Maladaptive Daydreaming Nedir? Uyumsuz Hayal Kurma Hakkında Her Şey

Maladaptive Daydreaming (Uyumsuz Hayal Kurma) Nedir?

Hayal kurmak dünyanın neresinde olduğunuzdan, hangi ırka, yaş grubuna, inanca veya hangi gelir grubuna ait olduğunuzdan bağımsız olarak çok güzel ve umut dolu bir aktivitedir. Ancak hayal kurmanın da aşırısı olabilir mi? Böylesine güzel bir aktivite, bir sorun haline gelebilir mi? Burada devreye maladaptive daydream olarak da bilinen uyumsuz hayal kurma kavramı giriyor.

Halk arasında hayal kurma hastalığı denilen maladaptive daydreaming kavramı son zamanlarda dikkat çeken bir unsur haline gelmeye başladı. Aslında uyumsuz hayal kurma kavramı kelimenin birebir çevirisi olmasına rağmen, bir bakışta ne olduğunu anlatmaya yeterli gelen bir kavram olduğu söylenemez.

Bu psikolojik sorun aslında gerçeklikten kaçışı, aşırı hayal kurmayı ve hatta hayal dünyasında yaşamayı ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. Maladaptive daydreaming kavramını ifade etmek için bir tanım yapalım. Uyumsuz hayal kurma, önemli derecede psikolojik sıkıntıya neden olan, gündelik işlevleri etkileyen ve gün içinde birçok saat hayal kurmayla karakterize olan bir durum olarak açıklanabilir¹.

Maladaptive daydreaming (uyumsuz hayal kurma) birçok yönüyle normal hayal kurmadan ayırt edilebilir düzeyde farklıdır². Çünkü normal şartlar altında bireyler hayal kurmak için uzun süre vakitlerini ayırmazlar ve genellikle boş vakitlerinde özellikle uykuya dalmadan önce hayal kurmayı tercih ederler. Böylelikle hayal kurmak, bireylerin sosyal ve iş yaşamlarını olumsuz yönde etkilemez.

Hayal kurmak birçok yönüyle karmaşık bir olay örgüsü ve karakterlerle iç içe karmaşık bir dünyayı yansıtmaktadır. Günlük hayattan ve gerçeklikten iç dünyaya bir yolculuk yapma aracılığıyla uzaklaşmayı sağladığı için hayal kurmanın aslında bağımlılık yapan bir yönü vardır ve bu sebeple de oldukça zorlayıcıdır. Ancak, insanlar yaşanan bu keyif verici aktivitenin kendi iç dünyasının bir ürünü olduğunun ve gerçek olmadığının farkında oldukları için dış gerçeklikten kolaylıkla ayırt edebilirler³.

Maladaptive Daydreaming (Uyumsuz Hayal Kurma) Belirtileri

Maladaptive daydreaming, psikiyatrik tanı kitabı DSM-5’in sınıflandırmasında yer almamasına rağmen aslında Davranışsal Bağımlılıklar adı verilen başlık altına listelenebilecek belirti kümesine sahiptir.

• Bu kişilerin kurdukları hayaller genellikle dizi veya kitap kurgusu gibi detaylı bir kurgu içermektedir.
• Hayallerini sürdürmeye ve uzun süreli hayal kurmaya yönelik karşı konulamaz bir istek duyarlar.
• Hayal kurarken jest ve mimiklerini kullanabilirler.
• Hayal kurarken konuşabilirler veya fısıldayabilirler. (Jest, mimik ve konuşma gibi yönleriyle aslında hayalin içinde gibi yaşamaları söz konusudur.)
• Bu kişiler günlük hayatta karşılarına çıkan müzik, ses, görüntü gibi en ufak bir uyarıcıdan etkilenerek hayal kurmaya başlayabilirler.
• Yaptıkları aktivitenin yalnızca hayal kurmak olduğunun farkında olmalarına rağmen hayalden kopup günlük hayata dönmekte güçlük çekerler.
• Günlük hayata dönmekte güçlük yaşamaları, günlük hayattaki sorumluluklarını yerine getirememelerini de sağlar.
• Gün içinde olduğu gibi gece de hayal kurdukları için uyumakta güçlük çekerler.
• Hayal kurmaya vakit ayırdıkları ama kopamadıkları için pişmanlık ve suçluluk duyarlar⁵.

Uyumsuz Hayal Kurma Davranışının Ölçütleri

Aşağıdaki 5 faktör hayal kurma davranışının normal düzeylerden çıktığını ve günlük hayatla uyumsuzluk yaratan bir şekil aldığını anlamak için oldukça önemlidir:

• Yoğunluk
• Karmaşıklık
• Süre
• İstek
• Kopukluk

Yoğunluk

Hayalperestler diyebileceğimiz maladaptive daydreamerlar, hayallerini oldukça yoğun temalarda oluştururlar. Oldukça canlı ve ayrıntılı hayallere sahiptirler.

Karmaşıklık

Tıpkı bir dizi veya filmdeki gibi adeta senaryosu, kurgusu ve oyuncuları olan hayaller kurabilirler.

Süre

Süre sınırları yoktur. Diğer insanlar gibi yatmadan önce hayal kurup hayalin bilinmeyen bir noktasında uykuya dalmazlar. Kurdukları hayaller için ciddi mesai harcarlar. Saatlerce hayal kurabildikleri gibi günlerce hayallerine kaldıkları yerden devam edebilirler.

İstek

Bir müzik dinlerken alıp sizi başka bir yere götürebilir, anılarınız aklınıza düşebilir ve kendinizi hayallere dalmış şekilde bulabilirsiniz. Hayal kurma bağımlılığı yaşayan kişiler, tıpkı bir ihtiyaç doğmuşçasına hayal kurmaya kasıtlı olarak başlayabilirler.

