Daha iyi hissetmeye bugün başlayın
Siz de 500 bin mutlu danışanımız gibi hayatınızın kontrolünü elinize alın.
Oversharing Nedir?
Türkçede aşırı paylaşım veya abartılı paylaşım olarak da bilinen oversharing insanların özel hayatları ile ilgili veya başkalarının özel yaşamıyla ilgili aşırı ve cömert bilgi paylaşımı anlamını taşımaktadır8.
Birçok insan için “aşırı” kavramı yoruma açık bir kavramdır. Paylaşım ve aşırı paylaşım ayrımı her zaman belirli dönemlerde veya bağlamlarda neyin normal kabul edildiğine göre öznel bir değerlendirme olmaktadır.
İnsanların paylaşım davranışları çevrim içi ve çevrim dışı olarak ayrılabilmektedir. Çoğu insan çevrim dışı ve çevrim içi hayatlarında farklı oranlarda paylaşım sergilemektedir. Sosyal medyada sürekli paylaşım yapma isteği duyan bir kişinin içsel duygularını, fikirlerini ve cinselliğini şahsen ve hatta telefonda olduğundan daha fazla ifşa ettiği düşünülmektedir1.
2014 yılında Facebook kullanan insanlar üzerinden yapılan bir araştırmada paylaşımlar ile birlikte insanların birbirini daha çok beğendiği fakat aynı zamanda fazla ve uygunsuz görülen paylaşımlar yapan kişilerin diğer insanlar tarafından daha az beğeni aldıkları görülmüştür(5).
Bir paylaşımın oversharing olup olmadığını anlamak her zaman kolay olmamakla birlikte oldukça kafa karıştırıcıdır.
Neler Oversharing Olarak Kabul Edilir?
Oversharing günlük paylaşımların sayısından çok daha detaylı bir durumdur. Bir insanın başkalarından daha az veya daha çok paylaşım yapması sonucunda kişinin fazla veya az paylaşım yaptığını düşünenler olacaktır fakat bambaşka bir insan aynı fikirde olmayabilir. Bu, insanların bakışlarına ve alışkanlıklarına göre değişebilmektedir.
Her insanın, kültürün, mesleğin ve topluluğun uygunsuz davranış algısı farklıdır. Bu yüzden fazla paylaşımı genellemek zordur. İnsanın alışkanlıkları zamanla gelişir ve değişir yani bir dönem çok olarak kabul edilen başka bir dönemde az görülebilmektedir.
Oversharing kültürün kurallarına, insanın düşüncesine, mesleğin öğretilerine ve topluluğun davranışlarına göre herkes için farklı olarak bilinmekte ve değişmektedir. Bazı kültürlerde belirli konuların özel ve gizli tutulması gerekliliği söz konusuyken diğer kültürlerde sosyal ortamda konuşulabilir olarak tanımlanmaktadır. Bu sebeple kişi kendi kültürüne, içinde bulunduğu topluluğun kurallarına ve sosyal çevresine göre fazla paylaşım yapıp yapmadığını sorgulamalıdır.
Kişinin sürekli bir sonraki paylaşımını düşünüyor olması, bütün duygularını sosyal medyaya yansıtıyor olması, paylaşımsız bir günde kaygılı veya mutsuz hissetmesi ve sürekli paylaşım yapma dürtüsünün olması gibi durumlar oversharingin birer göstergesidir.
2022 yılında Amerika'da 410 üniversite öğrencisi ile yapılan araştırmada katılımcılara abartılı paylaşım hakkında fikirleri ve neyi abartılı paylaşım olarak gördükleri sorulmuştur. Araştırmanın sonucunda katılımcıların çok sık ve çok detaylı bilgi paylaşımını abartılı paylaşım olarak gördüğü ve bu abartılı paylaşımların beğenilmediği sonucu ortaya çıkmıştır. Yine bu araştırmada politik düşünceler, aşırı kişisel bilgiler, sağlık endişeleri ya da kişisel duyguları paylaşmanın abartılı paylaşım olarak görüldüğü ortaya çıkmıştır2.
