Anhedoni: Neden Keyif Alamıyorum?

Anhedoni (Keyif Alamamak)

Anhedoni keyif alma durumundan yoksun olma durumu anlamına geliyor ve bazı tanı koyma süreçlerinde de etkili oluyor. Birtakım rahatsızlıklara tanı koyarken de kullanılan bir belirti olarak karşımıza çıkıyor. Kelime kökeni, Yunancada “-an” (-siz) ve “hedone” (keyif) kelimelerinden geliyor. Halk arasında hiçbir şeyden zevk alamamak hastalığı olarak da biliniyor.

Yakından aşina olduğumuz birçok psikolojik rahatsızlıkta kendini göstermekle beraber bunların bazılarında temel öneme sahip olduğunu görüyoruz. Örneğin, Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan ve tanı koyma amaçlı ortak dil olarak görülen DSM-5’e göre majör depresyon tanısının konması için kişide depresif bir ruh hali veya anhedoniden birinin görülmesi zorunlu kabul ediliyor. Peki anhedoni nedir? Sadece soyut bir kavram mı yoksa anhedoninin biyolojik temelleri var mı?

Keyifsizliğin Biyolojik Sebepleri

Harvey ve çalışma arkadaşlarının 2007 yılında yaptığı beyin görüntüleme çalışması kişideki anhedoninin derecesinin kişinin beynindeki ventromedial prefrontal korteks (VMPFc) aktivitesiyle doğru, ventral striyatum aktivitesiyle ters orantılı olduğunu gösteriyor. VMPFc’nin duygusal davranışları önleme ve oto kontrolü sağlamada, ventral striyatum’un da beynin ödül sistemi ve davranışsal motivasyonları yönetmede rol oynadığı göz önüne alındığında anhedoninin biyolojik bir yansımasının da olduğu söylenebilir.

Anhedoni Türleri

Anhedoninin türlerine baktığımızda bazı araştırmacılarca sosyal ve fiziksel olmak üzere iki grupta incelendiğini görüyoruz. Sosyal anhedonide insanlarla vakit geçirmekten keyif alamama görülürken; fiziksel anhedonide yemek, spor, müzik, cinsellik gibi fiziksel uyaranlara karşı kayıtsızlık görülüyor. Yani eğer kişi sosyal ortamlarda içinde herhangi bir duygu canlandıramıyorsa, bu ortamlarda kendini sadece ortamın gerekliliklerini yerine getirmeye çalışırken buluyor, herhangi bir gruba aidiyet hissetmeyip yalnız yaşamayı tercih ediyorsa değişen seviyelerde sosyal anhedoniye sahip olabilir.

Öte yandan sizi heyecanlandıran fiziksel aktiviteler yoksa ve fiziksel olarak tatmin edici aktivitelere karşı duygu hissedemiyorsanız değişen seviyelerde fiziksel anhedoniye sahip olabilirsiniz. Bunların yanında anhedoni seviyesini bir ölçek dahilinde belirlemek de mümkün. 1995 yılında oluşturulan 14 soruluk Snaith-Hamilton Hoşnutluk Değerlendirme Ölçeği (SHAPS) bu amaç doğrultusunda güvenilir kabul ediliyor. Peki anhedoninin semptomları ve sebepleri neler?

Anhedoninin Belirtileri ve Sebepleri

Aşağıda, hiçbir şeyden keyif alamama hastalığının olarak da bilinen anhedonin belirtileri bulunmaktadır:

• Hayata karşı ilgisizlik
• Daha önce keyifle yapılan aktivitelerden artık keyif alamama
• Aşırı uyku veya uykusuzluk
• Aşırı yeme isteği veya iştahsızlık
• Halsizlik ve bitkinlik
• Konsantrasyon eksikliği
• Algılama ve hareketlerde yavaşlama
• Cinsel istekte aşırı değişim

Neden Keyif Alamıyorum?

Nedenlerine baktığımızda ise yine geniş bir yelpazeyle karşılaşıyoruz. Madde kullanımı sonrası zevk alma düzeyinde azalma (tolerans geliştirme), travma sonrası dış dünyadan uzaklaşma, genetik yatkınlık, çeşitli ilaçların yan etkileri nedeniyle değişen duygudurum, hormonal değişiklikler sonucu anhedoniye yatkınlık, kronik hastalıklar sonucu vücutta meydana gelen değişimler, sosyoekonomik düzeyin düşük olması gibi faktörlerin anhedoniyle bağlantılı olduğu biliniyor.

Anhedoni Tedavisi

Kendimizde anhedoninin varlığını fark ettik diyelim. Değişmek mümkün mü, bu durumla nasıl başa çıkacağız? Anhedoninin birçok farklı nedenini göz önüne alırsak kesin ve tek bir çözüm yöntemi olduğunu söyleyemiyoruz. Tıbbi ve psikolojik sebepler için bir uzmana başvurmak durumun doğru tespiti ve çözümü için gerekli görünüyor.

Öte yandan genel bir çözüm önerisi olarak Craske ve çalışma arkadaşları (2019) tarafından denenen pozitif etki yöntemine baktığımızda çalışmanın olumlu sonuçlandığını görüyoruz. Bu yöntem genel olarak aşağıdaki durumlar üzerinden insanda hayata pozitif bir bakış açısıyla bakma sistematiğini oturtmayı hedefliyor:

• Hayatımızdaki pozitif duygular uyandıran durumları tanımlama
• Hayatımızdaki farklı olayları ele alarak kendimizde olumlu bileşenleri fark etme yeteneğini artırma
• Bu amaç doğrultusunda sevgi ve minnettarlık meditasyonları yapma
• Çevremizdekilere karşı manevi olarak cömert olma
• Hayata karşı minnettarlık geliştirme

Pozitif etki yönteminin güzel yanı bunu kendi hayatımız için uygulayabilir olmamızda yatıyor. Hayatımızdaki pozitif unsurların farkına varma yolunda bilinçli çaba harcayarak beynimizi de bu doğrultuda fiziksel olarak şekillenmesini sağlıyoruz. Bunun ardındaki mantık beynimizde ilgili bölümleri daha fazla aktifleştirerek bu bölgeleri fiziksel olarak geliştirebiliyor olmamızda yatıyor.

Yapmamız gerekense bilinçli çaba harcayarak bu durum alışkanlık halini alana kadar her gün hayatımızdaki olumlulara odaklanmak. Spor yapıyorsak sporun vücudumuza etkilerini hayal ederek ödül mekanizmamızı devreye sokmak ve iyi ki şu an spor yapıyorum diyebilmek. Müzik dinliyorsak müziğin bedenimizdeki etkilerini gözlemlemek ve dinlediğimiz müziği olabildiğince hissetmeye çalışmak. Yemek yerken bir an için yavaşlayıp yemeğin verdiği lezzete odaklanmak. Bunları yaparak zihnimizi istediğimiz doğrultuda biçimlendirmemiz mümkün.

Anhedoni aslında hepimizin aşina olduğu ve farklı seviyelerde yaşadığı bir durum. Belirli rahatsızlıklarla ortaya çıktığı durumlarda yardım almak en doğru seçenek olabiliyor. Farkında olarak veya olmadan hayata karşı kayıtsızlığa sürüklenme yoluyla ortaya çıktığı durumlarda ise çözüm gözümüzün önünde duruyor. Kendimizi nasıl kayıtsızlığa alıştırıp ilgili zihin bölgelerimizi zamanla köreltmişsek, hayatı doyasıya yaşamaya ve olumluları görmeye çalışarak da zamanla zihnimizi bu yönde güçlendirebiliriz.