Nevrotiklik Nedir? Nevrotik Kişilik Bozukluğu Belirtileri ve Nedenleri

Nevrotik Kişilik Bozukluğu Nedir?

Nevrotik Kişilik Bozukluğu ya da Nevroz hastalığı, duyguları düzenlemekte ve sakin kalmakta zorluklarla bilinen bir ruh sağlığı sorunudur. Nevrotik kişilik sahibi bireyler, yaşadıkları olumsuz duyguları güçlü bir şekilde dışarıya vurmaları sebebiyle kişilerarası ilişkilerde sorunlar yaşarlar.

Nevrotik Ne Demek?

Nevrotiklik ve psikotiklik, kişilik yapısını açıklamak için kullanılan kavramlardır. Psikotik kavramı, bireylerin farkındalıklarının ve gerçeklik algılarının yani bir bakıma içgörü olarak adlandırdığımız bireyin kendine bakma becerisinin yeterliliğinden yoksunluğunu ifade etmektedir¹. Peki nevrotik ne anlama gelir?

Nevrotiklik ise psikotik olma durumuna göre daha hafiftir ve günlük hayatta daha az soruna neden olur. Nevrotik bireyin gerçeklikten kopmadığını, gerçeklik algılarının kaybolmasına neden olan psikopatolojiler yaşamadıklarını ifade etmek mümkündür².

Nevrotik kişilerin gerçeklik algıları tam anlamıyla bozulmamasına rağmen, içgörüleri yani kendilerine bakma becerileri sınırlıdır. Kendine ve çevresine problem oluşturabilecek davranışlarını fark etmeleri zor olabilir².

Psikodinamik kuramlar, kişilik örgütlenmesini tanımlarken nevrotik kavramını kullanırlar. Psikodinamik kuramda “sağlıklı, nevrotik, borderline ve psikotik” olmak üzere 4 farklı kategoride kişilik örgütlenmeleri sınıflandırılır. Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabının güncel sınıflandırmasında da benzer kişilik örgütlenmesi ve kişilik bozukluklarına yer verilmesine rağmen güncel tanımlamalar farklılaşmıştır.

Nevrotik Kişiliğin Özellikleri

• Davranışların sert ve uzlaşmaya açık olmadığı bir davranış örüntüsü vardır.
• Stresi yönetme konusunda yetersiz kalabilirler.
• Anksiyete ve bunalma hissine karşı savunma geliştirirler.
• Duyguların yönetmekte zorluk yaşarlar.
• Çevrelerine uyum sağlamakta zorlanırlar ancak uyumları tamamen bozulmamıştır.
• Psikoza kıyasla işlevsellik gösterirler.
• Herhangi bir tehlike ya da sorun olmasa da yoğun nevrotik kaygılı ve aşırı tepkiler verilen nevrotik yaklaşım gösterirler.
• Diğer psikolojik rahatsızlıklar da eşlik etmektedir.

Nevrotik Belirtiler Nelerdir?

Nevrotik kişilik bozukluğunu tanımlamak için bazı belirtilerin de görülmesi gerekmektedir. Nevrotik kişilik özellikleri ve belirtileri aşağıda sıralanmıştır^{1, 2}:

• Bireyin normalde sergilediği davranışların değişmiş olma durumu
• Yoğun nevrotik kaygı yaşama
• Yaşadıkları yoğun kaygı sebebiyle panik bozukluk belirtileri gösterme (Kalp çarpıntısı, Nefes darlığı, Sıcak-Soğuk basması)
• Yaşanan yoğun nevrotik kaygıyı gizleme çabası
• Normal günlük yaşantısını sürdürememe
• Kişilerarası ilişkilerde zorlanma
• Duygularını olağanın dışında bir yoğunlukta yaşama durumu
• Duygularını düzenlemekte zorluk yaşama durumu
• Sigara, alkol ve madde kullanımına yönelme
• Kontrol edemedikleri durumlar veya olaylar için başkalarını suçlama
• Saldırganca veya düşmanca davranışlar sergileme

Nevrotik Kişilik Bozukluğunun Nedenleri

Nevrozların kaynağı ya da Nevrotik Kişilik Bozukluğuna birçok faktör sebep olabilir veya gelişmesine katkıda bulunabilir:

• Kaygı
• Beyin Fonksiyonu
• Çocukluk Çağı Travması
• İklim
• Cinsiyet
• Evrimsel Yatkınlık

Kaygı

Birçok psikolojik rahatsızlık ve kişilik örüntüsü gibi nevrotik kişilik bozukluğu da hem çevresel hem de genetik etkenlere dayanmaktadır. Bunun yanı sıra nevrotik kişilik bozukluğu yaşayan kişilerin kaygı bozukluğuna bir yatkınlıkları bulunmaktadır. Hatta yoğun kaygı yaşama, yoğun kaygıyı yönetememe ve saklama çabasından dolayı da nevrotik özellikleri boy göstermektedir.