Günün neredeyse her anını paylaşmak, çok kişisel bilgileri çok sık şekilde ve uygunsuz şekilde paylaşmak, sınırsızca bilgi paylaşmak, ilgi almak, onay almak ve fark edilmek için insanlarla konması gereken sınırları umursamadan paylaşımlar yapmak, cinsel hayatın detaylarından bahsetmek, romantik ilişkinin detaylarından bahsetmek, travmatik yaşantılardan bahsetmek ve sahip olunan mental rahatsızlıklardan bahsetmek oversharing olarak kabul edilebilmektedir.
Neden Oversharing Yaparız?
Sosyal medyada her şeyi paylaşma davranışının yalnızca bir nedeni yoktur. Günümüzde sosyal mecralar insanların özellikle duygu ve düşüncelerini dile getirmelerini amaçlamaktadır. Sosyal medya uygulamalarının belirli özellikleri insanlara günlerinin önemli dakikalarını paylaşma konusunda neredeyse mecbur hissettirmektedir.
İnsanların sosyal medyada sürekli paylaşım yapma isteğinin sebeplerini anlamak bu davranışı durdurma yolunda önemli bir faktördür. Kişilerin aşırı paylaşım yapmalarının birden fazla sebebi bulunmaktadır.
Fayda ve Zarar Analizi
1997 yılında Laufer ve Wolfe tarafından geliştirilen Privacy Calculus teorisine göre insanlar riskli davranışlardan önce potansiyel riskleri potansiyel fayda veya ödüller ile karşılaştırıp buna göre karar vermektedirler6.
Sosyal medyada fazla paylaşım yapan insanlar hassas bilgilerini başkalarına ifşa ederken kar zarar analizi yapıp ödülleri daha yüksek görmektedirler. 2015 yılında yapılan bir araştırmanın sonucunda katılımcıların sosyal medyada bilgi paylaşmanın itibar kaybı, dolandırılma gibi risklerinden çok beğenilme, sosyal destek, yakın ilişkiler ve onay alma gibi faydalarına odaklandığı ortaya çıkmıştır4.
1. Ödül Hissi
İnsanın kendinden bahsetmesinin ödülle ilişkili beyin bölgelerini harekete geçirdiği bilinmektedir9. Sosyal medyanın popülerleşmesi ile kişisel deneyimler gibi abartılı paylaşımlar yapma da özünde ödüllendirici olabilmektedir.
2. Onay ve İlgi İhtiyacının Karşılanması
Birçok sosyal mecrada paylaşılan bilgilere beğenme, tepki gönderme ve yorum yapma gibi özellikler geliştirilmiştir. Bu beğeniler ve yorumlar üzerinden sosyal doğrulama kazanmak, insanın bağlantı, iletişim, ilgi ve onay ihtiyaçlarını karşılamakta ve abartılı paylaşımlara güçlü motivasyon olmaktadır. İnsanlardan pozitif geri bildirimler almak abartılı paylaşımı tetiklemekte ve paylaşma dürtüsünü beslemektedir.
3. Stres ve Kaygının Yönlendirilmesi
Travmatik olaylar yaşayan veya kaygıları ile baş etmekte zorlanan insan bu hoş olmayan duygu ve deneyimler ile baş etme yolu olarak sosyal medyada aşırı paylaşımı tercih edebilmektedir. Çoğu zaman bu davranış duygusal ve sosyal destek azlığının bir göstergesidir.
Hayattaki zorlu zamanlarda fazla paylaşım davranışında bulunmak kişinin duygularını anlamlandırma ve diğer insanlardan destek arama anlamını taşıyabilmektedir.
4. Sosyal Destek İhtiyacı
Sosyal medya uygulamaları günümüzde en fazla kullanılan sosyalleşme araçlarından biridir. Bu durum insanların takipçi sayıları kadar arkadaşları olduğu gibi gerçek dışı durumları hissetmelerine sebep olmaktadır. Kişi sosyal hayatında yapacağı gibi sosyal medyada da destek gerektiren bilgileri paylaşma ihtiyacı içine girmektedir.
İnsan sosyal destek ihtiyacı içerisinde olduğunda, sosyal medyada fazla bilgi paylaşımı, kişinin birçok insanla bağ kurduğunu düşünmesi gibi gerçek dışı ve yanlış düşünceleri yaratmaktadır. Bu da kısa süreli de olsa insanın fazlaca sosyal destek aldığına dair doğru olmayan bir his oluşturmaktadır.
