Daha iyi hissetmeye bugün başlayın
Siz de 700 bin mutlu danışanımız gibi hayatınızın kontrolünü elinize alın.
Spor Psikolojisi Nedir?
Spor psikolojisi, psikolojinin spora ilişkin davranışlarda gelişim, kalıcılık ve ilerleme sağlaması için eğitimsel, bilimsel ve profesyonel yardımıdır12.
Sporcuların istenen performansa ulaşabilmeleri için fiziksel ve taktiksel hazırlığının yanı sıra psikolojik hazırlığının da planlanması ve uygulanması gerekmektedir. Psikolojik hazırlığın eksikliği sporcunun doruk performansına ulaşamamasına sebep olabilmektedir1,5.
Bir başka ifade ile spor psikolojisi, rekabet ve başarı gibi insanı davranışları ve bu davranışların getirdiği kaygı, öz saygı ve motivasyon gibi düşünce ve duyguları incelemektedir. Spor psikolojisi psikolojik ilkelerin, beceri ve gelişiminin tüm seviyelerinde spor ve fiziksel aktiviteye uygulanması durumudur. Bu sebeple psikolojinin yöntemleri spor psikolojisinde de görülmektedir2.
Spor psikolojisi geliştiği andan itibaren iki şekilde görülmektedir. Birincisi psikoloji ilkelerinin spora ve fiziksel aktiviteye uygulanması bir diğeri ise biyomekanik gibi spor biliminin diğer alt disiplinleri ve bunların teorileri, yapıları ve ölçüleri hakkında bilgi gerektiren spor biliminin bir alt disiplini olarak egzersiz fizyolojisidir6.
İlk disiplini benimseyenler psikolojik teorileri anlamak ve psikolojik ilkeleri uygulamak için spor ve fiziksel aktivite ortamını tercih etmiştir, ikinci disiplini benimseyenler ise spor bağlamında davranışları gözlemlemeye, açıklamaya ve tahmine odaklanmaktadırlar.
Yarışma Psikolojisi Nedir?
Olimpiyatların diğer oyunlara benzemediği ve ciddi güç harcanması gereken çok stresli ve çok büyük organizasyonlar olduğu bilinmektedir. Olimpiyatlar yarışma üzerine inşaa edilen ve detaylara dikkat gerektiren zorlayıcı bir süreçtir. Uzun süreli teknik ve fiziksel hazırlıkların yanı sıra yaşantısının en iyi performansını göstermek zorunda olan sporcular çok dikkatli bir planlama ve her alanda hazırlık gerektiren bir yarışmaya gireceklerinin farkındadır11,13.
Olimpiyat oyunları ve yarışmaların çok öncesinde başlayan ve bittiği ana kadar devam eden bir süreçtir. Bu süreçte antrenör ve sporcuların ciddi boyutlarda gerginlik ve çatışmalar yaşayabildiği bilinmektedir. Bu kadar önemli ve uzun bir süreçte düzgün bir ekip çalışması ve dayanışma gerekmektedir. Bu ekip çalışmasının içinde sporcunun performansını sergilemesine yardımcı olacak spor psikologları da bulunmaktadır11.
Yarışma psikolojisi oldukça zorlu bir süreçtir. Nideffer 1989 yılında olimpik sporcularda karşılaştığı ciddi sorunları sıralarken sporcuların uzun süreli kamp dönemlerinde geçmişlerine göre daha fazla düşmanlık, güvensizlik, halüsine olma hali, insan öldürme korkusu, intihar etme eğilimi, negatif düşünme, sık özür dileme veya deli olduğunu düşünme gibi durumların içine girdiklerini belirtmiştir10.
Bu duygular sporcularda daha fazla negatif düşünme ve kendinden şüphe etme durumunun ortaya çıkmasına yol açabilmektedir. Bu sebeple yaşanan bütün bu karmaşık duygu ve durumların spor psikologlarının yardımı ile çözülmesi gerekmektedir. Günümüzde olimpiyat oyunları, sporcuların baskı altına girmelerine, dışa dönüklüklerinin azalmasına, sosyal etkinliklerinin sınırlanmasına, analitik düşüncelerinde ve bunun sonucunda yaptıkları hata miktarlarında artışlara sebep olmaktadır7.
Spor psikologları tabi ki yalnızca atletler ve sporcularla çalışmamaktadır. Sporu hayatlarına bir alışkanlık olarak almak isteyen, motivasyon kazanmak isteyen ve günlük egzersizlerden zevk almak isteyen atlet olmayan kişiler de spor psikologlarından yardım alabilmektedir.
