Minnettarlık ve Bağımlılık: Minnettarlık Duygusunun Koruyucu Rolü

Minnettarlık Nedir?

Minnettarlık, bireylerin sağlığına olumlu anlamda katkı sağlayan “hoşa giden yaşantı” halidir. En temel yaklaşımla, bireyin herhangi bir şeyden gördüğü faydayı fark ederek olumlu hislerle yanıt vermesini içerir⁷. İster bir arkadaşın desteği, isterse doğanın güzelliği olsun; minnettarlık hayatımızdaki bu olumlu yönleri tanıma ve takdir etme kapasitemizi ifade eder.

Minnettarlık, bireyin iyi oluşuna katkı sağlamakla birlikte yaşam amacı, bireysel gelişim ve sağlıklı ilişkiler gibi alanlarla da ilişkilidir⁸. Minettarlık duymak başkalarının yardımına veya nezaketine değer verdiğimizi ve takdir ettiğimizi gösterir. Yani genel olarak minnettarlık, hayatımızın olumlu yönlerini daha fazla fark etme ve bunları daha fazla takdir etme kapasitesidir.

Bağımlılık Nedir?

Bağımlılık bireyi fiziksel, ruhsal ve sosyal olarak olumsuz etkileyen ve tekrarlamalarla seyreden kronik bir beyin hastalığıdır¹. Buradan hareketle bağımlılığı bir maddeyi bırakamama ya da bir davranışın önüne geçememe şeklinde kısaca tanımlayabiliriz. Bağımlılık, herhangi bir madde olmaksızın kontrolsüzce yemek yeme, oyun oynama, porno izleme veya alışveriş yapma gibi davranışlarla da ilişkilidir⁹.

Bu noktada bireyin tecrübe ettiği tüm olumsuz yaşantılara rağmen davranışlarında ısrarcı olmasındaki motivasyon beynin ödül merkezi ile ilişkilidir. Arzu hissiyatı ile çalışan ödül merkezi için bir süre sonra aynı miktarda alınan madde yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle ödül merkezi, bireyi daha fazla miktarda madde kullanımına motive ederek daha güçlü şekilde uyarılmayı amaçlar¹¹.

Bundandır ki bağımlılık döngüsü başlamadan önce bireyin stres verici olaylar ve etkenlerle başa çıkabilmek adına uyguladığı tutumlar, birey için koruyucu bir görev üstlenmektedir. Birçok araştırmada bireylerin korku ve kaygılarını bastırmak, daha özgür hissetmek, olumsuz duygularla baş edebilmek adına bağımlılık geliştirdiği anlaşılmıştır¹⁴.

Bu noktada bağımlılık döngüsünde olan bir bireyin, bu döngüden çıkışının yolu sahip olduğu ruhsal sıkıntıların ve içinde bulunduğu durumun farkındalığı ile gerçekleşmektedir. “İyileşme” adına atılan sağlıklı adımlar, farkındalık süreci ile başlamaktadır³.

Bağımlılığa Neden Olan Faktörler Nelerdir?

Bağımlılık gelişimi bakımından tek bir faktörle açıklanması mümkün olmayan, içinde psikolojik, genetik ve sosyo-kültürel öğelerin de olduğu çok boyutlu bir kavramdır.

Bununla birlikte aşağıdakilerin bağımlılığın gelişiminde risk faktörü olduğu görülmüştür:⁶

• Kronik rahatsızlıklar
• Düşük benlik saygısı
• Birtakım kişilik özellikleri
• Özgüven problemleri
• Depresyon ve kaygı ile ilişkili olumsuz yaşantılar

Bunlara ek olarak, bağımlılığa yatkın bireylerin istenmeyen durumlar karşısında sorun çözme becerilerinin düşük olduğu, tepkisel ve saldırgan davranış özellikleri gösterebildiği gözlemlenmiştir. Bu nedenle bu bireyler, öfkelerini kontrol edip duygularını düzenlemek için bir yatıştırıcıya ihtiyaç duymaktadır².

Öte yandan, genetik yatkınlık bağımlılığın tekrarlamasında ve bağımlılık şiddetinde önemli rol oynamaktadır. Gen özellikleri ile de ilişkisi olduğu kabul edilen risk alma ve yenilik arayışı gibi davranışlar, başlangıç aşaması için bağımlılıkta üzerinde durulan kişilik özelliklerindendir¹².

Minnettarlığın Bağımlılıkla İlişkisi Nedir?

Bağımlılık süreci başladığında birey bağımlısı olduğu şey ile kendisine odaklanmaya başladığı bir döngüye girer. Bu sürecin devamında kendisine dair pozitif özellikleri ve dışarıda gelişen olumlu gelişmeleri fark edemez olur.

Bu noktada bağımlı bireylerle yapılan araştırmalarda minnettarlık duygusu hakkında konuşmanın, bağımlı bireylerin kendilerine yönelik farkındalığını arttırmasıyla değişim açısından motive olmalarına hizmet ettiği görülmüştür⁵.

Olumsuz durumlarla başa çıkma becerileri göz önüne alındığında bireylerin minnettar olduğunu ifade etme sıklığı ne kadar yüksekse o dönemdeki olumsuz yaşantılarından dolayı bağımlılık geliştirme olasılıklarının da o denli düşük olduğu anlaşılmıştır. Aslında burada olan şey, minnettarlığın bireylerin iyi olma hallerini arttırarak refah düzeylerine katkı sağlaması ile açıklanmaktadır⁴.

Öte yandan, yapılan diğer çalışmalar minnettarlığın bağımlı bireyleri cömertliğe teşvik ettiğini göstermiştir. Minnettar bir tutum benimseyerek iyileşen bireylerin, bağımlılıkla mücadele eden diğer bireylere yardım etmeyi istedikleri ve iyileşmelerine koşulsuz şekilde katkıda bulunmaya çalıştıkları görülmüştür¹³.

Diğer bir açıdan, minnettarlığın algılanan stresin ve depresyon belirtilerinin azalmasına etki etmesi sebebiyle bağımlılık sürecinde ortaya çıkabilecek intihara ilişkin düşünceler karşısında da koruyucu olduğu görülmüştür¹⁰.

Son olarak, minnettar olma hali duygu, düşünce ve davranışlarımızdaki uyuma destek olması ile daha dengeli bir hayat sürmemize katkı sağlarken aynı zamanda kaliteli bir yaşam sürmemizin de önünü açar.

Minnettarlık Duygusuyla Dolu Bir Yaşama Doğru

Tüm bunlar göz önüne alındığında ruhsal sağlığın bozulmasında tampon görevi gören birtakım kişilik özelliklerinin olduğu bilinmektedir.

• İyimserlik
• Geleceğe yönelik pozitif bakış açısı
• Cesaret
• İnanç

Yukarıdaki özellikleri kapsayıcı olması bakımından minnettarlık duygusunun kazanılması ve uygulamalarla sürdürülmesi, bireyleri yaşamları boyunca etkilemesi mümkün olan olumsuz deneyimlere karşı daha güçlü kılacak ruhsal bir savunma olacaktır.

Sizler de Hiwell’in alanında uzman psikologlarından duygu, düşünce ve davranışlarınızı daha iyi yönetebileceğiniz bir destek alabilir ve böylelikle minnettar bir bakış açısı benimserken Hiwell’i yol arkadaşı olarak seçebilirsiniz.

Minnettarlık ve ruh sağlığı ilişkisi hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz bloğumuzda yer alan “Minnettarlık Nedir? Minnettar Olmak Hayatımızı Nasıl Etkiler?” adlı yazımızla okumaya devam edebilirsiniz.