Jean Piaget Kimdir? Çalışmaları ve Psikolojiye Katkıları Nelerdir?

Jean Piaget Kimdir?

Jean Piaget İsviçreli bir psikologtur. Çocuk gelişimiyle ilgili yaptığı çalışmalarla ve bilişsel gelişim kuramının kurucusu olarak bilinir. Özellikle çocuklarda öğrenme süreçleri, bilişsel gelişim evreleri, ahlaki gelişim, çocukların düşüncelerini anlama, epistemoloji gibi konular üzerine araştırmalar yapmıştır.

Piaget’nin araştırmalarından elde edilen bulgular çoğunlukla çocuklarla kurduğu bireysel etkileşimlerin kayıtlarına dayanmaktadır⁵. Başka bir deyişle, Piaget’nin metodu çocuklarla etkileşim kurarak doğal gözlem yapmaya, açık uçlu sorular sormaya ve davranışlarını inceleyerek düşünsel süreçlerini anlamaya yöneliktir.

Jean Piaget Hayatı ve Eğitimi

1896 yılında İsviçre’de doğan Piaget, küçük yaştan itibaren ailesinin de yönlendirmesiyle bilimsel araştırmaya ilgi duymuştur. 11 yaşında ilk bilimsel makalesini albino serçeleri üzerine yazmıştır ve 15 yaşından itibaren çeşitli dergilerde makaleler yayınlayarak uluslararası bilimsel tartışmalara katılmaya başlamıştır². İlk ilgi duyduğu alanlardan biri doğal bilimler iken 1920’lerden itibaren çocuk psikolojisi ile yakından ilgilenmeye başlamıştır.

Lisans ve doktora eğitimini Neuchâtel Üniversitesinde tamamladıktan sonra Zürih Üniversitesi ve Sorbonne Üniversitesinde doktora sonrası çalışmalara katılmıştır. Bu yıllarda Paris’te Alfred Binet tarafından kurulan laboratuvara katıldığında yolu Theodore Simon ile kesişmiş ve bilimsel kariyeri boyunca sürdüreceği fikirlerinin temellerini atmaya başlamıştır³.

Gözleme dayalı araştırmalar yapıp teoriler ortaya koyan Piaget bunu hem profesyonel hem de özel hayatında uygulamıştır. 1923 yılında evlendiği Valentine Châtenay ile Jacqueline, Lucienne ve Laurent adında 3 çocukları olmuştur. Piaget’nin teorilerini geliştirmesinde kendi çocuklarının zihinsel gelişimini inceleyip yaptığı gözlemler büyük rol oynar.

Piaget Bilişsel Gelişim Kuramı

Piaget’e göre bilişsel gelişim her çocuğun sırasıyla tamamladığı 4 dönemi içerir: Duyusal-Motor Dönem (doğumdan 2 yaşa kadar), İşlem Öncesi Dönem (2-7 yaş), Somut İşlemler Dönemi (7-11/12 yaş), Soyut İşlemler Dönemi (11/12 yaş ve sonrası). Bu evrelerin sırasının değişmesi veya bir evreyi atlayıp öbürüne geçmek mümkün değildir çünkü her bir evre bir sonraki için zemin hazırlar.

Duyusal-Motor Dönem

Bu dönemde bebekler çevreyi tanımak için motor becerilerini kullanarak harekete geçerler. Örneğin, bir objeyi gördüklerinde onu kavramak ve incelemek isterler. Temsili düşünce, yani fiziksel olarak görülmeyen bir nesneyi zihinde canlandırabilme yeteneği, henüz gelişmemiştir. Nesne devamlılığı, yani bir nesnenin gözle görülmese bile varlığını sürdürebiliyor oluşu, bu evrenin sonlarına doğru gelişir⁵.

İşlem Öncesi Dönem

Çocukların dil ve sembolik düşünme kabiliyetleri gelişmeye başlar. “Mış gibi oyun” denilen hayal gücü ve taklit etmeyi kullanarak oyun oynamak bunun bir örneğidir. Çocuklar bir muzu telefon gibi kullanabilir veya bir çubuk yardımıyla at biniyormuş gibi yapabilir. Bu dönemde çocuklarda benmerkezcilik ve başkalarının bakış açısını anlamada zorluklar görülür⁵.

