Kişilik Bozuklukları Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yolları

Kişilik Nedir?

Birey olarak kim olduğumuzu ifade eden kişilik, kendimizi tanımlamak ve bunu aktarabilmek için oldukça önemlidir. Düşüncelerimiz ve tutumlarımızın benzersiz karışımı ve bu karışımın dış dünyaya aktarımı kişiliğimizle şekillenir. Bireyleri diğerlerinden ayıran, farklı kılan özellikler kişiliğin temelini oluşturmaktadır.

Bazı insanlar çekingenken bazıları dışa dönüktür, bazıları yeni deneyimlere açıkken bazıları rutinden hoşlanır. İnsanların doğasını ve kişiliğini anlamak için kullanılan iki yaklaşım bulunmaktadır. İlk yaklaşım, insanların davranışlarının ne kadar bütünlük ve uyum içinde olduğunu inceler. İkinci yaklaşım ise bu özelliklerin değerlendirebilir ve ölçülebilir özelliklerinin araştırılmasıdır¹.

Kişilik Bozukluğu Nedir?

Kişilik bozukluğu; kişinin düşünme, hissetme ve davranış biçimlerinde meydana gelen uzun süreli ve etki alanı geniş sapmalara, sosyal ve işlevsel sorunlara sebep olan psikiyatrik rahatsızlıklara denir. Çoğunlukla esneklik göstermeyen inatçı tutumlar olarak nitelendirilir.

Kişilik bozukluğu ilişkiler ve sosyal işlevsellik konularının da yer aldığı hayatın çeşitli alanlarında çarpık gerçeklik, anormal davranışlar ve sıkıntılı durumlar meydana getirir. Bunlara ek olarak kişilik bozukluğu olan bireyler, bu durumdan kaynaklı rahatsız edici davranışlarını ve bu davranışların başkaları üzerindeki etkilerini fark etmekte güçlük yaşarlar.

Kişilik Bozukluğu Neden Olur?

Kişilik bozukluklarının asıl ve direkt sebepleri henüz tam olarak anlaşılmamıştır ancak genetik, çevresel ve gelişimsel faktörlerin bir araya gelerek kişilik bozukluklarının ortaya çıkmasında etkili olduğu düşünülmektedir.

Genetik Faktörler

Çalışmalar kişilik bozukluklarının genetikle ilişkili olabileceğini, aile üyelerinde kişilik bozukluğu olmasının bireyin de bu bozukluğu geliştirme ihtimalini artırdığını göstermektedir. Bazı kişilik bozuklukları ile ilişkili olabilecek spesifik genler bulunmaktadır ancak bozuklukların ortaya çıkışını anlamlandırabilmek için bu konuda daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Çevresel Faktörler

Çocukluk deneyimleri gibi çevresel faktörler kişilik bozukluklarının ortaya çıkmasında etkili olabilir. Çocukluk döneminde istismar gibi travmatik olaylara maruz kalan kişilerin Borderline Kişilik Bozukluğu gibi rahatsızlıkları geliştirme ihtimali daha yüksektir.

Gelişimsel Faktörler

Gelişim sürecindeki aksamalara bağlı olarak kişilik bozuklukları riski artabilir. Örneğin, bir çocuk gelişiminin kritik aşamasında ihtiyacı olan destek ve ilgiyi görmezse bu çocuk yaşamının ileriki yıllarında kişilik bozuklukları karşısında daha savunmasız olabilir.

Kişilik Bozukluğu Türleri Nelerdir?

Kişilik bozukluklarının ortaya çıkmasında genetik ve çevresel birçok faktör etkili olmaktadır. Tanımlanmış kişilik bozuklukları için referans yayın olan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-5) kaynak olarak kullanılmaktadır. Bu kaynağa göre birbirinden farklı semptomlara sahip 3 ana kategoride 10 kişilik bozukluğu tanımlanmıştır. Her küme farklı ortak belirtiler içerir^{2, 3, 4}.

A Kümesi Kişilik Bozuklukları

Olağan dışı düşünce veya davranışları içerir. Paranoid, şizoid ve şizotipal kişilik bozuklukları bu grupta yer almaktadır.

Paranoid Kişilik Bozukluğu

Başkalarına ve onların düşüncelerine karşılık güvensizlik ve şüphe duyma durumudur. Kişiler genellikle başkaları tarafından aşağılanacağına ya da tehlikeye uğrayacağına dair endişe halindedir.

Şizoid Kişilik Bozukluluğu

Sosyal ilişkilerde yakınlık kurmaya isteksiz olma, duyguların ifade edilmesinde güçlük yaşama, insanlardan uzak yaşamaya meyilli olmak gibi durumlar bu bozukluğun en belirgin özelliğidir. Aile içerisinde de çoğunlukla odalarında yalnız kalmaktan yana tavır sergilerler.

Şizotipal Kişilik Bozukluğu

Sosyal anksiyete, paranoid düşünce ve yakın ilişkilere karşı rahat olmama durumuyla ortaya çıkan bozukluktur. İlişkiler, çarpık gerçeklik, batıl inançlara karşı hassasiyet ve olağan dışı hareketler de yaygın olarak görülmektedir.

B Kümesi Kişilik Bozuklukları

B kümesi kişilik bozuklukları dramatik ve düzensiz duygu durumlarını içermektedir. Ayrıca yoğun, kararsız duygular ile dürtüleri de kapsayan bozukluk olarak karşımıza çıkmaktadır.

