Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir? Nasıl Başa Çıkılır?

Obsesif Kompulsif Bozukluk Nedir?

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), kontrol edilemeyen ve tekrarlayan düşünceler olan obsesyonlar (takıntı) ve tekrarlı bir şekilde sürekli yapma dürtüsü olan kompulsiyonlardan (zorlantı) oluşan kronik bir hastalıktır.

Obsesyon Nedir?

Halk arasında vesvese, saplantı veya takıntı olarak bilinen obsesyonlar istenmeden gelen, kalıcı, rahatsız edici ve durdurulamayan düşüncelerdir. Obsesif Kompulsif Bozuklukta (OKB) saplantılı düşünceler kendiliğinden oluşur ve kişi bu düşüncelerden kaçmaya çalıştıkça obsesyonlar daha sık ve daha yoğun şekilde ortaya çıkmaktadır.

Obsesyonları olan kişilerin çoğu, bu düşüncelerin mantıksız olduğunu bilirler fakat onları durduramazlar. Bu duruma her şeyi kafaya takma ya da takıntı hastalığı da denir.

Kompulsiyon Nedir?

Kompulsiyonlar ise insanların obsesyonların yarattıkları kaygıya karşı verdikleri zorlantılı tepkilerdir. Bu tepkiler çeşitli davranışları yapmak için dayanılmaz bir istek olarak ortaya çıkar.

Kişi takıntılarının sebep olduğu endişelerden kurtulmak için bu çeşit davranışları göstermekten kendini alamaz ve bu davranışlardan ritüeller oluşturur. Bu davranışlar kaygı azaltma amacına yöneliktir ve tekrarlayıcıdır. Bireyler kimi zaman saatler süren bu ritüellerle oldukça zaman kaybetmekte ve işlevselliklerini yitirebilmektedirler.

Obsesif Kompulsif Bozukluk hastaları çoğunlukla yapmak zorunda oldukları rutinler yüzünden günlük işlerine ve sorumluluklarına yeterince zaman ayıramaz. Başlarda insanlar bu durumla başa çıkabildiklerini düşünürler çünkü hastalık işlevselliği kaybettirecek boyutta değildir. Zaman geçtikçe takıntılar artar, gelişir ve bazen şekil değiştirebilir. OKB ilerlediğinde oldukça yıkıcı, rahatsızlık verici ve yıpratıcı bir hal alır.

Obsesif Kompulsif Bozukluğun Belirtileri Nelerdir?

En Sık Görülen Obsesyon Belirtileri

• Sürekli temizlik yapma ihtiyacı
• Aşırı teyit ve reasürans ihtiyacı
• Sevdiklerine zarar gelecek korkusunun akıldan çıkmaması
• Akıldan atılamayan düşünceler
• Çoğu şeyi birden fazla kez yapmak (el yıkama, ocak kapatma, kontroller)
• Olur olmadık zamanlarda akılda beliren cinsel görüntüler ve düşünceler
• Belirli rutinler oluşturmak

En Sık Görülen Kompulsiyon Belirtileri

• Sürekli olarak kontrol davranışlarında bulunmak
• Sürekli olarak sayı saymak
• Aynı duayı birden fazla kez okumak
• Ciddi biriktirme ve toplama davranışı
• Her şeyi simetrik ve düzgün tutmak
• El sıkışmamak
• Kapı kollarına dokunmamak

Obsesif Kompulsif Bozukluk Neden Olur?

Obsesif Kompulsif Bozukluğun neden görüldüğü hala daha araştırılan bir konu olsa da hastalığın ortaya çıkmasında etkili iki faktör görülmüştür: çevresel ve biyolojik faktörler.

Biyolojik faktörlere bakıldığında yapılan araştırmalarda, obsesif kompulsif bozukluk hastalarının serotonin seviyelerinin sağlıklı insanlardan düşük olduğu gözlemlenmiştir. Çevresel faktörlere bakıldığında ise hayat olayları, stres yaşatan olaylar, travmalar ve kişinin yaşamındaki köklü değişimler obsesif kompulsif bozukluğu tetikleyebildiği gibi var olan hafif semptomları arttırabilir.

Obsesif Kompulsif Bozukluğun Görülme Yaşı

Başlarda kontrol edilebilir ve başa çıkılabilir bir hastalık olsa da bireyler uzmanlara başvurmakta oldukça geç kalırlar. Obsesif Kompulsif Bozukluk çocukluk çağından itibaren görülebilen bir hastalıktır. Bu hastalık çoğu zaman 20'li yaşlardan sonra görülse de hastaların %15'inde 35 yaşından sonra da ortaya çıktığı görülmüştür. OKB'nin nüfusa oranla yaygınlığının %2-3 arasında olduğu hesaplanmıştır.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Türleri

Bulaşma Obsesyonları

Bulaşma obsesyonları en sık görülen ve belki de obsesif kompulsif bozukluğun en çok bağdaştırıldığı takıntı çeşitlerindendir. Bulaşma obsesyonları sahibi olmak düşünüldüğü gibi titiz olmak anlamına gelmez. Kişiler virüs, pislik, idrar, dışkı ve bakteri gibi maddelerin bulaşmasından korkarlar.

