İşkolik Misiniz? İş ve Hayat Dengesini Yitirmek

İşkoliklik Nedir?

İşkoliklik ilk olarak Oates tarafından 1971 yılında “Confession of a Workaholic” isimli kitabında kontrol edilemeyen ya da zorunluluk hissedilen aralıksız çalışma isteği olarak tanımlanmıştır. Bu kitapta işkolik terimi de ilk defa kullanılmıştır⁴.

Terim ilk kullanılmaya başlandığı dönemlerde, işkoliklik genellikle haftada 50 saatten fazla çalışma olarak değerlendirilirken, zaman geçtikçe ve iş bağımlılığı hakkında araştırmalar arttıkça bu durumun yalnızca çalışma saati ile ilgili olmadığı, aynı zamanda kişinin iş ile ilgili tutumunun ve iş ile ilgili zihinsel meşguliyetinin de önemli olduğu düşünülmüştür¹.

En genel anlamıyla işkoliklik veya diğer adıyla iş bağımlılığı, sorunlu, karşı konulamaz bir meşguliyet veya işe takıntı sergileme durumu ve iş faaliyetlerine beklenenin ötesinde zaman ve çaba harcamak için kontrol edilemez bir dürtü hali olarak tanımlanabilmektedir³.

Psikoloji alanında işkolikliğe dair birçok çalışma olsa da DSM (Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı)’de henüz tanısal bir işkoliklik kategorisi bulunmamaktadır. Fakat işkoliklik birçok uzman tarafından psikolojik bir işlev bozukluğu olarak görülmekte hatta davranışsal bağımlılık ile benzer tutulmaktadır.

İşe aşırı takıntının, davranışsal bağımlılık türleri gibi işlediği düşünülmektedir. Diğer bağımlılıklar gibi işkolik olmak da insanların kişiliklerini etkileyebilmekte ve insanların değer sistemlerini değiştirebilmektedir.

İşkolik olan insanlar hayattaki değerlerini değiştirmekte ve işi aile ve arkadaş gibi anlamlı ilişki veya bağlılıkların üzerinde önceliklendirmektedir. Çalışılan saat sayısı genellikle bir gösterge olsa da semptomlar yalnızca fazla mesai yapmanın da ötesindedir. Çoğu zaman işkolik olan kişiler hayatlarında baş etmek zorunda oldukları fakat kaçınmaya çalıştıkları bir konu ile mücadele etmekte ve bu sebeple kendilerini ve tüm zamanlarını işe yöneltip odaklarını iş yapmaktadırlar.

Fazla çalışmanın normal olduğu kültürlerde iş bağımlılığını fark etmek ve onunla baş etmek oldukça zor olabilmektedir. Özellikle tanısal kategorilerde yer almayan bu gibi durumlarda işkolikliği yaşayan kişiler durumu normalleştirebilmektedir.

İşkoliklik Belirtileri Nelerdir?

İşkoliklik yaşayan kişiler için spesifik semptomlardan bahsedilemese de bu kişilerde ortak görülebilen belirtilere odaklanmak bir işkoliği fark etmek için yeterli bilgi sağlamaktadır. İşkolikliğin belirtileri arasında;

• İhtiyaç duyulmasa bile uzun saatler çalışmak
• Çalışmak için uyku düzenini değiştirmek veya azaltmak
• İşteki başarıya takıntılı olmak
• İş yerindeki başarısızlıklardan korkmak
• İşteki performansa aşırı odaklanmak
• İş sebebiyle kişisel ilişkilerin bozulması
• Sürekli işi düşünmek ve işten konuşmak
• Başka aktivitelerle uğraşırken de işi düşünmek
• Hayatı işin etrafında döndürmek
• İş dışında hobilerin ve sosyalliğin azlığı
• Çalışma düzeyini savunmak
• Çalışma düzeyini normal bulmak
• Hayattaki olaylardan kaçınmak için işi kullanmak

gibi belirtiler işkolikliği gösteren ipuçları arasındadır^6,5.

İşkoliklik ile Fazla Çalışmak Arasındaki Fark

İşkoliklik insanın kontrol edemediği, takıntılı bir çalışma ihtiyacı hissetme durumudur. İşkolik insanlar gereğinden ve ihtiyaçtan fazla çalışmaktadır. İşkoliklik durumunda uyku, aileyle zaman geçirmek, sosyalleşmek gibi temel ihtiyaçlar bilinçli ve istekli şekilde ikinci plana atılmakta ve öncelik her daim işte olmaktadır.