Antisosyal Kişilik Bozukluğu

Toplumun düzeni için gerekli görülen saygı kurallarına uyulmaması bu bozukluğun temel özelliğidir. Antisosyal kişilik bozukluğu yaşayanlar, yasaları çiğneyebilir ve kişilere fiziksel ya da duygusal zarar verebilir. Aynı şekilde yaptıkları davranışların sonuçlarını üstlenmekten kaçarlar.

Boderline Kişilik Bozukluğu

Benlik algısında tutarsızlık, ruh halinde görülen değişim, dürtüsel davranış ve ilişki kurmada yaşanan zorluklar ile bilinen bozukluktur. Kişilerde gergin ve tutarsız tavır gözlenir. Aldatılma ve kandırılma durumlarına karşılık ekstra hassas davranış sergilenir.

Histrionik Kişilik Bozukluğu

Başkaları tarafından onaylanmak, fark edilmek ve aşırı duygusallık ile nitelendirilen bozukluktur. Bir grup içerisinde kendileri odak noktası olduğu sürece kurdukları iletişim ve edindikleri arkadaşlıklar da o derece kalıcı olabilmektedir.

Narsisistik Kişilik Bozukluğu

Narsistik Kişilik Bozulukuğu da denilen NKB, düşük benlik algısı ve öz güven yetersizliği nedeniyle üstünlük, kıskaçlık, kendini beğenme gibi durumlar ile karakterizedir. Kişi kendisinin diğer insanlara oranla daha önemli olduğunu düşünmektedir.

C Kümesi Kişilik Bozukluğu

Her türlü olay ve duruma karşı kaygılı-korkulu davranış hali bu grup bozuklukların temel nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır.

Çekingen Kişilik Bozukluğu

Eleştirilme ve reddedilme korkusu kişilerin iletişim kurmalarına engel olmaktadır. Bu bozukluğun görüldüğü bireyler genellikle kendilerini toplumdan soyutlamaktadır. Başka bir yönden çekingen kişilik bozukluğuna sahip bireyler kendilerini yetersiz hissettikleri için etkinliklere ve grupça yapılan aktivelere katılmak istemezler.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu

Bir kişinin başka bir kişiye her bakımdan ihtiyaç duyması ile tanımlanan durumdur. Bu bozukluğu yaşayan kişiler kendi kararlarını vermede sorunlar yaşayabilir ve hayatlarına aldıkları insanlara fazlaca taviz verebilir.

Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu

Kişilerde katı ve inatçı tavır ile ortaya çıkan durumdur. Her türlü iş ve harekete kontrol koyma, mükemmeliyetçi davranma, düzene çok önem verme bu bozukluğun en belirgin özellikleri arasındadır. Genel olarak başkalarıyla birlikte çalışmayı tercih etmezler.

Kişilik Bozukluğu Tedavi Edilebilir mi?

Bütün bu kişilik bozukluklarıyla ilgili bilgilerin yanında kim olursa olsun ilk önce yargılamadan, kızmadan, eleştirmeden ve kimseyi kırmadan empati yapılması oldukça önemlidir. Kişilerin toplumdan soyutlanmasına, sorunlardan ya da insanlardan kaçmasına ortam hazırlanmamalıdır.

Kişilik bozuklukları tedavi edilebilir ancak tedavi süreci uzun ve zorlu olabilir. Tedavideki başarı kişilik bozukluğunun tipine, semptomların şiddetine ve bireysel faktörlere bağlıdır. Bazı kişilik bozukluklarının tedavisi daha zorlu olabilir. Tedavinin başarısını artırmak için erken tanı ve müdahale çok önemlidir.

Kişilik Bozukluklarının Tedavisi

Tedavideki ana hedef, semptomların yönetilmesi ve işlevselliğin artırılmasıdır. Kişilik bozukluklarının tedavisi genellikle psikoterapi, ilaç tedavisi ve aile ve arkadaş desteğinin bir arada var olması ile gerçekleşir. Spesifik tedavi planı kişilik bozukluğunun türüne ve belirtilerin ciddiyetine göre farklılık gösterecektir.

Psikoterapi, kişilik bozukluklarının tedavisinde kullanılan temel araçlardandır. Bilişsel davranışçı terapi, diyalektik terapi, psikodinamik terapi gibi birçok farklı yaklaşım tedavi sürecinde kullanılabilir. Depresyon, kaygı veya ruh hali değişimleri gibi belirli semptomları hafifletmek amacıyla ilaç desteğine başvurulabilir. Antidepresanlar, antipsikotikler ve duygudurum dengeleyiciler, kişilik bozukluğu olan bireyler için bir psikiyatrist tarafından reçete edilebilecek ilaçlardan bazılarıdır.

Bu süreçte aile ve arkadaşlar duygusal destek sağlayabilir ve kişilik bozukluğu olan bireylerin semptomlarını yönetmelerine yardımcı olabilir. Ayrıca bireylerin motive olmalarına ve tedavilerine katılmalarına yardımcı olabilirler. Bunun yanı sıra egzersiz, meditasyon ve farkındalık uygulamaları gibi kişisel bakım faaliyetleri, kişilik bozukluğu olan bireylerin semptomlarını yönetmelerine ve genel olarak iyi hissetmelerine yardımcı olabilir.