Mobbing Nedir: İş Yerinde Psikolojik Şiddet

Hiç çalıştığınız yerde aşağılama, tehdit, düşmanca bakışlar ya da kötü muamele ile karşılaştığınız oldu mu? İşten eve yorgun döndüğünüz, sabah ayaklarınızın geri geri gittiği, kendinizi içinde bulunduğunuz grup içinde yetersiz ve dışlanmış hissettiğiniz oldu mu?

Peki ya ruhsal ve bedensel sağlığınızın çalışma ortamınızdan kaynaklı olarak zarar gördüğünü düşündüğünüz zamanlar sıklaştı mı? Bu sorulara cevabınız çoğunlukla evetse mobbing mağduru olabilirsiniz. O halde mobbing nedir?

Mobbing (Yıldırma) Nedir?

Dilimizde bezdiri ya da yıldırı olarak da geçen mobbing, kişinin çalışma ortamında sistematik olarak psikolojik şiddete uğramasıdır. Çalışma psikoloğu Henz Leynman yaptığı gözlemler sonucunda mobbing kavramını en genel şekilde çalışma ortamlarında varlığını gösteren psikolojik şiddet türü olarak tanımlamıştır¹. Bir diğer deyişle mobbing, maruz kalan kişiyi yıldırmak ve bezdirmek için baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme veya sıkıntı verme gibi yollara başvurmaktır.

İş yerinde mobbing belli olumsuz davranış kalıplarını içinde barındırır. Burada hedef rahatsızlık vererek, huzursuz ederek, kötü davranarak kişiyi iş ortamında bir nevi yıldırmaktır. Bu şiddeti çalışma arkadaşları birbirine ya da işverenler çalışanlara uygulayabilmektedir.

Burada belli bir kişiye uygulanan sistematik, zaman zaman bireysel, zaman zaman örgüt halinde ve genellikle uzun süre devam eden psikolojik taciz durumundan bahsedilmektedir. Maruz kalınan bu şiddet sonucunda kişide genel bir motivasyon kaybı, iş tatmininde ve işe bağlılıkta gözle görülür bir azalma ve yaşanan tüm olumsuzluklar sonucunda işten ayrılma durumu sıkça görülebilmektedir².

Hafife alınmayacak kadar maddi ve manevi zarara yol açabilen şiddetin bu türü bazı ülkelerde yasalarca bir suç olarak ele alınmaktadır¹.

Mobbing Örnekleri

Psikolojik taciz dediğimizde çok geniş bir alana değinmiş oluruz. Bu şiddet kimi zaman sürekli bir başkası tarafından maruz kaldığımız yüksek bir ses olarak kimi zaman fiziksel şiddete varan boyutlarıyla karşımıza çıkabilir.

Bu yüzden mobbing türleri ve mobbing belirtileri de çok çeşitlidir. Kişi çalışma alanında aşağıda listelenen ve süreklilik kazandığında psikolojik taciz örneği oluşturan durumlardan bir veya birkaçını deneyimliyor olabilir.

• Kişiyi azarlamak, yüksek sesle konuşmak
• Kişiyi dinlememek, kendini ifade etmesini engellemek, sözünü kesmek
• Yalnızlaştırmak, dışlamak
• Kişiye yapabileceğinden fazla ve alanı dışında işler yüklemek
• Cinsel tacizde bulunmak
• Tehdit etmek
• Fiziksel şiddet uygulamak
• Kişiye yalnızken ve/veya başkalarının yanında hakaret etmek, lakap takmak, küçük düşürmek ve sürekli olarak eleştirmek³

Görüldüğü üzere bu psikolojik şiddet türü, aynı ortam içerisinde birlikte çalışan kişilerin birbirlerine farklı şekillerde uygulayabileceği davranışları kapsamaktadır. Mobbing’in hedef alınan kişinin güvenliği, bedensel ve ruhsal sağlığı için ciddi bir tehlike oluşturabileceği özellikle göze çarpmaktadır³.

