli bir süre vermek ve o süreye kadar işlerini bitirmek irade açısından iyi bir alıştırma olacaktır.

Geleceğe yönelik kararlar alıp süreç boyunca o kararlar için adımlar atmak irade güçlendirmede oldukça önemlidir. Hayatın her alanında hedef belirlemek ve bu hedeflere bağlı kalmak irade gücünü arttırmaktadır. Küçük hedefler ile başlamak başarısızlık riskini azaltacak ve kişiye içindeki iradeyi hatırlatacaktır. Zaman geçtikçe ve irade güçlendikçe hedefler büyütülürse kişi büyük hedeflerle hayal kırıklığına uğramaz.

Bütün bu egzersizler ve davranışlar sırasında kişinin kendisini izlemesi ve iradesinin güçsüz olduğu noktaları fark etmesi gerekmektedir. Bu noktaların farkına vardıktan sonra ise bunlar üzerinde çalışılmalıdır.

İrade Gücünü Arttırmak için Öneriler:

• Küçük adımlar atın:İsteklerinizi hayata geçirme gücünüzü bir anda arttırmayı beklemeyin. Hayatınızda yapacağınız her ufacık değişiklik bile uzun vadede büyük sonuçlar yaratır. Kendinize yüklenmeden yapacağınız değişikliklerin kalıcı olması daha olasıdır. Bugün normalde yapmaya çok üşendiğiniz bir şeyi yapın. haftada 1, 2 ya da 2 günde bir üşendiğiniz bir şeyi yaptığınızda 1 ayda yapmış olacaklarınızı düşünün.
• Fiziksel egzersiz yapın: Hareket etmek iradi bir güç gerektirir. Hareket etmek vücudunuzun daha enerjik bir moda geçmesini ve mutluluk hormonları salgılamanızı sağlar. Bir kere harekete geçtikten sonra üzerinizdeki atalet yavaş yavaş kalkacak ve istediğiniz diğer şeyleri daha kolay yaptığınızı fark edeceksiniz.
• Önemli işlerinizi önceliklendirin: Yapacaklarınızı adımlara bölmek ve öncelikle en önemli işlerinizi yapıp bitirmek size başarı hissi sağlayacaktır. Adım adım işlerinizi tamamladıkça irade gücünüz bir kas gibi zaman içerisinde güçlenecektir.
• Uykunuzun hijyeni ve kalitesine dikkat edin: Uykusuz kalmak ya da uykuyu yeterince alamamak bilişsel işlevlerimizi yavaşlatır, stres seviyemizi artırır, performansımızı düşürür ve dolayısıyla iradi gücümüzü azaltır. İyi bir uyku hijyeni ve yeterli uyku iradenizi ve isteklerinizi gerçekleştirme gücünüzü arttıracaktır.
• Amacınızı keşfedin: Amaç, iradenin önemli bir parçasıdır. Yapmak istediğiniz şeylerin, değerleriniz ve amaçlarınızla uyumlu olması harekete geçmeyi kolaylaştırır. Nereye gideceğini bilmeyen bir gemiye hiçbir rüzgarın yardım edemeyeceğini unutmayın.

Kaynakça

1. Duckworth, A., Milkman, K., Laibson, D. (2018). Beyond Willpower: Strategies for Reducing Failures of Self Control, Association for Psychological Science, 19(3):102-129.
2. Mazılı, S. (2019). Ergenlerde Akıllı Telefon Bağımlılığının Özdenetim Açısından İncelenmesi, Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi, Afyonkarahisar.
3. Kopp, C. B. (1982). Antecedents of Self-Regulation: A Developmental Perspective. Developmental Psychology, 18 (2), 199-214.