Kardeş Kıskançlığı Nedir? Belirtileri ve Nedenleri

Kardeş Kıskançlığı Nedir?

Genellikle büyük kardeşlerde görülen, aileye yeni gelen bebeğe verilen sevgi ve ilgiyi kıskanma durumuna kardeş kıskançlığı denmektedir. Oldukça doğal ve evrensel olan bu duyguda ana tetikleyici kaybetme korkusudur.

Kardeş ilişkisi bir insanın yaşadığı ilk arkadaşlık ve belki de yaşayacağı en uzun süreli ilişkidir. Çoğu zaman yaşanılan ilk sosyal yakınlık olması sebebiyle kardeşler birbirlerinin sosyal becerilerini geliştirirler. Bunun dışında kardeşlik, hayat boyu süren bir sosyal destektir.

İnsan ilişkilerinde sıkça görülebilen kıskançlık duygusu dengeli olduğu sürece yaşamın içinde var olması gereken bir duygudur. Fakat normal sınırların dışına çıkan kıskançlıklar çocukların hem kendileriyle barışık olmasını hem de çevrelerindeki insanlarla dengeli ilişki kurmalarını engellemektedir.

Eve gelecek yeni bir çocuk diğer kardeş için potansiyel bir tehdit yaratmaktadır. Çünkü bebek geldiğinde anne baba oldukça yorgun olduklarından var olan enerjilerini bebeğin bakımına aktarmaktadır ve bu bazen diğer çocuğun ihmaline yol açabilir. Çocuk yeni gelen bebeğe verilen bu ilgiyi fark ettiğinden kendini bebekle kıyaslamaya başlayabilir. Bu kıyaslama çocukta “Yeni gelen bebek benden daha çok seviliyor.” düşüncesini uyandırabilir.

Kardeşler arasındaki yaş farkı azaldıkça kıskançlık büyümektedir. 5 yaşından küçük çocuklar eve yeni kardeş gelmesinden fazlaca etkilenmektedir. Anneye hala yoğun şekilde muhtaç ve bağlıdır, oysa ihtiyaç duyduğu annenin ilgisi başka bir bebeğe de bölünmüştür.

Kardeşler arası rekabet ve kıskançlık duygusunu anlamak bu sorunu çözmek için ilk adımdır. Kardeş rekabetini anlamak için ise çocukların davranışlarına dikkat edilmesi gerekmektedir.

Kardeş Kıskançlığı Belirtileri

Çocuklar yeni gelen kardeşi kıskandıklarında bu konuya dair birbirinden farklı davranışlar sergilemeye başlarlar. Birçok ailenin en korktuğu şey büyük kardeşin küçük kardeşe zarar vermesidir fakat kardeş çatışmasında amaç zarar vermek değildir.

Kardeş rekabetindeki davranışlar sadece kıskançlık duygusunu içinden atma amacı taşımaktadır ve kıskançlıkla nasıl baş edeceğini bilemeyen çocuklar normalden farklı davranmaya başlarlar.

Uzmanlara göre çocuklar kardeşlerini kıskandıklarında aşağıdaki davranışları göstermektedir:

• Yatak ıslatma, altına yapma, bebek gibi konuşma ve parmak emme gibi bebeksi davranışlar
• Sıkça “Beni seviyor musunuz?” veya “Hangimizi daha çok seviyorsunuz?” gibi soruları sormak
• Kendi kendine yapabildiği bazı görevleri tekrar anne veya babadan isteme
• Psikosomatik semptomlar (fiziksel bir sorun olmamasına rağmen ağrı hissetme)
• Öfke ve huzursuz davranışlar, bacak sallama, insanlara vurma
• Uyku düzeninde bozulmalar
• Yemek düzeninde bozulmalar
• Kekelemek, tırnak yemek
• Sessizleşme, içe kapanma
• Anne babaya sitem, artık sevilmediğini düşünmek
• Yeni gelen kardeşle ilgilenmemek, o yokmuş gibi davranmak
• Annenin bebekle ilgilenmesini engellemek
• Kardeşlerine olan öfkeyi dışa vurmak gibi davranışlar sıkça görülmektedir⁶.

Kardeş Kıskançlığı Neden Olur?