Yukarıda sayılan bütün bu sorunların giderilmesi, başa çıkma stratejilerinin geliştirilmesi, stresle başa çıkılabilmesi, sporcunun performansına hazır hissetmesi gibi noktaların çalışılması için spor psikologlarına ihtiyaç duyulmaktadır.
Spor Psikologu Çalışma Alanları
Ülkemizde psikolog denince akla çoğunlukla klinik psikologlar gelse de aslında gelişimsel psikolog, adli psikolog, çocuk psikologu gibi birçok psikolog türü vardır. Spor psikolojisinde de birden fazla psikolog türü bulunmaktadır. Bu türler eğitimsel spor psikolojisi, klinik spor psikolojisi ve egzersiz spor psikolojisidir ve her birinin sporcular üzerinde farklı bir amacı ve yardımı bulunmaktadır.
Eğitimsel Spor Psikolojisi
Eğitimsel spor psikologları sporculara psikolojik methodlar ile performanslarını arttırmayı öğretmektedirler. Hedef koyma, hayal etme, kendini telkin etme gibi metodları sporculara öğreterek sahada veya yarışta daha iyi performans sergilemelerine yardımcı olmaktadırlar4.
Klinik Spor Psikolojisi
Klinik spor psikologları anksiyete ve depresyon gibi bozukluklar yaşayan atlet ve sporcularla çalışmaktadır. Bu alan hem spor psikolojisini hem de klinik psikolojiyi kapsayan bir alandır. Bu alanın amacı sporcuların psikolojik refahlarını ve spor performanslarını aynı anda artırmaktır4.
Egzersiz Psikolojisi
Egzersiz psikologları atlet olmayan kişilere günlük egzersiz alışkanlığı kazandırma üzerine çalışmaktadır. Bu süreçte spor psikologlarının da kullandığı hedef koyma, mindfulness egzersizleri ve motivasyonel teknikler gibi egzersizler kullanılmaktadır4.
Spor Psikolojisinin Kullanım Alanları
Spor psikolojisi oldukça fazla çeşitliliğe sahip bir alandır ve spor psikolojisinin ilgi alanına giren birden fazla konu bulunmaktadır. Bu konular odaklanma, mental dayanıklılık, hedef koyma ve görselleştirme, motivasyon ve takım oluşturma, anksiyete, rehabilitasyondur. Bütün bu alanlar spor psikolojisi içinde kullanılmaktadır.
1.Odaklanma
Tezahürat yapan taraftarlar, kalabalık ve diğer sporcuların sesleri gibi dikkat dağıtıcıları ayarlama ve elindeki göreve odaklanma yeteneği bir sporcu için oldukça önemlidir. Özellikle olimpiyatlarda ve yarışmalarda sporcuların sessiz ve odaklanmaya uygun bir ortama sahip olmaları imkansıza yakındır. Bu sebeple sporcuların kalabalık ve sesli ortamlarda odaklanma yeteneklerini geliştirmeleri gerekmektedir.
Yine diğer sporcuların performansı, yarıştıkları diğer insanların davranışları ve motivasyon düşürücü diğer etkenler de sporcuların odaklarını değiştirebilmekte ve dikkatlerini dağıtmaktadır.
Odaklanma üzerine çalışmak sporcuların dikkatlerini dağıtacak diğer şeylerin içindeyken bile yarışa odaklı kalmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Odaklanmayı geliştirmek için sıkça kullanılan stratejiler arasında derin nefes alma, bedensel sinyallere ve duyumlara dönüp dikkatini bedene vermek ve farkındalık yer almaktadır. Bunların hepsi sporcuların ana odaklanmasına yardımcı olmaktadır4.
2. Mental Dayanıklılık
Zihinsel dayanıklılık, spor psikolojisinde artan bir ilgi alanı haline gelmektedir. Zihinsel dayanıklılık terimi bir sporcunun optimum performansına erişmesi için önemli olan psikolojik özellikler olarak ifade edilebilmektedir8.
Bu psikolojik özellikler arasında özellikle olimpik sporcular için kendine inancının asla sarsılmaması, aksiliklere karşı dik durabilmek ve aksiliklerden geri dönebilmek ve son olarak başarı için bitmek bilmeyen bir istek olmalıdır. Yaşanan olaylara olumlu tepkiler vermek, baskılar karşısında sakin olabilmek, etrafta olan bitene karşı tepkileri kontrol edip motive kalabilmek ve kontrolü elinde tutmak da mental dayanıklılığın özelliklerindendir4.