Somut İşlemler Dönemi

Çocuklar bu dönemde mantıksal düşünme başlar. Artık problemleri çözmek için farklı bakış açıları alabilmeye veya farklı stratejiler uygulayabilmeye başlarlar. Korunum kavramı bu evrede kazanılır. Çocuklar, bir nesnenin şekli değişse de bazı özelliklerinin korunabileceğini öğrenir. Örneğin farklı şekillerdeki kapların aynı miktarda sıvı alabileceğini fark ederler. Bu evrede çocuklar soyut kavramları anlamlandırmakta zorluklar çeker⁵.

Soyut İşlemler Dönemi

Çocuklar artık soyut ve sistematik olarak akıl yürütebilmeye başlarlar. Yani fikirler veya olasılıklar gibi kavramlar üzerine düşünebilmeye başlarlar⁵. Örneğin, varsayımsal konular üzerine daha kolay akıl yürütebilirler ve muhakeme yapabilirler.

Piaget Ahlaki Gelişim Kuramı

Piaget gibi bilişsel gelişimciler çocukların doğru ve yanlış hakkında düşünme biçimlerinin yaşları arttıkça değiştiğini savunmuşlardır. Piaget çocukların ahlaki gelişimini çalışan ilk araştırmacılardan biridir. Diğer çalışmalarında yaptığı gibi yine çocuklarla vakit geçirerek, konuşarak, gözlem yaparak ve çocuklardan aldığı cevapları değerlendirerek teorisini oluşturmuştur.

Piaget’nin ahlaki gelişim kuramına göre çocuklar 3 dönemden geçer: ahlak öncesi dönem (0-5 yaş), heteronom ahlak (5-10 yaş) ve otonom ahlak (10-11 yaş ve sonrası).

1. Ahlak Öncesi Dönem

Bu dönemde çocuklar kurallar hakkında neredeyse hiç bilgi sahibi değildir ve kurallara önem vermezler. Bir oyunun kuralı varsa bile bunu önemsemeyip kendi kurallarını kendileri oluşturabilirler. Kazanma amacı güderek değil de eğlenerek oynamaya önem verirler⁵.

2. Heteronom Ahlak

Heteronom kelimesi bu bağlamda dışa bağımlılık anlamında kullanılmıştır. Bu dönemde çocuklar kurallara oldukça önem vermeye başlarlar. Kuralların sarsılmaz figürler tarafından konulduğuna inanırlar ve artık onlar için bu kurallar mutlak ve değiştirilemezdir. Bu sebeple bir kural ihlal edildiğinde cezalandırılmak kaçınılmazdır⁴.

3. Otonom Ahlak

Bu dönemde çocuklar kuralların tartışılabilir, değiştirilebilir ve hatta ihlal edilebilir olduğunun farkına varır. Kuralların ihlal edilmesindeki iyi niyetlilik veya kötü niyetliliği ayırt edebilmeye başlar. Son olarak kural ihlalinde cezalandırılmanın kaçınılmaz olmadığını, bazen cezasız kalabileceğini fark ederler⁵.

Piaget Deneyleri

Korunum Deneyleri

Piaget bilişsel gelişim kuramını ortaya sürüp ve gelişim evrelerini belirlerken önemli deneylere imza atmıştır. Örneğin, korunum ilkesinin 7 yaşında somut işlemler döneminde başladığını işaret eden çeşitli deneyler yapmıştır. Bunlar arasında sayı, sıvı, kütle, uzunluk, ağırlık ve alan korunumu yer almaktadır.

Örneğin, sayı korunumu deneyinde çocuğun önüne iki sıra halinde madeni paralar konur. Paraların sayısı ve aralarındaki boşluk aynıdır. Çocuk iki sırada da eşit sayıda para olduğunu söyler. Sonra bir sıradaki paraların arası açılır. Bu durumda henüz somut işlemler dönemine geçmeyen bir çocuk daha geniş alan kaplayan paraların sayısının daha çok olduğunu söyler.