5. Sınır Eksikliği
Doğu kültürlerinde bir arada olmak, paylaşım ve destek gibi konular oldukça önemlidir ve kültürün neredeyse temelini oluşturmaktadır. Bu sebeple bizimki gibi kültürlerde çoğu zaman sınır koyma davranışı yanlış, ayıp ve sosyallik dışı görülmektedir.
Sınır koyma becerisi çocukluktan itibaren öğrenilen bir beceridir ve çoğu zaman sınır koymakta zorlanan kişiler aynı zamanda sınır algısı güçlü olmayan kişilerdir. Sınır algısı genellikle sınır koydukça gelişmektedir. Bu kişiler çoğu zaman sosyal hayatlarında ve sosyal medya uygulamalarında fazla bilgi paylaşırlar ve fazla bilgi paylaştıklarının farkına varmakta zorlanırlar çünkü sınır algıları gelişmemiştir.
Oversharing Zararlı Mıdır?
Oversharing birçok açıdan insana zarar veren bir davranıştır. Çoğunlukla insanlar fazla paylaşım yaptıklarını fark ettikleri zaman dışarıdan nasıl göründüklerine dair derin bir kaygı yaşamaktadırlar. Yapılan araştırmalar oversharing yapan insanların beğeni kaybettiği sonucuna varmıştır(2). Yani oversharing yapan insanlar sonrasında takipçi kaybetmek ve beğeni kaybetmek gibi sonuçlar sebebiyle de mutsuz hissetmektedirler.
Abartılı paylaşım insan ilişkilerini etkileyebilmektedir. Abartılı paylaşımlardan rahatsız olan kişiler ile var olan ilişkiler fazla paylaşımlar sonrası zedelenebilir ve arkadaşlıklar bitebilir. Fazla paylaşım yapan kişiler hayatlarında gizliliği kaybetmektedirler. Mahrem bilgilerin sosyal mecralarda paylaşılması kişiye fiziksel veya psikolojik zararlar verebilmektedir.
Paylaşılan abartılı bilgiler kimi zaman kişinin itibarını sarsabilmektedir. Bu itibar sarsılması iş hayatında ve özel hayatta insanı derinden etkileyebilmektedir.
Yaşanılan duygusal veya travmatik durumları sosyal çevreyle paylaşmak çoğunlukla insana iyi gelse de bu sosyal medya üzerinden yapıldığında sadece paylaşan için değil okuyan için de risk teşkil etmektedir. Travmatik durumlar ve kaygı gibi bazı fazla paylaşımlar okuyan kişileri tetikleyebilmekte ve okuyanın da travmatik deneyimlerini hatırlamasına sebep olabilmektedir.
Oversharing ve Psikolojik Problemler
Sosyal medyada fazla bilgi paylaşmak bir mental durumun göstergesi değildir fakat fazla bilgi paylaşımı bazı bozuklukların ve semptomların birer göstergesi olabilir. Örneğin Bipolar Bozukluğu olan kişiler mani döneminde fazla bilgi paylaşımında bulunabilmektedir.
Bipolar Bozukluk ve Borderline Kişilik Bozukluğu gibi bazı mental bozukluklarda kişi duygu ve dürtülerini kontrol etmekte zorlandığından dürtüsel davranışlar sergileyebilmektedir. Bu dürtüsellik ise kişinin mahrem bilgilerini insanlarla paylaşmasına sebep olabilmektedir.
Aynı zamanda Narsisistik Kişilik Bozukluğu olan kişiler de başka insanların dikkatini çekmek, sürekli kendinden bahsetmek ve kendini önemli hissetmek amacıyla aşırı paylaşım yapmaya başvurabilmektedir7.
Son olarak travma veya istismara uğramış kişiler için sınır belirlemek oldukça zorlu olduğundan bu kişiler de abartılı paylaşımlara başvurabilmektedir. Yine istismara veya travmaya maruz kalmış kişiler abartılı paylaşımı bir baş etme yöntemi olarak da kullanabilmektedirler.
Bu baş etme yönteminde travmalar abartılı şekilde ve sıkça diğer insanlara anlatılmakta ve sosyal medyada paylaşılmaktadır. Bu durum aynı zamanda trauma dumping yani travmayı ortaya dökmek olarak da adlandırılmaktadır3.