3. Görselleştirme ve Hedef Belirleme
Hedef koyma ve sonrasında bu hedefe ulaşmak için gereken adımları görselleştirmek sporcuların antrenman, yarış veya olimpiyatlara zihinsel olarak hazırlanmasına yardımcı olmaktadır. Görselleştirme süreci sporcunun olmasını istediği şeyin kafasında görüntüsünü oluşturması anlamına gelmektedir.
Sporcular bu yeteneği istedikleri sonucu hayal etmek için kullanmaktadırlar. Sonucu hayal etmek ve adımları kafasında görselleştirmek sporcunun hedefine odaklanması ve hedefini gerçekleştirmesi için oldukça yardımcı olmaktadır4.
Sporcu hedefine giden yolları görselleştirdiğinde hedefi daha gerçekçi gelmeye ve hedefe ulaştığında yaşayacağı duyguları anımsamaya başlamaktadır. Bu yolları ve hedefi görselleştirmek o yollardan düzgün şekilde geçebilmek ve yolları düzgün seçmek için de oldukça önemlidir.
4. Takım Oluşturma ve Motivasyon
Bazı spor psikologları profesyonel atletler, sporcular, takımlar ve koçlarla performans ve motivasyon geliştirmek için çalışmaktadır. Bu süreçte psikologlar hem içsel hem de dışsal motivasyonlarla ilgilenmektedir.
Dışsal motivasyonlar para, madalya, kupa veya tanınma gibi dışarıdan gelen ödüllerdir. İçsel motivasyonlar ise kişinin kazanma arzusu, bir beceriyi geliştirmek ile gelişen gurur gibi içten gelen ödüllerdir.
Takım oluşturma da spor psikolojisi için önemli olan konulardan biridir. Spor psikologları yoldaşlık duygusu geliştirmek ve verimli olmayı sağlamak için atletler, sporcular ve antrenörler ile çalışmaktadır.
Yoldaşlık duygusu gelişen takımlarda sporcular birey olmayı bırakıp takım için çabalamakta ve bireysel başarılarını bir kenara bırakmaktadır. Bu da takımın başarısını iyi yönde etkilemeye sebep olmaktadır.
5. Anksiyete
Sporcuların yarışmalardan gelen güçlü baskı ile baş etmesi konusu da spor psikologlarının alanı içerisindedir. Performans anksiyetesi birçok insanda görüldüğü gibi sporcularda da görülmekte ve sporcunun performansının kötüye gitmesine olanak sağlamaktadır. Spor psikologu ile çalışılan bu süreçte çoğu zaman amaç performans anksiyetesini azaltacak yollar bulmayı ve performans anksiyetesini incelemeyi içermektedir.
Olimpik sporcular ve atletler için yarışma veya performans öncesi gerginlik ve anksiyete oldukça yaygındır. Çoğu zaman kaygı kişinin performansını iyi yönde etkilese de ortalamanın dışındaki bir kaygı düzeyi sporcunun performansında kötü etkilere sebep olabilmektedir. Bu sebeple sakin kalabilmek için var olan taktikleri öğrenmek sporcuların performansını iyiye götürebilecek etkilerden biri olarak kullanılmaktadır4.
Anksiyeteyi azaltacak ve kişiyi sakinleştirecek taktikler uzun süreçler gerektirmektedir ve bir terapist ile çalışmayı gerektirmektedir. Bu çalışmalarda negatif düşünceleri değiştirmeye çalışmak, sakinleme teknikleri, öz güven oluşturmak gibi kaygı azaltıcı süreçler bulunmaktadır. Fakat maalesef kaygıyı mucizevi şekilde azaltmak gibi bir durum söz konusu değildir. Bu sebeple sporcuların da terapi süreçlerini devamlı tutması gerekmektedir.
6. Rehabilitasyon
Sakatlanmalar sonrası sporcuların spora, antrenmanlara ve olimpiyat hazırlıklarına geri dönmesine yardımcı olmak da spor psikologlarının görevlerinden biridir. Spor sürecinde gerçekleşen fiziksel sakatlanmalar sporcularda öfke, umutsuzluk, korku ve bıkkınlık gibi duygusal yaralara sebep olabilmektedir.
Sakatlanan sporcular antremanlardan ve performans sergilemekten uzak olacağı için geride kalmış da hissetmektedir. Bu geride kalmışlık hissi sporcularda başarısız olma kaygısını ve sakatlanmadan önceki performansı kaybetme korkusunu da getirmektedir.