Başka bir örnek olarak kütle korunumu deneyinde çocuğa iki eşit oyun hamuru parçası gösterilir. Çocuk iki oyun hamurunun da aynı olduğunu söyler. Sonrasında oyun hamurlarından bir tanesinin üzerine bastırılarak yassı hale getirilir. Bu durumda henüz somut işlemler dönemine geçmeyen bir çocuk yassı olan oyun hamurunun daha az olduğunu söyler.

A değil B hatası

Duyusal-motor dönemde nesne kalıcılığının ve bilişsel süreçlerin nasıl geliştiğini anlamak için kullanılan bir deneydir. Bu deneyde bir nesnenin A noktasına saklandığını gören bebek nesneyi başarılı bir şekilde bulur. Fakat nesne B noktasına saklandığında bebek hala A noktasında nesneyi aramaya devam eder.

Dağ Deneyi

İşlem öncesi dönemdeki benmerkezciliği inceleyen bir deneydir. Bir masada üç boyutlu bir dağ modeli bulunur. Çocuk masanın önüne oturur. Tam karşısına da dağın öbür tarafını gören bir oyuncak oturtulur. Çocuğa ne gördüğünü anlatması söylenir. Sonrasında oyuncağın ne görüyor olabileceği sorulur. Çocuklar benmerkezcilik sebebiyle çocuğun da kendi gördüğü açıyı gördüğünü düşünür.

Piaget’nin Psikolojiye Katkısı

Piaget, davranışçı teorilerin yaygın olduğu bir dönemde zihin gibi soyut bir kavramı açıklamaya çalışarak bilimde önemli yeniliklere imza atmıştır. Çocukların ne bildiğini değil, nasıl düşündüğünü anlamak için çalışmalar yapmıştır. Teori açısından oldukça zengin olan çalışmaları geçmişte ve günümüzdeki birçok araştırmacı için kaynak görevi görmektedir⁵.

Çocukların farklı yaşlarda farklı şekillerde düşündüğünü ortaya çıkaran Piaget, “çocuk düşünme biçiminin keşfedicisi” olarak anılmaktadır. Çocukların içinde bulunduğu gelişim evresine göre düşünme şekillerinin değiştiğini ve geliştiğini açıklayarak çocukların davranışını anlamada ve yorumlamada önemli katkılar sunmuştur⁶.

Piaget’nin çalışmaları eğitime de önemli katkılar yapmıştır. Çocukların düşünme şeklinin Piaget tarafından incelenmesi uygulamalı eğitime önem verilmesi gerektiğini ortaya çıkarmış, böylece çocukların keşfederek öğrenmesine alan açılmıştır⁵.

Piaget’e Eleştiriler

Piaget psikolojiye sunduğu bunca katkının yanı sıra bazı araştırmacılar tarafından eleştirilere de maruz kalmıştır. Örneğin, çocukların düşünme süreçlerinin kendisinin açıkladığı gelişim dönemlerindeki gibi tutarlı olmayabileceği öne sürülmüştür.

Piaget, özellikle Lev Vygotsky tarafından gelişim dönemlerini bu şekilde keskin sınırlarla belirlemenin sosyal bileşenlerin bilişsel gelişime olan etkisini küçümsediği sebebiyle eleştirilmiştir. Ayrıca Piaget her ne kadar gelişim dönemlerini detaylıca açıklayıp bunların üzerine deneyler yapsa da bu dönemlerin nasıl işlediğini açıklamakta yetersiz kaldığı için eleştirilmiştir.

Piaget çocukların ahlak gelişimini hafife aldığı gerekçesiyle de eleştirilmiştir. Çocukların kuralları mutlak ve değiştirilemez olarak gördüğünü söylerken farklı kurallar arasında ayrım yapmadığı tartışılmıştır. Başka bir deyişle, çocukların ahlaki kurallar, fikir birliği ile belirlenen kurallar veya kişisel tercihlere bağlı kuralları ayırt edemediğini varsaydığı için eleştirilmiştir⁵.

Piaget’nin Eserleri

Piaget kariyeri boyunca 50’den fazla kitap ve 500’den fazla makale yayınlamıştır. Bunlar arasında Çocuk Psikoloji, Çocuklarda Akıl Yürütme ve Karar Verme, Çocukta Dil ve Düşünme, Çocuğun Ahlaki Yargısı ve Çocukta Zihinsel Gelişim gibi önemli eserler yer almaktadır.