Çoğu zaman dışarıya çıkmazlar çünkü dışarısı onlar için oldukça pistir. Bu takıntıları bastırmak için temizlik davranışları geliştirirler. Bu kompulsiyon çeşidinde kişiler sürekli olarak temizlik ve yıkanma davranışı gösterirler fakat yıkanmalar ve temizlikler asla yeterli hissettirmez.

Saldırganlık Obsesyonları

Saldırganlık obsesyonları görülen kişilerde kendilerine, sevdiklerine ve başkalarına zarar verme korkusu bulunmaktadır. Bu obsesyona sahip kişiler korkuları yüzünden zarar verebilecek her türlü nesnenin varlığından kaçınırlar ve bulundukları ortamlarda bu nesneler açık alanda bulunmaz. Saldırganlık obsesyonları olan kişiler yüksek yerlere çıkmaktan, balkonda durmaktan ve mutfakta bıçak kullanmak gibi aktivitelerden kaçınırlar.

Kuşku Obsesyonları

Kuşku obsesyonları görülen kişiler bir işin yapılıp yapılmadığına emin olamazlar ve bu obsesyonu bastırmak için kontrol kompulsiyonu geliştirerek sürekli olarak yapılan işleri kontrol ederler.

Bu obsesyona sahip kişiler ocağın kapanması, ütünün fişinin çekilmesi ve kapının kilitlenmesi gibi durumlardan asla emin olamaz ve sürekli olarak bunları kontrol etmek için yeni yollar bulurlar.

Cinsel Obsesyonlar

Cinsel obsesyonların görüldüğü kişilerde utanılan veya rahatsız olunan cinsel görüntüler akıldan çıkmaz. Bu anlar genelde toplum tarafından ayıplanabilecek ve kabul edilmeyecek görüntülerdir.

Dini Obsesyonlar

Dini obsesyonlarda günaha girme ile ilgili obsesif düşünceler vardır. Bu kişiler günaha girme ile ilgili düşünceleri ve günah sayılacak düşünceleri akıllarından çıkaramazlar.

Simetri Obsesyonları

Simetri obsesyonları olan OKB hastalarında eşyaların simetrik olması isteği görülür. Bu kişiler eşyalar sıralı, düzgün ve simetrik olmazsa çok ciddi bir kaygı hissederler ve rahatsızlık hissi duyarlar.

Simetri obsesyonları görülen kişilerde düzen kompulsiyonları gözlemlenir. Bu kişiler her şeyi düzenler ve her şeyin sıralı ve simetrik olduğundan emin olmak isterler.

Obsesif Kompulsif Bozukluğun Tedavisi

OKB tedavisinde ilaç tedavisinin yanı sıra davranışçı terapi yöntemlerinin etkili olduğu bilimsel çalışmalarla gösterilmiştir.

Bilişsel Davranışçı Terapi

Bilişsel Davranışçı Terapi'nin (BDT) bilişsel kısmında takıntıların temelindeki sorun olan yanlış inanç ve otomatik düşünceler belirlenir ve bunlar üzerinde çalışılarak düzeltirilir.

Davranışçı terapideyse OKB hastalarının %80’inde iyileşme görülmektedir. Bu terapide OKB hastası kaçtığı obsesyonlara alıştırılır ve bu takıntıların sebep olduğu kompulsiyonlar önlenir.

Tepki önleme ve geciktirme, davranışçı terapide esastır. Yani kompulsiyonlar ertelenebilir ve obsesif kompulsif bozukluk hastası buna dayanabilirse bu durum aşamalı olarak geliştirilir ve kaygı giderek azalır. Bu terapi ile tedavi edilecek kişiden önce obsesyon ve kompulsiyonlarının rahatsızlık derecesini listelemesi istenir ve en az rahatsız edici olan düşüncelerden başlanarak hedefler belirlenir. Bu hedefler gerçekleştikçe daha zor görevler verilerek davranış değiştirilir.

Bu süreç başlamadan danışana bu sürecin kaygılı geçebileceği ama buna dayanıldığında kaygının azalacağı belirtilmelidir. Kaçınmayı önlemek, imajinasyon ile takıntıların üstüne gitmek, takıntılı düşünceleri yok etmek yerine onların üstüne gidip düşünce akışının rahat bırakılması, hastanın kaygı veren düşüncelerini yazması, ses kaydına alıp tekrar tekrar dinlemesi veya yazdıklarını okuması yöntemlerden bazılarıdır.

İlaç Tedavisi

OKB hastalarının tedavisinde beyindeki serotonin seviyesini arttırmaya yönelik serotonin geri alım engelleyicisi olan SSRI türü antidepresanlar kullanılabilmektedir.