Kardeşlik ilişkisi çocuklara ilk sosyal bağı öğreten ilişkidir ve çocuğa ötekini, başkasının varlığını tanımak için çok önemli bir şans vermektedir. Aynı zamanda bu ilişki çocuklara bir kişilik oluşturmalarında da önemli katkıları olmaktadır.

İnsan ilişkilerinde sıkça görülen kıskançlık duygusunun kardeşler arasında olması da oldukça doğal ve normaldir. Kardeş kıskançlığı neden olur sorusu akıllara oldukça takılan bir soru olmakla birlikte cevabı için birden fazla etken sayılmaktadır.

1. Ebeveyn İlgisinin Gideceği Korkusu

Kardeşlik ilişkisinin başlangıcı çocuğun ebeveyni ile olan ilişkisini de oldukça derinden etkilemektedir. Çocuk anne ve babasının sevgisini başka kimseyle paylaşmak istemeyeceği için yeni gelen bebek anne baba sevgisi için bir rakip olmaktadır.

Yeni kardeşin gelişi ilk çocukta bir merak ve koruma duygusu yaratsa da aynı zamanda yeni doğan kardeş kıskançlığını getirmektedir. Annenin yeni doğan kardeşe daha fazla zaman ayırma durumu yalnızca bebeğin ilgiye ve bakıma ihtiyacı olduğu için olsa da, yeni doğanın bakımı sebebiyle büyük çocukla daha az ilgilenmesi, daha az oyun oynaması gibi durumlar sebebiyle büyük çocuk bebeğe veya anneye karşı bir kızgınlık ve kırgınlık geliştirmektedir⁸.

Daha az ilgi gören çocuk kendini yeni gelen çocukla kıyaslar ve bunun sonucunda yeni gelen bebeğin anne baba tarafından daha çok sevileceği düşüncesine kapılır. Çocuk kardeşin doğumundan önce ilgi ve sevgi dolu bir ailedeyken kardeşin doğumundan sonra kendini dışlanmış hissetmektedir.

İki yaşından sonra yeni bir kardeş doğduğunda büyük çocuk artık istenmediği düşüncesine kapılır. Çünkü çocuk o güne kadar anne ve babasını yalnızca kendisinin sanmaktadır ve onların ilgi ve şefkatini kardeşiyle paylaşmak istemez².

2. Aile Tutumları

Anne ve babaların hatalı davranışları da kardeş çatışmasını tetikleyen faktörlerdendir. Bu hatalı tutumlar arasında kardeşleri karşılaştırmak, büyük çocuğu kreşe vermek, aşırı baskıcı ve otoriter olmak, fazla izin verici olmak, dengesiz kararlar vermek (anne babanın kararlarının ortak olmaması), aşırı koruyucu olmak, ilgisiz olmak veya çocuklar arası ayrım yapmak gibi davranışlar bulunmaktadır.

Çocuklar arasındaki güç dengesizliğinin desteklenmesi ve çocuklar arasında katı cinsiyet kuralları ve rolleri oluşturulması da kardeşler arası rekabeti güçlendirmektedir³. Çocuklarının ihtiyaçlarını karşılayamamak, sorunları çözmede başarısız olmak ve sağlıklı sınırlar çizememek de kardeşler arası rekabeti tetikleyen etkenlerdendir⁷.

3. Cinsiyet

Abla kardeş kıskançlığı ve abi kardeş kıskançlığını tetikleyen sebeplerden biri de cinsiyettir. Türk aile yapısında çoğu zaman kız çocuklarına erkek çocuklarından daha dezavantajlı olduğu aktarılmaktadır. Erkek çocukları kültürel olarak çoğu zaman ailede daha üstün konumda yer edindikleri için daha çok değer görmektedir. Aile tarafından erkek çocuğa sağlanan avantajları ve ayrıcalıkları gören kız çocuğu kardeş kıskançlığı geliştirebilmektedir¹.

Bazı ebeveynler bu durumun gelişmemesi adına olması gerektiği gibi iki cinsiyetteki çocuğa da eşit önem ve değer göstermektedirler. Bu ailelerde rol dağılımları oldukça özenli seçilmekte ve çocuklarına ellerinden geldiğince aynı davranmaktadırlar.