Spor psikologunun görevi sporcuların fiziksel sakatlanmalarının duygusal etkileri ile başa çıkmasında yardımcı olmak ve zihinsel olarak sakatlanmayla baş etmelerine, kaybolan özgüvenlerini geri getirmeye ve son olarak spora geri dönmelerini sağlamaya yardımcı olmaktadır.
Spor Psikolojisinin Etkileri
Bu alanda yapılan araştırmalar spor psikolojisi tekniklerinin kişilerin performanslarını iyi yönde etkilediğini göstermektedir. Sadece spor alanında değil diğer alanlarda da bu tekniklerin etkileri görülmektedir.
Örneğin, doktorlarla yapılan bir çalışmada doktorların akut rahatsızlığı olan hastaları tedavi ederken olumsuz tepkiler vermesinin yaygınlığı üzerine, spor psikolojisinde kullanılan teknikler ile doktorların tepkilerinin düzelmesi durumunu incelenmiştir. Bu araştırmanın sonucuna göre doktorlar sporcularla aynı psikolojik rutinleri ve teknikleri kullandığında verilen olumsuz tepkilerin daha iyi kontrol edildiği ve tepkilerin düzeldiği aynı zamanda hasta bakımının da düzeldiği gözlemlenmiştir3.
Morelli ve arkadaşlarının 2013 yılında obeziteye sahip çocuklar ve spor psikolojisi üzerine yaptıkları çalışmada spor psikolojisinin obeziteyi azaltma üzerinde özellikle çocuklarda ciddi bir etkisi olduğunu kanıtlamışlardır9. Spor psikologları çocuklarda fiziksel aktiviteyi ve fiziksel aktiviteden aldıkları zevki arttırarak çocukların sağlıklı kilolarını koruyabilmelerini sağlamaktadır.
Spor psikologları aynı antrenmanlar, antrenörler ve kamplar gibi sporcunun fiziksel sağlığını, performansını, mental gücünü ve psikolojik iyiliğini etkilemekte önemli rol oynamaktadır. Geçmişi çok da uzak olmayan ve günümüzde yeni yeni duyulmaya başlayan bu alan artık sporcuların stresini azaltmak, motivasyonlarını güçlendirmek, modlarını arttırmak ve bunun gibi bir çok alanda kendini göstermekte ve bilinmektedir. Özellikle olimpiyatlara katılacak sporcular için hayati öneme sahip bu alan günden güne gelişmektedir.
Kaynakça
- Brewer BW. Handbook of Sport Medicine and Science, Sport Psychology. 1st ed. UK: Willy- Blackwell; 2009. p.148.
- Browne, M.A., & Mahoney, M.J. (1984). Sport psychology. Annual Review of Psychology, 35(1), 605-625.
- Church H, Murdoch-Eaton D, Sandars J. Using insights from sports psychology to improve recently qualified doctors' self-efficacy while managing acutely unwell patients. Academic Med. 2020;96(5):695-700.
- Cherry, K. (2010, July 15). An Overview of Sports Psychology. Verywell Mind. https://www.verywellmind.com/what-is-sports-psychology-2794906
- Erdoğan, N., Kocaekşi, S.(2015). Elit Sporcuların Sahip Olması Gereken Psikolojik Özellikler, Turkiye Klinikleri J Sports Sci,7(2):57-64.
- FEPSAC. (1996). Position statement of the FEPSAC: 1. Definition of sport psychology. The Sport Psychologist, 10, 221-223.
- Koruç, Z. (1998). Türkiye’de spor psikolojisinin gelişimi. 5. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. 5-7 Kasım, 167.
- Liew G, Kuan G, Chin N, Hashim H. Mental toughness in sport. German J Exerc Sport Res. 2019;49:381-94.
- Morelli V, Davis C. The potential role of sports psychology in the obesity epidemic. Prim Care. 2013;40(2):507-23.
- Nideffer, R.M. (1989). Psychological services for the US track and field team. The Sport Psychologist, 3, 350-357.
- Oruç, Z., Bayar, P.( 2006). Olimpik Hazırlıklar ve Spor Psikolojisi, Spor Bilimleri Dergisi, 17(1),26-37.
- Rejeski WJ, Brawley LR. Defining the boundaries of sport psychology. Sport Psychologist 1988;2(3):231-42.
- Terry, P. (1997). Lessons to game: Sport psychology, Coaching Focus, 34, 9- 10.