Dolayısıyla kaygı bozukluğu ile nevrotik kişilik bozukluğu arasında tam olarak yönü belli olmayan yani hangisinin hangisinden kaynaklandığını tam olarak belirleyemediğimiz bir ilişki olduğunu söylemek mümkündür.

Beyin Fonksiyonu

Nevrotiklik düzeyini ölçen psikolojik testlerle yapılan bir araştırmaya göre nevrotiklik düzeyi yüksek olan kişiler, düşük olan kişilere kıyasla hoş olmayan görüntüler izledikten sonra lateral prefrontal kortekslerinden daha düşük aktivite olduğu görülmüştür³.

Çocukluk Çağı Travması

Araştırmalar, hayatın ilerleyen dönemlerinde yaşanan travmatik deneyimlerin nevrotik olma durumunu etkilemediğini gösteriyor. Ancak, erken yaşlarda deneyimlere maruz kalmak, nevrotik olma durumunu arttıran bir nitelik taşıyor⁴.

İklim

Hava durumu ve iklimin duygu durumunu ve kaygı düzeyini etkileyen bir değişken olduğunu araştırmalardan yola çıkarak biliyoruz. Üstelik iklime bağlı olarak uyku-uyanıklık döngümüz ve kadınların aylık menstrüel döngüsü sirkadiyen ritme bağlı tüm fizyolojik işlevler de etkileniyor. Kuzey ülkelerinin soğuk bir iklimi ve daha az aydınlık havaya ve güneşe maruz kaldıklarını biliyoruz.

Buna bağlı olarak da Kuzey ülkelerinde depresyon ve intihar oranlarının yüksek olduğuna dair haberleri ve araştırmaları sıklıkla görmekteyiz. Tıpkı duygudurumu ve intihar oranlarında olduğu gibi iklim koşullarının aşırı olması, nevrotik kişilik özelliklerini de arttıran bir nitelik gösteriyor. Araştırmacılar bunu, iklimsel stresin dopamin düzeylerini etkilemesine bağlıyor⁵.

Cinsiyet

22 farklı ülkede yapılan ve farklı kültürleri gözlemlemeyi sağlayan bir başka araştırma ise kadınların erkeklere oranla daha fazla nevrotik kişilik özelliği gösterdiğini vurguluyor⁶.

Evrimsel Yatkınlık

Bazı araştırmalar ise tehlikeye ve tehditlere karşı duyarlı olmanın hayatta kalabilmek için fayda sağlayabileceğini göstermesi, yoğun kaygı yaşayan nevrotik kişilik bozukluğu yaşayan kişilerin de bu nedenle bu özellikleri gösterdiğini düşündürmektedir⁷.

Nevrotik Kişilik Bozukluğuna Eşlik Eden Hastalıklar

Nevrotik kişilik bozukluğu da bireyin nevrotik kişilik özelliklerini taşıması, bu sebeple de günlük yaşantısında problemler yaşaması ve çevresiyle uyumsuzluklar göstermesini tarif etmek için kullanılabilir. Bu tanımlamaya baktığımız zaman nevrotik kişilik bozukluğu gerçeklik algısını kaybedecek düzeyde bir psikolojik rahatsızlık olmasa da birçok psikolojik rahatsızlığı bünyesinde barındırır demek doğru olacaktır.

Bu sorunlar hem bireylerin gerçeklik algılarını tamamen ortadan kaldırmayan hem de çevrelerine uyum sağlamalarını zorlaştıran, günlük hayatta problem yaşamalarına neden olan ve gerçeklik algısını da tamamıyla ortadan kaldırmasa da bir miktar azalmasına sebep olabilecek bozukluklardır. Nevrotik bireylerde aşağıdaki psikiyatrik sorunlar incelenebilir:

• Anksiyete (Kaygı) Bozuklukları
• Somatoform Bozukluklar
• Depresyon ve Duygudurum Bozuklukları
• Dissosiyatif Bozukluklar
• Obsesif Kompulsif Bozukluk

Anksiyete (Kaygı) Bozuklukları

Yoğun kaygı yaşamak ve bu kaygıyı yönetmekte zorlanmakla bilinen nevrotik kişilik bozukluğuna eşlik eden önemli psikiyatrik rahatsızlıklar grubu Anksiyete Bozukluklarıdır.

