Karabasan Nedir? Kimlere ve Neden Gelir? Nasıl Geçer?

Hiç uyandığınız halde hareket edemiyor, gözlerinizi açamıyor ve hatta üzerinize bir baskı uygulanıyormuş gibi hissettiniz mi? Cevabınız evet ise siz de uyku felci (karabasan) yaşamış olabilirsiniz. Gelin bu yazımızda birlikte karabasan ne olduğunu ve nasıl üstesinden gelebileceğimizi birlikte keşfedelim!

Karabasan (Uyku Felci) Nedir?

Karabasan (uyku felci) uyku esnasında bilinç açıkken vücudun geçici olarak hareket edememesi ve buna bağlı gelişen korku deneyimidir. Karabasan esnasında kişinin duyuları ve algısı açık olsa da kendisini geçici olarak paralize bir halde bulur. Felç hali karabasan anında yoğun bir paniğe neden olsa da genelde birkaç saniye ya da dakika içinde geçer.

Kas gergi yitimi (adoni¹) yaşayan kişiler bunu karabasan gelmesi ya da basması olarak tarif eder. Bu durum genel anlamda zararsız kabul edilse de yaşayan kişi için oldukça korkutucu bir deneyimdir.

Karabasan Neden Çöker?

Karabasan konusunda en çok merak edilenlerden biri karabasanın neden olduğudur. Neden uyku felci yaşandığını, diğer bir deyişle neden karabasan geldiğini anlamak için uyurken bedenimizde ne gibi değişiklikler olduğuna bakalım.

Normal uykuda rüya evresinde kaslarımız paralize denilen bir nevi felç haline geçer ve bu değişiklik uykunun bu evresinde vücudumuzu hareket ettirmemize engel olur. Bu felcin çok geçerli bir sebebi vardır: Rüyalarımızda yaptığımız hareketleri gerçekten yapmamızı engellemek.

Çoğumuz hayatımızın bir noktasında rüya görürken yüksek bir yerden atladığını veya düştüğünü görmüşüzdür. Eğer uykunun rüya evresinde vücudumuz geçici olarak paralize ya da felç olmasaydı biz de uyurken aynı şekilde yataktan atlayabilirdik. Yani rüya esnasında yaşadığımız kas felci aslında bizi yaralanmalardan korumak için bedenimizin gerçekleştirdiği koruyucu bir işlevdir.

Karabasan durumunda ise kişinin rüya evresinde yaşadığı fizyolojik felç durumu uyandıktan kısa bir süre sonra da devam eder². Bu durumu yaşayan kişi konuşmak istediği halde konuşamaz hareket etmek istediği halde hareket edemez.

Uykudaki kişinin bilincinin kaslarından önce açılması karabasanın gelmesine sebebiyet verir. Yani zihnimiz/bilincimiz uyanırken kaslarımızın daha sonra uyandığı durumlarda karabasan yaşarız.

Bazı durumlarda bu karabasanlara halüsinasyonlar da eşlik eder. Bazı durumda bu halüsinasyonlar, sanrılar bir rüya gibi algılanabilir. Bazı durumlarda ise odanın içinde bir şeyler oluyor, kişi buna müdahale edemiyormuş gibi bir durumda kalınabilir ve yaşanan deneyim daha korkutucu hale gelebilir³. Peki karabasan kimlere musallat olur?

Karabasan Kimlere Gelir?

Karabasan özellikle uyku düzeninde bozulmalar yaşayan kişilere gelmektedir. Bu uyku bozukluklarını yaşama ve karabasan gelmesi riski yüksek olan kişiler: Aşırı stres altında çalışanlar, havacılık ya da güvenlik personeli gibi vardiyalı çalışanlar, uyku düzenini bozucu alkol gibi maddeleri kullananlar, gündüzleri aşırı uyuyanlar. Bunlarla birlikte birçok faktör uyku düzeninde bozulmalara sebep olup karabasan gelmesini tetikleyebilir.

Karabasanın Gelmesine Sebep Olan Faktörler

• Uyku düzeninde bozulmalar
• Gündüzleri aşırı uyuma eğilimi (Narkolepsi)
• Uyku bozukluklarını tetikleyen depresyon gibi duygudurum bozuklukları
• Yemekten hemen sonra uyumak
• Aşırı stres
• Vardiyalı çalışma saatleri
• Çevrenin veya yaşam tarzının aniden beklenmedik şekilde değişmesi
• Yapay uyku yardımcılar- doktor tavsiyesi olmadan alınan ilaçlar
• Çok aç uyumak
• Aşırı alkol veya sigara kullanımı
• Uyandıktan sonra geri uyumak
• Sırt üstü yatmak

Görüldüğü üzere bu sorun yalnızca uyku bozukluklarından muzdarip kişilerde görülmez, başka bir uyku sorununun yokluğunda ortaya çıkan karabasana izole uyku felci denir. Peki karabasan ne zaman basmaya başlar?

Karabasan Ne Zaman Gelmeye Başlar?