Bir insanın uzun saatler çalışması ile işkolik olması arasında benzerlikler bulunmaktadır. İki durumda da kişi hayatındaki diğer önemli noktaları çıkarmakta ve uyku, sosyalleşmek gibi hayati ihtiyaçları ikinci plana atmaktadır. İki durumda da insanın fiziksel ve psikolojik iyilik hali bozulmaktadır. Kişinin genel refahı ve sosyal ilişkileri iki durumda da zarar görmektedir.

Birçok insan kariyerine odaklı şekilde hayatlarına devam etmekte ve çalışmayı yaşamak için önemli görmektedir. İnsanın işine bağlılığından ziyade yaşamın kalitesi üzerindeki olumsuz etkiler işkolikliğin ipucu olmaktadır. Birçok insan, daha fazla gelir elde edebilmek için, var olan işteki beklentilerin fazlalığından veya yetişmeyen işler yüzünden fazla çalışabilmektedir. Fakat bu gibi insanlar ile işkolikler arasındaki fark fazla çalışan insanların içinden takıntılı bir biçimde çalışma isteği geçmemesidir.

Fazla çalışan insanlar çoğu zaman yalnızca zorunda oldukları için fazla çalışmaktadır fakat işkolikler kontrol edemedikleri bir çalışma isteği duymaktadırlar. Tam olarak bu sebep yüzünden çalışma saati işkoliklik için kesin bir belirti olmamaktadır. Fazla çalışan insanlar iş bittiğinde kendi hayatlarına tamamen adapte olabilmekte ve dikkatlerini hayatlarına verebilmekteyken, işkolikler ofiste olmadıklarında dahi işi düşünmekte ve işi konuşmaktadırlar.

Dünyada birçok kültürde fazla çalışmak, olması gereken ve insanlar tarafından ödüllendirilen bir davranıştır. Bu sebeple bu kültürlerde insanların birçoğu fazla çalışmaktadır fakat işkolik bir insan kendini ve düşüncelerini psikolojik olarak işten ayırmakta zorlanmaktadır. Bu belirti ise fazla çalışma ile işkoliklik arasındaki temel fark olarak görülmektedir.

İşkolikliğin Nedenleri

İşkolikliğin nedenleri kesin şekilde bilinmemekle birlikte teoriler ve araştırmalarla birlikte bulunan bazı sebeplerin etkili olduğu düşünülmektedir. Bu sebeplerden bazıları; kültür etkisi, beklentisi yüksek ebeveynler, ilişki sorunları ve öz güven düşüklüğüdür⁷.

1. Kültür Etkisi

İnsan büyürken çevresini gözlemleyerek ve aile içindeki değerleri içselleştirerek kişiliğini oluşturmaktadır. Sıkı çalışmanın erdem olduğunu ebeveynlerden gözlemleyen bir çocuk için sıkı çalışmak yapılması gereken bir durum halini almaktadır.

Kültür insanın davranışlarını etkileyen ve belirleyen bir faktördür. Birçok kültürde diğer insanlara ayak uydurmak, sorumluluk sahibi olmak ve düzgün bir birey olmak için sıkı çalışmak gerektiği öğretilmektedir. Bazı durumlarda ise yöneticilere, akranlara ve iş arkadaşlarına ayak uydurmak için fazladan çalışıldığı ve bu davranışın gelişerek, içinde bulunan topluluğa dahil olmak için işkolikliğe evrildiği görülebilmektedir. Bazı durumlarda dış motivasyon olarak başlayan davranışlar bağımlılığa yol açabilmektedir.

2. Yüksek Beklentili Ebeveynler

Bazı ebeveynler, çocuklarının başarılarına dair aşırı beklentiler içine girmekte ve bu beklentileri çocukluktan itibaren baskıcı şekilde çocuğa yansıtmaktadır. Bazı durumlarda büyürken performansları konusunda ebeveynlerinden yüksek beklentilere maruz kalan kişiler, bu beklentileri içselleştirerek ebeveynlerin talepleri ile baş etmeye çalışmaktadır⁷.

Yine aşırı koruyucu olan ebeveynler, çocuklara dünyanın tehlikeli bir yer olduğunu, güvende olmak ve hayatta kalmak için aşırı başarılara ulaşmak gerektiğini işleyebilmektedir. Bu durum ise böyle büyümüş kişilerin fazlaca başarı odaklı olmalarına ve işkolik olmalarına sebep olmaktadır.