Kopukluk

Hayal kurma bozukluğu olan kişiler, çevrelerinde olup bitenden habersiz yaşayabilirler. Dünyayla bağlantılarını kesecek kadar güçlü hayaller kurup kopukluk yaşayabilirler. Bu kopukluk esasında travma, anksiyete, depresyon veya istismar öykülerinde kişilerin savunma ve baş etme mekanizması olarak kullandığı dissosiyasyona benzemektedir⁶.

Uyumsuz Hayal Kurmaya Eşlik Eden Psikolojik Rahatsızlıklar

Maladaptive daydreaming yaşayan ve sürekli hayal kuran bireylerde depresyon, anksiyete (kaygı) bozuklukları, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB-ADHD) ve obsesif kompülsif bozukluk (OKB) yüksek oranlarda görülmektedir⁶. Araştırmalar, bahsedilen psikolojik rahatsızlıkların maladaptive daydreamerlarda daha fazla göründüğünü açıklayacak düzeyde değildir. Ancak araştırmalara dayandırmaksızın nedenlerini tartışmak mümkündür.

Maladaptive daydreaming, sürekli hayal kurma yöntemiyle dış dünyanın gerçekliğinden bilinçli bir kaçış sağlar. Bunun yanı sıra klinik tablonun da uyumsuz hayal kurma konusunda genellikle iç karartıcı ve kaygı uyandıran yaşam koşullarından kaçış sağlamaya yönelik olduğu bilinmektedir [3]. Buradan yola çıkarak anksiyete bozukluğu olan kişilerin bir baş etme mekanizması olarak hayal kurma yöntemini tercih etmesi, yakın bir ihtimal olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anksiyete bozuklukları gibi depresyon da benzer şekilde açıklanabilir. Depresyonun getirdiği hayattan zevk almama, yoğun üzüntü hali, hiçbir şeye ilgi duymamanın yanı sıra ortaya çıkan dikkat eksikliği gibi kognitif fonksiyonların bozulması hem baş etmek için aşırı hayal kurmayı beraberinde getirirken bozulan dikkatin sürekli hayal kurmaya kaymasıyla da açıklanabilir.

Ayrıca, DEHB için de benzer bir durumdan bahsetmek mümkündür. DEHB’de dikkatin tamamen yokluğundan bahsedilmez. DEHB var olan dikkatin yönetilmesiyle ilgili nörobilişsel bir bozukluğu göstermektedir. Bu durumda yönetilmekte zorlanılan dikkatin günlük yaşamın stresiyle birleşmesi, kolaylıkla uyumsuz hayal kurma davranışını ortaya çıkarabilecek bir konumda gibi görünmektedir.

Son olarak, bazı araştırmalarda uyumsuz hayal kurma davranışına dissosiyatif belirtilerin eşlik ettiği görülmüştür¹. Dissosiyatif bozukluklar, tıbbi bir rahatsızlığa bağlı olmaksızın bellek, algı, bilinç ve kimlik gibi alanlarda bir çözülme veya dağılmayı ifade etmektedir⁴ ve alt tiplerine göre gerçeklikten hatta kendi kimliğinin veya bedenin gerçekliğinden kopuşu göstermektedir. Bu noktada aşırı hayal kurma davranışı, yoğunluğuna bağlı olarak gerçeklikten kopuş ile dissosiyatif belirtilerin ortaya çıkmasında etkili bir faktör olarak değerlendirilebilir.

Uyumsuz hayal kurmaya eşlik eden psikolojik rahatsızlıklara dair bilimsel araştırmaların yapılması klinik gözlem ve bulguların desteklenmesi açısından önem taşımakta ve durumun anlaşılması için gerekli görünmektedir.

Maladaptive Daydreaming (Uyumsuz Hayal Kurma) için Psikolojik Yardım

Maladaptive daydreaming, henüz resmi bir tanımlama ve sınıflandırma sistemine dahil edilmediği için çözüm noktasında standart bir yönerge izlenilememektedir. Ancak bu durum hiçbir şekilde bu duruma müdahale edilemeyeceği anlamına gelmez. Uzmanlar, benzer durumlardan yola çıkarak kişiye özel bir plan oluşturarak psikolojik destek sağlayabilir.

Psikoterapi yöntemlerinden Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), uyumsuz bilişler üzerindeki çalışmalarıyla tanınmıştır. Buradan yola çıkarak uyumsuz hayal kurmanın bilişsel, duygusal ve davranışsal öğeleri ile ayrı ayrı çalışmaya yönelik bir plan oluşturulur. Uyumsuz hayallerin nasıl ortaya çıktığı, bireylerin aşırı hayal kurmalarının nedenleri ve uyumsuz hayal kurma davranışının nasıl yönetilebileceği üzerinde danışanla çalışılır.

Kaynakça

1. Somer, E., et al., 2017, The Comorbidity of Daydreaming Disorder (Maladaptive Daydreaming), The Journal Nervous and Mental Disease.
2. Somer, E., et al., 2017, A Structured Clinical Interview for Maladaptive Daydreaming: A Randomized Blind Assessment Based on Proposed Diagnostic Criteria, Psychology of Consciousness.
3. Ross, C.A., et al., 2020, Maladaptive Daydreaming, Dissociation, and the Dissociative Disorders, Psychiatric Research and Clinical Practice.
4. Butcher, J., et al., 2015, Anormal Psikoloji, Kaknüs Yayınları.
5. Pietkiewicz, I.J., et al., 2018, Maladaptive Daydreaming as a New Form of Behavioral Addiction, Journal of Behavioral Addiction.
6. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/23336-maladaptive-daydreaming