Yeni Yollardan Gitmek: “-Mış Gibi Yapmak” Terapi Tekniği

Kalıplar İçerisinde Yaşamanın Dezavantajları

Çocuklar atlanılmayan yükseklerden yere atlayabilirler. Herkesin içinde çığlık atabilirler. Süper kahraman olup, insanları kötülüklerden kurtarmaya çalışabilirler. Bunları bizler, yetişkinler olarak yapabilir miyiz? Maalesef, hayır. Yaş aldıkça bir şeyler değişir belli ki. Bu değişimin sebebi her yeni sene bizlere sürekli sınırlar çizilmesidir. Sen bir annesin buna uygun davranmalısın, sen zaten kaygılı birisin, sen bir kadınsın/erkeksin ve kadın/erkek gibi hareket etmelisin. Liste uzayıp giderken bize layık görülen davranış kalıpları artık içselleştirilmiş bir repertuar haline döner.

Peki, bu kalıplar neye sebep olur? Kurumsal hayatta verdiğim eğitimlerden birinde katılımcılara uçak mühendisi olduğumu söyledim. Pek çoğu inanmadı, hayır sen psikologsun dediler. Siz de inanmadınız değil mi? Peki, neden? Uçak mühendisi olmamak için önümdeki engel nedir? Yoksa bu engeller bizlerin gözümüzden gördüğümüz kalıp yargılar mıdır?

Toplum, çevremizi ve özellikle kendimizi daha kolay kategorize edilebilmemiz için bize kalıplara uymamız gerektiğini söyler. Uçak mühendisi olmam yönünde gerçek hiçbir engel olmasa da; ben de, siz de benim uçak mühendisi olduğum veya olamayacağım yargısına kapılırız. Bu durum yaratıcılığımızı, cesaretimizi ve gelişimimizi sınırlar. Peki bu belirli kalıplaşmış davranışları ve bunun sonucunda oluşan duvarları nasıl değiştirebiliriz?

Mış Gibi Yapmak Nedir?

Alfred Adler terapilerinde bunun üzerinde çalışmış ve çözümün temelinde çok basit bir mantığın yatabileceğini keşfetmiş: -mış gibi yapmak.

İnsanlar özgüvenli konuşmalar yapmakta veya empati ile yanıt vermekte zorlandıklarında, terapist koltuğundaki Adler, onları bir sonraki seansa kadar günde birkaç kez özgüvenli veya empatikmiş gibi davranmaya teşvik etmiş. İnsanlar farklı davranmaya ve farklı hissetmeye başladıkça bahsi geçen davranışların farklılaşıp ve esnekleştiğine şahit olmuş¹.

Gerek yüz yüze, gerek online terapide; terapi ile birlikte ortaya çıkan davranışsal değişimleri görmek ve göstermek adına bu teknik kolaylıkla uygulanabilir.

Daha önceden repertuarınızda olmayan ve sonucunda neyin ortaya çıkacağını tahmin edemediğiniz bir davranışı yalnızca bir süreliğine hayata geçirdiğinizi düşünün; o davranışın zihninizde -beklentilerinizin dışında- gerçek sonucunu fark edersiniz. Keşke sürekli benden bir şeyler isteyen partnerime/yöneticime/aileme hayır diyebilseydim dediğiniz oldu mu?

Genellikle sizi bu tepkileri göstermekten alıkoyan düşünceler vardır; Anlatsam da anlamaz, beni bir daha sevmez, beni iyi bir çalışan olarak görmez. gibi uzar gider zihnimizdeki sebepler. Bu sebepleri bir seferlik kenara koyup arzuladığınız davranışı yaptığınızı düşünün, beklediğinizden farklı olma ihtimali için bile denenmez mi? Psikolog Daryl Bem, insanların başkalarını gözlemleyerek onlar hakkında sonuçlar çıkardıkları gibi, kendilerini gözlemleyerek de kendileri hakkında bazı görüşler kazandığını belirtir². Ve ekler; -mış gibi yapmak, insanlara hayatları hakkında yeni hikayeler yaratma ve mümkün olan en iyi sonuçları hayata geçirme fırsatı verir.

Tanımları ve örnekleri biraz daha detaylandırabiliriz. -Mış gibi yapmak tekniğinde terapistler danışanlardan belirli bir fikir doğruymuş gibi davranmalarını, yani üzerinde anlaşılan temel kuralın ve inancın farklı olduğunu iddia etmelerini ister. Örneğin bir danışan, hayatında romantik bir partnerin olmaması ve yalnızlık çekmesi şikayetiyle terapiye gelir ve insanların güvenilmez olduğu fikrine sahip olduğu ortaya çıkar. Bu inanca sahip olduğundan onlardan korkar veya onlara tepeden bakarak, yakınlık ve samimiyetten kaçınır ve insanları kendinden uzaklaştırmaya çalışır³. -Mış gibi yapmak tekniğini kullanarak, terapist ve danışan 1 hafta veya 1 gün boyunca danışanın insanların güvenilir olduğu doğruymuş gibi davranması üzerine çalışabilirler.

İnsan zihni, gerçek olmayan varsayımlar, kaotik ve anlaşılmaz olan sabit biçimlere yakalama dürtüsü gösterir. İşte bu denemeler sonucunda kişinin olumsuz önyargıları sarsılacak, yeni ve gerçek tutumlar filizlenmeye başlayacak, bahsi geçen kontrolsüz dürtülerden uzaklaşacak ve olumlu sonuçlar ortaya çıktığında da arzuladığı deneyimlere yaklaşmış olacaktır⁴.