Oversharing Nasıl Azaltılır?
İnsanın bir davranışı bırakmasının ilk adımı o davranışı tanımaktır. Kişi neden abartılı paylaşım yaptığını fark ettiğinde bu davranışı azaltma çabası anlam kazanmaktadır. Bu sebeple ne zaman abartılı paylaşım yapıldığını ve hangi durumun ve duygunun bunu davranışı tetiklediğini anlamak gerekmektedir. Bunu anlamak için kişinin kendini gözlemlemesi yeterli olacaktır.
İnsan ilişkilerine sınır koyma denemeleri yapmak ve sınır koyma davranışını öğrenmeye çabalamak da abartılı paylaşım davranışını azaltmak için oldukça önemlidir. Sınır koymayı öğrenmek aynı zamanda diğer insanların sınırlarına da saygı duyma davranışını tetiklemektedir.
Paylaşım yapmadan önce düşünmek, yapılacak paylaşımın mantığını bulmak ve paylaşmadan önce paylaşıma uygun olup olmadığını kontrol etmek de aşırı paylaşım davranışını durduran yöntemlerdendir. Bunun için kişi aynı zamanda “Başka biri bu paylaşımı yapsa rahatsız olur muydum?” sorusunu da kendisine sorabilir.
Sosyal medyada takipçilerini tanımak ve kimlerle takipleştiğinin farkında olmak da abartılı paylaşım davranışını azaltabilen bir durumdur. Kişi eğer iş hayatından insanlar gibi önemli kişilerin onu takip ettiğinin farkına varırsa bu davranışların zararının da farkına varabilmektedir.
Özellikle kişi tetikleyicilerinin farkına vardığında abartılı paylaşım davranışını azaltması kolaylaşmaktadır. Aynı zamanda kişi hangi duygunun onu abartılı paylaşıma ittiğinin farkına varırsa bu duygu ile baş etmek için farklı yöntemlerin de olduğunu fark edebilmektedir.
Kar zarar analizini düzgün yapmak, abartılı paylaşım ile bastırılan ve başa çıkılmaya çalışılan duyguların farkında olmak oldukça önemlidir fakat çoğu zaman kişi neden abartılı paylaşım yaptığının farkına varamaz. Bu gibi durumlarda psikolojik destek çok önemlidir.
Davranışın temelini anlamak bazen tek başına yapılması oldukça zor bir görevdir. Bu sebeple bir uzman klinik psikolog yardımı ile altta yatan sebepleri bulup bunlar üzerine çalışmak ve abartılı paylaşım davranışını destek ile ortadan kaldırmak kişi için iyi bir baş etme yöntemi olmaktadır.
Kaynakça
- Agger, B. (2011). Oversharing: Presentations of self in the Internet age. Routledge.
- Brammer, S. E., Punyanunt-Carter, N. M., & Duffee, R. S. (2022). Oversharing on social networking sites: A contemporary communication phenomenon. Computers in Human Behavior Reports, 8, 100236.
- Cassata, C. (2021, October 19). When Oversharing Turns into Trauma Dumping, and How to Stop. Verywell Mind. https://www.verywellmind.com/what-is-trauma-dumping-do-you-do-it-5205229
- Cheung, C., Lee, Z., Chan, T.(2015). Self Disclosure in Social Networking Sites: The Role of Perceived Cost, Perceived Benefits and Social Influence, Internet Research, 25(2), 279-299.
- Kramer, A.D.I., Guillory, J.E., & Hancock, J.T. (2014). Experimental evidence of massive-scale emotional contagion through social networks. Proceedings of the National Academy of Sciences, 111(24),8788-8790.
- Laufer, R. S., & Wolfe, M. (1977). Privacy as a Concept and a Social Issue: A Multidimensional Developmental Theory. Journal of Social Issues, 33(3), 22–42.
- Oversharing and Its Impact on Mental Health. (2023, September 5). Psychologs. https://www.psychologs.com/oversharing-and-its-impact-on-mental-health/
- Persson, A. (2012). Front- and backstage in social media. Language, Discourse & Society, 1(2), 11-31.
- Tamir, D. I., & Mitchell, J. P. (2012). Disclosing information about the self is intrinsically rewarding. Proceedings of the National Academy of Sciences, 109(21), 8038–8043.