3. İlişki Sorunları

İlişki kurmakta zorlanan, sosyal açıdan kendini geride hisseden ve sosyallikte zorlanıp sosyal olmaktan korkan kişiler hayatlarındaki ilişki kurma açığını iş ile ilişki kurarak kapatmayı deneyebilmektedir. Bu kişilerin gözünden bakıldığında, iş ile kurulan bu ilişki oldukça rahat ve tehdit edici olmayan bir ilişki türüdür. İş ile olan ilişki güçlendiğinde bu durum kişilere sosyal ilişkilerden kaçabilmek için bir bahane sağlamakta ve korkulan ilişkilerdense daha güvenli görülen ilişkide kalabilmeyi sağlamaktadır.

4. Öz Güven Düşüklüğü

Kendi ile ilgili yeterince iyi düşünceleri olmayan, kendini yetersiz, değersiz ve başarısız bulan insanlar özgüvenlerini arttırmak için çalışma yöntemini seçebilmektedir. Fazla çalıştıkça daha fazla para ve daha fazla statü kazanan bu kişiler bu başarılar sayesinde kendilerini iyi hissetmekte ve bunun gibi başarılar ile öz güvenlerine katkı sağlamaya çalışmaktadır.

Öz güven seviyenizi ölçen Öz Güven Testi ile kendinizi test edin!

İşkolikliğin Psikolojik İyiliğe Etkileri

Birçok sağlıksız davranışta olduğu gibi işkolik davranışlarda da kişi zamanla tükenmekte ve kötüleşebilmektedir. Bu zihinsel ve fiziksel bitkinlik insanı aşırı strese, sıkıntılı ilişkilere ve bütün bunlarla baş edebilmek için farklı sağlıksız baş etme yöntemlerine itebilmektedir. İşkoliklik insanlarda yalnızlık, depresyon, izolasyon ve stres gibi yıkıcı durumlara sebep olabilmektedir.

Bu kişiler çalışmadıkları zamanlarda suçluluk duymakta, tedirgin olmakta ve sinirli davranmaktadır. Çalıştıklarında ise aciliyet hissi yaşamakta ve katı davranışlar sergilemektedirler. İşkolik insanlar, çalışmaya devam edebileceklerini veya daha fazla çalışmaları gerektiğini düşünmektedir. Fakat yaşadıkları tükenmişlik hissi sebebiyle depresyon ve zihinsel tükenme, çalışırken veya çalışılmadığında kişinin kendini kötü hissettiği bir krize yol açabilmektedir².

İşkoliklik ile Fazla Çalışmak Arasındaki Fark

İşkoliklik insanın kontrol edemediği, takıntılı bir çalışma ihtiyacı hissetme durumudur. İşkolik insanlar gereğinden ve ihtiyaçtan fazla çalışmaktadır. İşkoliklik durumunda uyku, aileyle zaman geçirmek, sosyalleşmek gibi temel ihtiyaçlar bilinçli ve istekli şekilde ikinci plana atılmakta ve öncelik her daim işte olmaktadır.

Bir insanın uzun saatler çalışması ile işkolik olması arasında benzerlikler bulunmaktadır. İki durumda da kişi hayatındaki diğer önemli noktaları çıkarmakta ve uyku, sosyalleşmek gibi hayati ihtiyaçları ikinci plana atmaktadır. İki durumda da insanın fiziksel ve psikolojik iyilik hali bozulmaktadır. Kişinin genel refahı ve sosyal ilişkileri iki durumda da zarar görmektedir.

Birçok insan kariyerine odaklı şekilde hayatlarına devam etmekte ve çalışmayı yaşamak için önemli görmektedir. İnsanın işine bağlılığından ziyade yaşamın kalitesi üzerindeki olumsuz etkiler işkolikliğin ipucu olmaktadır. Birçok insan, daha fazla gelir elde edebilmek için, var olan işteki beklentilerin fazlalığından veya yetişmeyen işler yüzünden fazla çalışabilmektedir. Fakat bu gibi insanlar ile işkolikler arasındaki fark fazla çalışan insanların içinden takıntılı bir biçimde çalışma isteği geçmemesidir.

Fazla çalışan insanlar çoğu zaman yalnızca zorunda oldukları için fazla çalışmaktadır fakat işkolikler kontrol edemedikleri bir çalışma isteği duymaktadırlar. Tam olarak bu sebep yüzünden çalışma saati işkoliklik için kesin bir belirti olmamaktadır. Fazla çalışan insanlar iş bittiğinde kendi hayatlarına tamamen adapte olabilmekte ve dikkatlerini hayatlarına verebilmekteyken, işkolikler ofiste olmadıklarında dahi işi düşünmekte ve işi konuşmaktadırlar.

Dünyada birçok kültürde fazla çalışmak, olması gereken ve insanlar tarafından ödüllendirilen bir davranıştır. Bu sebeple bu kültürlerde insanların birçoğu fazla çalışmaktadır fakat işkolik bir insan kendini ve düşüncelerini psikolojik olarak işten ayırmakta zorlanmaktadır. Bu belirti ise fazla çalışma ile işkoliklik arasındaki temel fark olarak görülmektedir.