Mış Gibi Yapma Tekniğinin Faydaları

Mış gibi yapmak bize farklı kapıları açarak, farklı yollardan gitmeye; dolayısıyla yeni duyguları keşfetmeye olanak sağlar. Örneğin;

• Spesifik bir davranış hakkında mış gibi yaptıktan sonra diğer davranışlarımızı da değiştirebilmeye duyulan inanç,
• Alışkın olduğumuz gibi yaşamak yerine, yeni yollardan giderek yeni şeyleri deneme heyecanı,
• Korktuğumuz davranışları göstermeden önce veya gösterirken duyduğumuz cesaret gibi duyguları deneyimleyebiliriz.

Tüm bunların yanında “-mış gibi yapmak” tekniği genellikle riskli algılanır. Doğal olarak, alışkın olmadığımız davranışları sergilemek, bizler için tehlikeli bir alandır. Bunu denemekten korkmak çok anlaşılırdır. Ancak terapide yapılan çalışmalarda; örneğin danışanlar yöneticileri ile çalışma saatlerini azaltma konusunda konuşmalarını denediklerinde kelimelerin aktığı ve gelecekteki konuşmaların daha az göz korkutucu hale geldiği kolaylıkla gözlemlenebiliyor.

Diğer bir deyişle, bireyin hissettiği konuşma korkusu, konuşmanın kendisinden daha kötü olduğu algılanır. Bu korkunun davranışlarımızı engelleyemediğini hayal edin. Yapmaktan korktuğumuz veya nasıl yapacağımızı bilmediğimiz davranışları sergilediğimizde hayatımızda kökleşmiş birkaç sorunun nasıl çözülebileceğini düşünün. Sırf bu inanç bile bu tekniğin en büyük faydalarından biridir.

Mış Gibi Yapma Tekniği Nasıl Uygulanır

Peki nasıl “-mış gibi” yaparız?

1. Öncelikle “-mış gibi” yapabilmek için; nasıl biri olmak istiyorum ve nasıl davranmak istiyorum sorularının cevapları için bir adım geri atıp kendinizi görmeniz gerekir. Bu sayede olmak istediğiniz kişiymiş gibi davransaydınız nasıl farklı olacağınıza şahit olabilirsiniz. Sonrasında ise kendinize şu soruları sorun:
• Olmak istediğim kişi gibi davransaydım, nasıl farklı davranırdım?
• İyi bir arkadaşım beni bundan birkaç ay sonra görseydi ve olmak istediğim kişiye daha çok benziyor olsaydım; bu kişi benim neyi farklı yaptığımı görürdü?
• Doğru yöne gittiğimi gösteren göstergeler neler olabilir?
2. Bu soruların cevaplarına göre somut ve gerçekçi eylem planı oluşturulabilir. Bu eylem planı dahilinde hangi davranışların uygun olacağı konusunda bir liste yapılabilir.
3. Bu davranış listesindeki maddeler en zordan en zora doğru sıralanabilir. Bu listeye göre -kolaydan zora- doğru hayata geçirmek önemlidir çünkü kolay olanları başarmak diğerleri için başarı potansiyelini artırır ve cesaret vericidir⁵.
4. Bu noktada listenin zor kısımlarını hayata geçirmek gerçekten çok zorlaşabilir veya ilerleme artık o kadar kolay ve tutarlı gerçekleşmeyebilir. Tam burada Adler’in terapilerinde sık vurguladığı olguyu hatırlatmak isterim: başarı; nihai sonuçtan ziyade çaba ve artan büyüme halidir⁶.

Evet açıklıyorum, uçak mühendisi değilim. Ancak bunun önündeki engel nedir? Ya da size sorayım, sadece bir günlüğüne öfkesini kontrol edebilen ve öfkeli anlarda sakin tepki veren bir insanmış gibi davranmanızı engelleyen nedir? Veya hayata karşı daha tutkulu ve çalışkan olmak istediğiniz var sayalım. Yalnızca 1 günlüğüne istediğinizi yaşamayı ve mış gibi yapmayı deneyemez misiniz?

Kaynakça

1. Adler, A. (1964). The Individual Psychology of Alfred Adler: A systematic presentation in selections from his writing. (H. L. Ansbacher & R. R. Ansbacher, Eds.). New York: Harper Torchbooks. (Original work published 1956)
2. Bem, D. J. (1972). Self-perception theory. In L. Berkowitz (Ed.), Advances in experimental social psychology (pp. 1-62). New York: Academic Press.
3. Carich, M.S. (1997).Variations of the 'as if technique. In J. Carlson & S. Slavik (Eds.), Techniques in Adlerian Psychology (pp. 153-160). Washington, DC: Accelerated Development.
4. Vaihinger, H. (1968). The philosophy of "as if": A system of the theoretical, practical and religious fictions of mankind. (C. K. Ogden, Trans.). New York: Barnes and Noble. (Original work published 1911)
5. Sommers-Flanagan, J., & Sommers-Flanagan, R. (2018). Counseling and psychotherapy theories in context and practice: Skills, strategies, and techniques. John Wiley & Sons.
6. Adler, A. (1964). The Individual Psychology of Alfred Adler: A systematic presentation in selections from his writing. (H. L. Ansbacher & R. R. Ansbacher, Eds.). New York: Harper Torchbooks. (Original work published 1956)