4. Yaş

Çocuklar kıskançlık duygusuyla yaklaşık iki yaşlarında tanışmaktadırlar. İki üç yaşlarına gelmiş çocuklar duygusal tepki vermeye başlamakta ve sevinme, kıskanma, kızma gibi birçok duyguyu deneyimlemektedirler⁴.

Araştırmalar özellikle beş yaş altı çocuklarda yeni gelen kardeşe daha kıskanç tavırların sergilendiğini göstermektedir⁹.

5. Doğum Sırası

Uzmanlara göre doğum sırasına göre çocuklar aile ilişkilerini daha farklı şekillerde yaşamaktadırlar. Çoğu zaman annenin ilk doğan çocuğuyla ilişkisinin diğerlerine göre farklı olduğu belirtilmektedir.

İlk doğan çocuk ailede özel olduğunu ve biricik olduğunu hissetmektedir. Aileler de ilk defa ebeveynlik duygusunu tattıkları için ilk çocuğu özel görmektedirler. İlk çocuk kendini birinci olarak görmektedir.

İkinci çocuk ise sürekli olarak kendini kıyasladığı büyük bir kardeşle yetişmektedir⁵. Kardeşlerin kendi içinde doğum sıralamasının getirdiği yüklerle kendilerine verdikleri anlam sayesinde büyüklerde kardeş kıskançlığı görülmektedir.

Kardeş Kıskançlığı Nasıl Önlenir?

Kardeş kıskançlığı sorununu önlemek çoğu zaman anne ve babanın elindedir. Anne ve baba davranış ve tutumlarını değiştirdiklerinde kardeşler arası çatışmalarda yatışma ve sakinleme görülmektedir.

Özellikle hamilelik döneminde çocuğu tüm süreçlere dahil etmek oldukça önemlidir. Evine birden belirli eşyalar ve bir bebek gelmesindense çocuğun tüm bu sürece dahil olması ve eşyaları bile birlikte seçmek ailenin birliğini sağlamakta ve çocuğu dahil hissettirmektedir.

Çocuğa hamilelik açıklanmalı ve onun dilinde sorduğu her soruya açıkça anlayabileceği şekilde cevap verilmelidir. Özellikle kardeşin gelme süreci anlatılmalı, eve insanların gelip gideceği, annenin ve babanın eskisinden daha yoğun olacağı ama çocuğa olan sevginin asla azalmayacağı uygun bir dille anlatılmalıdır.

Kardeşler arası rekabeti tetikleyen noktaları ortadan kaldırmak gerekmektedir. Anne ve baba her daim demokratik olmalıdır. Hoşgörülü ve destekleyici ebeveynlik oldukça önemlidir. Tutarlı, kararlı ve belirli sınırlamalar dışında çocuğun isteklerini istediği şekilde gerçekleştirmesine izin veren güven verici bir tavır takınılmalıdır.

Bebek bakımında çocuğu dahil etmek, kıskançlığı azaltmakta oldukça etkili bir yöntem olmaktadır. Ailece zaman geçirmek, iki çocukla birlikte oynamak, elden geldiğince eşit zaman geçirmek ve mutlaka iki çocuğa da eşit sevgi göstermek bu süreci daha iyi yönetmek için gereklidir.

İki çocuk arasında kıyaslama asla yapmamak, büyük kardeşin hayatını bebeğe göre ayarlamamak ve hayatını eskisi gibi devam ettirmek oldukça önemlidir.

Ne Zaman Destek Almalı?

Büyük çocuğun davranışları yıkıcı bir hal almaya başladığında işler kontrolden çıkmaktadır. Anne baba kardeşler arası rekabet ile ilgili bir çok şey bilmesine rağmen bildiklerini uygulayamadığında mutlaka çocuklarla çalışan uzman bir psikolog yardımı almalıdır.

Büyük çocukta saldırganlık, içe kapanma, altına yapma, kardeşe saldırma, bebek benzeri davranışlar ve kekeleme gibi büyük çocuğun hayatında ve davranışlarında ciddi değişim gözüktüğü noktada da mutlaka çocuklarla çalışan bir uzman klinik psikoloğun yardımı alınmalıdır.