Somatoform Bozukluklar

Tıbbi bir alt yapısı olmamasına rağmen yaşanan fizyolojik bozulmalar bireylerin kaygılarının artmasına ve yaşadıkları huzursuzluğun yoğun olarak görülmesine sebep olur. Bu durum da nevrotik kişilik bozukluğunda yaşanan kaygı ve duygu düzenleme sorunlarıyla birlikte artış gösterir.

Dissosiyatif Bozukluklar

Kişinin kendi kimliğine yabancılaşması, dış gerçekliğe yabancılaşması, bellekte bozulmalar ve farklı kimliklerin ortaya çıkması gibi belirtilerle görülebilir. Bunların ortaya çıkmasında kaygı ve stresin etkisi olabileceği gibi kaygı ve stresin etkisiyle nevrotik kişilik özellikleri görülmesi de mümkündür.

Depresyon ve Duygudurum Bozuklukları

Merkezinde bireylerin duygu durumunda çöküşün bulunduğu bir grup bozukluktur. Bu bozukluklara kaygı, korku ve stres deneyimi eşlik edebileceği için nevrotik kişilik bozukluğu ile eş zamanlı olarak görülebilmektedir.

Obsesif Kompulsif Bozukluk

Obsesyonların yarattığı yoğun nevrotik kaygıyı gidermek için yapılan davranışları (kompulsiyonlar) içeren psikiyatrik bir rahatsızlıktır. Hatta OKB yaşayan kişiler kompulsiyonlarını “Ne kadar saçma olduğunu bilsem de yapmaktan kendimi alıkoyamıyorum.” şeklinde açıklarlar. Ayrıca, obsesyonlar ve yapmaktan alıkoyulduğu takdirde kompulsiyonlar da önemli ölçüde kaygı oluşturduğu için nevrotik kişilik özellikleriyle örtüşen bir tablo oluşturmaktadır.

Nevrotik Kişilik Bozukluğu ve Psikoterapiler

Nevrotik kişilik bozukluğu ile mücadele konusunda uzman yardımı çok önemlidir. Çünkü daha önce de belirttiğimiz gibi bireyin diğer insanlarla ilişkisinde ve çevresine uyumunda problemler söz konusudur. Bu sebeple sosyal destek almakta zorluk yaşayabilirler ve zorluklarla baş etmek konusunda yetersiz kalabilirler. Bu sebeple psikoterapi desteği almak nevrotik kişilik bozukluğu yaşayan kişiler için faydalı bir yol olacaktır.

Psikoterapi olarak ise davranışçı yöntemler ve Bilişsel Davranışçı Terapi işlevsel olarak kullanılmaktadır. Nevrotik kişilik bozukluğu yaşayan kişiler yaşadıkları korku ve kaygıları yönetememekte ve bunun yanı sıra korku ve kaygılarından kaçınmak için yoğun çaba sarf etmektedirler. Kaygıya maruz bırakmak ve bunun ardından gelen tepkileri önleyecek kişinin kaygıya duyarsızlaşmasını sağlamak da kısa vadede çözüm için önemli bir yöntemdir. Ayrıca, BDT yöntemleri ile nevrotik kişiliğe özgü bilişlerle ve duygularla çalışmak da yaşanan huzursuzluk ve şikayetler için faydalı olacaktır.

Kaynakça

1. https://www.betterhelp.com/advice/neuroticism/20-examples-of-neurotic-behavior/
2. https://www.verywellmind.com/how-neuroticism-affects-your-behavior-4782188
3. Balada, F., et al., 2019, Neuroticism is Associated with Reduced Oxygenation Levels in The Lateral Prefrontal Cortex Following Exposure To Unpleasant İmages. Physiol Behav.
4. Ogle, C., et al., 2014, Changes in Neuroticism Following Trauma Exposure. J Pers.
5. Sweeney, M., et al., 2019, Regional cortical thickness and neuroticism across the lifespan. Psychiat Res: Neuroimag.
6. Kajonius, P., et al., 2017, Personality Traits Across Countries: Support for Similarities Rather than Differences. PLoS One.
7. Britannica. Neuroticism.