Oda Değiştirince Ne Yapacağını Unutmak: Kapı Eşiği Etkisi

Günlük hayatta insanlar birçok kez unutkanlık yaşamaktadır. Çoğu zaman yoğunluktan ve zihinde birden fazla konu olmasından kaynaklanabilen bu unutkanlık, her yerde olduğu gibi kendini evin içerisinde de gösterebilmektedir.

Bugüne kadar birçok insan evin içerisinde bir iş yapmak için kalkıp başka odaya gittiğinde ne yapacağını unutma durumunu yaşamıştır. Aslında bu durum bir ortamdan diğerine geçerken yaşanmaktadır.

Türkçeye Kapı Eşiği Etkisi (doorway effect) olarak çevrilen bu durum birçok bilim insanının ilgisini çekmiş ve hakkında araştırmalar yapılmasına sebep olmuştur.

Kapı Eşiği Etkisi (Doorway Effect) Nedir?

Anlık çevresel değişiklikler kısa süreli hafızada geçici bir değişime veya anlık bir hataya sebep olabilmektedir. Bir ortamdan diğerine geçerken kişinin birkaç dakika önce aklında olan amacı veya bilgiyi unutması durumuna Kapı Eşiği Etkisi denmektedir.

Hafıza ve biliş olaylardan, çevreden ve insanların olayları nasıl yapılandırdığından etkilenmektedir. Bu sebeple biliş ve hafıza konusunda uzman bilim insanları, çevrenin hafızaya etkisi konusunda çalışmalar yaparken hafızayı bozabilecek olayları da incelemiştir. Yapılan çalışmalarla çevrenin yapısının hafızanın yapısını etkilediği sonucuna varılmıştır.

Kapı Eşiği Etkisi Neden Olur?

Araştırmalar sonucunda kapı eşiği etkisi neden olur sorusuna verilebilecek iki cevap bulunmuştur: çalışma belleğinin kapasitesi ve beynin deneyimleri ayrı ayrı olaylar olarak kodlaması ve sınırlar koyarak depolamasıdır.

Çalışma Belleği

Eşik sendromunun yaşanmasının sebeplerinden biri çalışma belleğinin kapasitesinin oldukça sınırlı olmasıdır. Çalışma belleği beynin bilgiyi işlemesi için geçici bir depolama merkezi olarak görev görmektedir ve planlama, karar verme ve problem çözme gibi işlevler için oldukça önemlidir.

Beyin sürekli bilgi akışını yönetebilmek için belirli bağlamlar ve konumlarla ilgili bilgileri mekansal olarak düzenlemektedir. Yani kişi farklı ortamlarda gezinirken beyin ilgili bilgileri hatırlamak ve almak için zihinsel bir harita yaratmaktadır.

Hafızanın oluşturduğu bu harita, bir odadan diğerine geçerken veya herhangi bir şekilde mekan değiştirirken güncellenir ve bu güncelleme bir önceki mekanda oluşturduğumuz düşünceleri hatırlama yeteneğinde kısa bir kesintiye sebep olabilir.

Kişi bir odadan diğerine geçtiğinde o sırada yeni bağlama uyum sağlamaya çalışan çalışma belleği ortamdaki değişiklik sebebiyle zorlanır. Bu zorlanma ve bilişsel yük bilginin sürekli bir şekilde aktarılmasını engeller ve geçici hafızada kesintilere sebep olur.

Olay Sınırları (Event Boundaries)

Kapı eşiklerinde yani mekan değişikliklerinde unutkanlığa katkı sağlayan bir diğer faktör ise olay sınırları kavramıdır. Beyin yaşanılan deneyimleri ayrı ayrı olaylar olarak algılamakta ve her bir olayı kendi ilişkili anıları ile kategorize etmektedir.

Kişi kapı eşiklerinden geçerken ve ortam değiştirirken beyin bunu iki farklı olay arasında bir sınır olarak kaydetmekte ve bu da hafızada sıkıntıya yol açabilmektedir. Aslında beynin ortam değişimlerini bir olay sınırı olarak algılaması aktif ve sağlıklı çalıştığının bir göstergesi olsa da hafızada zorlanmalara sebep olmaktadır.

Kısaca kişi yeni bir çevreye geçtiğinde eski çevreyle ilgili bağlantılar beyin tarafından bir kenara konur ve beyin yeni çevre ile ilgili bağlantılara adapte olmaya çalışır. Yeni ortam beynin dikkatini bozduğu için anlık bir odak kaybı yaşanır. Bu sebeple insanlar kapı eşiklerinden geçip başka bir çevreye girdiklerinde daha önceden etkileşime geçtikleri nesnelerin hafızası azalmaktadır.

Kapı eşiği etkisi yalnızca olay yaşanırken değil, aynı zamanda sanal gerçeklikte ve hayal gücünde bile gerçekleşebilen bir durumdur. Kişi başka bir odaya geçtiğini hayal ettiğinde bile kapı eşiği etkisi ile karşılaşabilmektedir. Eşik etkisi yaşamak hafızada bir sorun olduğu anlamına gelmemektedir, aksine eşik etkisi belleğin sağlıklı çalıştığını gösteren bir işarettir.

Kapı Eşiği Etkisini Azaltma Stratejileri

Hafızayı Güçlendirmek

Kapı eşiği etkisi oldukça doğal bir durum olmasına rağmen etkisini azaltmayı sağlayabilecek bazı stratejiler mevcuttur. Bu stratejilerden biri yeni bir odaya geçmeden önce amaçlanan eylemin veya hatırlanması gereken bilginin hafızasını aktif olarak güçlendirmektir.

Bilgiye dair hafızayı aktif olarak güçlendirmek için sözlü olarak prova etmek ve zihinde görselleştirmek gibi taktiklerden yararlanılabilir.

Dikkat ve Odağı Güçlendirmek

Bir diğer strateji ise kişinin dikkatini ve odağını güçlendirecek adımlar atmasıdır. Var olan göreve odaklı olmak, çevresel geçişlerin zihindeki yıkıcı etkilerini azaltabilmektedir. Bunun için farkındalık tekniklerine başvurmak veya odaklanma egzersizlerini kullanmak odalar arasındaki geçişte hafıza sıkıntısını engelleyebilmektedir.