Karabasan ergenlik yıllarında ortaya çıkmaya başlar. 14-17 yaşındaki gençlerin karabasanı ilk kez deneyimlediği ortaya konulmuştur. Araştırmalar insanların yüzde 40’nın hayatında en az bir kere karabasan (uyku felci) yaşadığını ortaya koymaktadır. İlk kez ergenlik yıllarında görülebilen karabasan en yoğun olarak genç yetişkinlik dönemlerinde (20’li ve 30’lu yaşlarda) görülmektedir⁴.

Karabasan Belirtileri Nelerdir?

Uyku felcinin belirtileri oldukça karakteristiktir ve hemen hemen herkes benzer belirtileri yaşar. Karabasanın aşağıdaki belirtilerini bilmek o anda yaşanan kaygı ve paniğin azalmasına yardımcı olabilir.

• Aşağı doğru ittiriliyor, bastırılıyor gibi hissetmek
• Uykudayken oda içerisinde bir varlık var gibi hissetmek
• Aşırı korku ve panik hissi
• Uyku sırasında veya hemen sonrasında halüsinasyonlar görmek
• Nefes darlığı yaşamak
• Göğüs kafesinin üstünde baskı hissetmek
• Ölecekmiş gibi bir hisse kapılmak
• Aşırı terlemek

Karabasan (uyku felci) sırasında duygular oldukça yoğun yaşanır. Normalde göz ardı edilen ya da fark edilmeyen sesler ve duyulara aşırı derecede önem verilip korku duyulabilir. Uyku felcinden kurtulmak için kişinin kendini hareket ettirmesi veya bir başkasının bu hareketi sağlaması kişiyi “uyandırması” gerekebilir^{3, 4}.

Bununla birlikte belirtmek gerekir ki karabasan acil müdahale edilmesi gereken bir durum değildir. Nadiren de olsa görülen halüsinasyonlar uyandıktan sonra da kısa süreli devam edebilir. Bu durum da zararsız kabul edilir.

Karabasan Tehlikeli Midir?

Karabasan yaşandığında korku ve hatta ölüm korkusu gibi hisler yaşanabilir. Geleneksel görüşler karabasanı kötü ve şeytani ruhlar ile bağdaştırmıştır. Bu yüzden pek çok kişi karabasanın tehlikeli ve hatta ölümcül olup olmadığını merak etmektedir.

Uyku felci pek çok kişi için çok ciddi problem teşkil eden bir durum değildir. Çok sık tekrarlanması durumunda kişinin sürekli korku ve kaygı yaşamasına bağlı olarak psikolojik problemlere yol açabilir. Tehlikeli veya ölümcül bir sorun olduğu söylenemez⁵ ancak özellikle sürekli karabasan gelmesi durumunda bir uzmana başvurmak oldukça önemlidir. Peki karabasan (uyku felci) nasıl geçer?

Karabasandan Nasıl Kurtulunur?

Uyku felcini (karabasanı) atlatmak için öncelikle buna sebep olan etkenleri ortadan kaldırmak gerekir, bu bazen farklı bir çeşit uyku bozukluğundan bazen de psikiyatrik bir rahatsızlıktan kaynaklanabilir. Uyku kalitesini düşürücü alışkanlıklar ve davranışlarda bulunmak uyku felcinin yanı sıra başka sağlık sorunlarına da neden olabilir. Sağlıklı ve dinlenmiş bir zihin ve vücut için sağlıklı uyku gereklidir.

Uyku felcinden kurtulmak için uygulanan tıbbi yöntemlerin yanı sıra kişilerin bu durumun yarattığı olumsuz psikolojik etkilerden korunmak için psikolojik destek alması ve psikolojik iyi oluşunu destekleyecek aşağıdaki önerileri uygulaması fayda sağlayabilir.

• Düzenli uyku rutini oturtmak için her gece 6-8 saat arası uyumaya özen göstermek
• Uyku felcine sebep olabilecek diğer psikolojik sorunlar için psikoterapi desteği almak
• Alkol ve madde kullanımını azaltmak veya uzak durmak
• Uyku hijyeni pratikleri uygulamak
• Uyku bozukluklarının taraması için doktora başvurmak

Uyku Felci için Meditasyon - Rahatlama Terapisi

Cambridge Üniversitesinden nörologların doğrudan karabasana yönelik bir müdahale olarak geliştirdikleri⁶ Meditasyon - Rahatlama Terapisi uyku felci deneyimini azaltmak için 4 adımdan oluşan bir program izler.

• Atağın yeniden değerlendirilmesi: Kişi yaşadığın durumu hayati bir tehlikesi olmadığı yönünde yeniden değerlendirir ve panikten kaçınır.
• Duygu regülasyonu: Kişinin yaşadığı durumu çok kötü değerlendirerek kaygısını ve korkusunu arttırmasının bu durumdan kurtulmak yerine karabasanı kötüleştireceğini ve devamına sebep olacağının farkına varmak.
• Dikkat meditasyonu: Dikkati çevreye değil içsel bir duyguya odaklamak.
• Kasları gevşetme: Kişinin kaslarını gevşetmesi ve nefes egzersizleri yapması karabasandan kurtulmasına yardımcı olur.