Mobbing Etkileri

Mobbing’in tahmin edileceği üzere kişi üzerinde psikolojik, sosyal, ekonomik ve hatta fizyolojik birçok etkisi vardır. Yaşadığımız olumlu veya olumsuz her deneyimin etkilerini farklı ölçülerde üzerimizde taşıdığımız düşünüldüğünde sürekli ve sistematik olarak aşağılanma, tehdit, taciz ve en genel ifadesiyle kötü muamele ile karşı karşıya kalan bireyde birçok olumsuz etki görülebilmektedir. Bunlar şu şekilde örneklenebilir¹:

• Öz güven kaybı
• Genel bir isteksizlik hali
• Fizyolojik sorunlar (baş ağrıları, iştahsızlık, ellerde terleme, titreme vb.)
• Psikolojik durumdan kaynaklı bedensel ağrılar (psikosomatik belirtiler)
• İşi bırakma durumunda yaşanan maddi kayıplar
• Yalnızlık, dışlanmışlık hissi
• Huzursuzluk, gerginlik ve öfkede artış

Şiddetin etkilerinden bahsettiğimiz noktada her şiddet türünde olduğu gibi uygulanan psikolojik tacizin süresi ve miktarı da mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Yapılan çalışmalar psikolojik tacizin süresinin uzaması ve miktarının artış göstermesi ile beraber kişi üzerindeki olumsuz etkilerinin de benzer oranda artış gösterebileceği yönündedir.

Hatta öyle ki maruz kaldığımız yoğun psikolojik taciz sonrası etkiler işten ayrıldıktan sonra bile günlük, sosyal ve ilerideki iş yaşamımızda kendini göstermeye devam edebilmektedir. Bu anlamda çok uzun süre psikolojik tacizle karşı karşıya kalan kişilerde travma sonrası stres bozukluğu, depresyon ve panik atak gibi farklı psikolojik rahatsızlıklar oluşabileceği de tespitler arasındadır¹.

Bu Neden Başıma Geliyor?

Yukarıda bahsedilen psikolojik taciz örneklerini yaşıyor ve etkilerini üzerimizde hissediyorsak buna neden maruz kaldığımızı da anlamaya çalışıyor olabiliriz. Bu noktada psikolojik taciz uygulayan kişiler hakkında herhangi bir deney yapılmamış olsa da toplumda bu tarz eylemlerde bulunan bireylerle eşleştirilen birtakım kişilik özellikleri vardır. Bunlar şu şekilde örneklendirilebilir²:

• Uygulayıcının insani ve etik değerlerden uzak olması
• Kendi başarısızlık ya da yetersizliklerini bir başkasına yansıtarak ve başka birini aşağılayarak örtmeye çalışması
• Duygusal zekanın az gelişmiş olması
• Uygulayıcının birtakım psikolojik rahatsızlıklar yaşıyor olması

Her birimiz belli bir yaşa geldikten sonra çalışma hayatına adım atarız. Çoğu kez faaliyet gösterdiğimiz alanda farklı insanlarla temas ederiz. Günümüzde ne yazık ki artış gösteren saldırganlık ve şiddet sonucunda içine girdiğimiz grupta biz de birer psikolojik taciz mağduru olabiliriz².

Bahsedilen durumları, hatta belki daha fazlasını deneyimlemiş, yaşanan şiddetin etkilerini üzerimizde taşımış, taşıyor olabiliriz. Peki bu bir kader midir ve bunun hakkında ne yapabiliriz? Mobbing'le nasıl başa çıkılır?

Mobbing’e Karşı Nasıl Davranmalı?

Bunu ben de yaşadım. ya da Tüm bunları hala yaşıyorum. diyorsanız öncelikle her durumda olduğu gibi içinde bulunduğumuz durumun farkında olmak, gerçekliğini kabul etmek ve bu anlamda kendimizi korumak için atacağımız adımları belirlemek önemlidir.

Maruz kaldığınız şeyin bir şiddet olduğunu farkında olarak hukuki yollarla haklarınızı arayabileceğinizi hatırlamak çaresizlik algısına düşmemek için önemlidir. İş yerinde mobbing uygulamaları, mobbing davası ve mobbing cezası ile sonuçlanabilir. Bunun yanında uğradığımız psikolojik tacizin üzerimizde yarattığı olumsuz psikolojik etkiler nedeniyle de kendimize iyi bakmak ve kaliteli zaman ayırmak bu olumsuzlukların etkisini azaltacaktır⁴.

Görüldüğü üzere sistematik, uzun süreli ve yoğun bir psikolojik tacize maruz kaldığımızda ruh ve beden sağlığımız bundan çokça etkilenmektedir. Bu noktada yine fizyolojik ve psikolojik durumuzun farkında olarak kendi kendimize vereceğimiz bakımın yanında bu anlamda zorlandığımız noktalarda sosyal ya da profesyonel bir destek arayışı içine girmemiz de var olan sıkıntıların hafiflemesi adına uygun bir seçenek olabilmektedir.