İşkoliklik ile Baş Etme Yöntemleri

Problemle baş etmenin ilk adımı her daim o problemin varlığını kabul etmek ve düzelmek istemektir. Bu sebeple işkolik insanların bu davranışlarının farkına varıp ondan sonra aksiyona geçmesi gerekmektedir. Kişinin zarar verici seviyeye gelen işkoliklik ile baş edebilmesi için izleyebileceği yollar arasında; bitirme saati koymak, iş sonrası aktiviteler, sosyal ilişkileri güçlendirme ve terapi desteği bulunmaktadır.

1. Bitirme Saatini Belirlemek

İş saatlerinden fazla çalışmak, sürekli mesaiye kalmak ve işin bir kapanış saati olmaması insanın verimliliğini azaltmaktadır. İşkolik kişiler çok fazla fakat verimsiz çalışmaktadırlar. Çalışmaya dair karşı konulamayan bir dürtü hisseden bu kişilerin her gün kendilerine bir işi bitiriş saati verip o saatte mutlaka bilgisayarı kapamaları ve o saatten itibaren iş ile ilgili hiçbir adım atmamaları gerekmektedir.

İşkolik insanların çalışma dürtüleriyle baş etmeleri için öğle yemeği saati de dahil olmak üzere mola saatlerini ve işi bitiriş saatini belirleyip o saatin dışına çıkmamaya çalışmaları gerekmektedir.

2. İş Sonrası Aktiviteler Yaratmak

İşin bitiş saatine planlanan aktiviteler, insanın işi kapatması için itici bir güç olmaktadır. Hala çalışmak isteyen kişi iş sonrası planladığı aktivite sebebiyle işini kapatmak zorunda kalmaktadır. Bu sebeple işkoliklerin bir rutin oluşturup bu rutine uymaları, iş bitiriş saati belirledikten sonra o saate plan yapmaları, insanı işten uzaklaştıracak sağlıklı bir baş etme yöntemi olmaktadır.

Bu aktiviteler işkoliklik sebebiyle uzaklaşılan arkadaşlarla veya kişinin tek başına yapabileceği aktiviteler olarak planlanabilmektedir. Arkadaşlarla planlanan aktivitelerde işkolikliğin getirdiği sosyal yıkımın telafisi için çabalanabilmektedir.

3. Sosyal İlişkileri Güçlendirmek

İşkoliklik yüzünden bozulan ilişkiler ve yalnız kalan insanlar oldukça sık görülmektedir. Yalnızlık insanı depresif moda iten ve mutsuzluğu besleyen bir durumdur. İnsanın sosyal desteğe hayatın her alanında oldukça fazla ihtiyacı bulunmaktadır. Bu sebeple işkolikliği aşmaya çalışırken edinilebilecek her türlü sosyal destek oldukça önemlidir.

İşkolik kişinin zamanında bozulan ilişkilerini onarmaya çabalaması, odağı işten alıp bir süreliğine de olsa bu insanlara vermesi işkoliklik ile baş etme sürecinde kişiye yardımcı olmaktadır. İşkolik kişinin değişme çabası yakınındaki insanların işkolik kişiye destek olmasını sağlamaktadır.

4. Terapi Desteği Almak

Kendi başına ilerlemeye karar verip, işkoliklik ile baş etmekte zorlanan kişiler mutlaka uzman bir psikologdan yardım almalı ve bir terapist ile birlikte adım atmalıdır. Bu gibi konularda terapist ile birlikte adım atmak, tek başına ilerlemekten daha kolay ve hızlı olmaktadır.

İşkoliklik için kullanılan yöntemlerden biri olan Bilişsel Davranışçı Terapide amaç kişinin kafasında oluşturduğu varsayımları, kendisine kesin olarak koyduğu hedefleri ve çalışmanın pozitif ve negatif getirilerini konuşarak bunlar üzerinden değişim sağlamaktır.

İşkolik insanların hayatları ve kendileri ile ilgili kesin kanıları ve hedefleri bulunmaktadır. Bu hedefler çoğu zaman bir insanın erişebileceğinden büyük veya insanın sınırlarını zorlayacak kadar yorucu olmaktadır. Bu noktada terapide işkolik kişi ile bir insanın davranışsal limitleri ile ilgili konuşup kişinin sağlıksız baş etme yöntemleri ve sağlıksız bakış açısının değişimine odaklanılmaktadır.

Hiwell’de bir uzman klinik psikolog eşliğinde terapi sürecinize başlayın.