Özgül Öğrenme Güçlüğü (Bozukluğu) Nedir? Belirtileri ve Çözüm Önerileri

Özgül Öğrenme Bozukluğu Nedir?

Özgül öğrenme bozukluğu ya da güçlüğü, kişinin bilgiyi öğrenme ve işleme yeteneklerini etkileyen bir grup nörogelişimsel bozukluğu ifade eder. Bu bozukluk, genellikle okuma, yazma, matematik veya diğer akademik becerilerde zorlanmaya neden olabilir¹.

Özgül öğrenme bozukluğu çocuğun potansiyel öğrenme kapasitesi ile gerçekleştirdiği akademik performans arasında farklı alanlarda (okuma, matematik, yazma ve henüz belirlenmemiş diğer beceriler) uyumsuzluklar içerir². Uyumsuzluk, çocuğun yaşına ve doğuştan gelen zeka seviyesine uygun değildir ve bunlar kültürel veya eğitsel eksiklikler gibi dışsal nedenlerle de izah edilemez.

Özgül öğrenme bozukluğu, dil becerilerinde (heceleme ve okuma gibi) veya çözümleme becerilerinde zorluk yaşayan çocukları etkiler. Amerika'da nüfusun yaklaşık %5-%10'u bu bozukluktan muzdariptir ve erkek çocuklarda kız çocuklara göre daha yaygındır.

Çocuğun davranışsal ve sosyal gelişimi, bozukluğun şiddetine, eğitimsel müdahaleye ve sosyal desteğe bağlıdır.

Özgül Öğrenme Bozukluğu Belirtileri

A. Gerekli müdahalelerde bulunulmuş olmasına rağmen, en az altı aydır devam eden şu belirtilerden en az biriyle birlikte, öğrenme ve okul becerilerini kullanma konusunda zorluklar yaşanmaktadır:

1. Sözcükleri yanlış veya yavaş okuma, bu sürecin çok çaba gerektirmesi (örneğin, tek tek sözcükleri yüksek sesle okurken hatalı veya yavaş okuma, sık sık sözcükleri kesme, sözcükleri seslendirmede zorluklar yaşama)
2. Okunan metni anlama zorluğu (Örneğin, yazıda sırayı, ilişkileri, çıkarımları veya derin anlamları anlamakta zorlanma)
3. Harf harf söyleme / yazma zorluğu (ünlü veya ünsüz harfleri ekleyebilme, çıkarabilme veya yerlerini değiştirebilme)
4. Yazılı anlatım zorluğu (örneğin, cümle içinde birden çok dil bilgisi veya noktalama hatası yapma; paragraf düzenlemesi zayıf olma, görüşlerin yazılı ifadesi açık olmama)
5. Sayısal algı, sayı gerçekleri veya hesaplama zorluğu (örneğin, sayıları, büyüklüklerini ve ilişkilerini anlamakta zorlanma; yaşıtlarından farklı olarak, tek rakamlı sayıları eklerken parmak hesabı yapma; sayısal hesaplamalarda karışıklık yaşama ve işlemleri değiştirebilme)
6. Sayısal düşünme (akıl yürütme) zorluğu (örneğin, matematik kavramlarını, gerçekleri veya işlemleri uygulamakta güçlük çekme)

B. Etkilenen okul becerileri, kişinin yaşına göre belirgin şekilde geride olup, bu durum geçerli ölçümler ve klinik değerlendirme ile doğrulanmıştır. Bu durum, okul başarısını ve günlük yaşam aktivitelerini önemli ölçüde etkiler. On yedi yaş ve üzerindeki bireylerde, belgelenmiş öğrenme güçlükleri öyküsü de göz önünde bulundurulabilir.

C. Öğrenme güçlükleri genellikle okul yıllarının başında ortaya çıkar, ancak etkilenen okul becerileriyle ilgili zorluklar, kişi sınırlı yeteneklerini aşmadıkça tam olarak belirginleşmeyebilir. Bu durum, sınırlı süreli sınavlar, dar bir zaman çerçevesinde uzun ve karmaşık okuma veya yazma, okulda aşırı yüklenme gibi faktörlere bağlı olarak değişebilir.

D. Öğrenme güçlükleri, bireyin anlamsal yetenekleri, düzeltilmemiş görme veya işitme keskinliği, diğer ruhsal ve sinirsel bozukluklar, ruhsal-toplumsal zorluklar, okulda kullanılan dilin tam anlaşılmaması veya eğitim yönergelerinin yetersiz olması gibi nedenlerle daha iyi açıklanamaz³.

Özgül Öğrenme Bozukluğu Çeşitleri

DSM-5'e göre özgül öğrenme bozukluğunun üç türü bulunmaktadır. Bunlar:

• Okumada bozulmaların olduğu (disleksi) özgül öğrenme bozukluğu
• Matematikte zorlukla (diskalkuli) giden özgül öğrenme bozukluğu
• Yazılı ifadede bozulma ile giden özgül öğrenme bozukluğu

Okumada Bozulmaların Olduğu (Disleksi) Özgül Öğrenme Bozukluğu

Disleksi, belirli bir yaşta olan bireylerin, beklenen zeka seviyelerine rağmen okuma becerilerinde zorluk yaşadığı bir durumdur. Bu zorluk, okuma hızı veya anlama ile ilgili olabilir ve bazen isimlendirme veya heceleme ile ilgili problemler de görülebilir.

Bu durum, çevresel faktörler (örn. kurşun zehirlenmesi, düşük sosyoekonomik durum) veya kalıtsal nedenlerden kaynaklanabilir (vakaların %30'unda kalıtsal olduğu belirtilmektedir). Disleksi, erken teşhisi sonucunda daha iyi bir sonuç verir. Bir çalışmada, 7 yaşındaki çocukların tedavisinin 14 yaşına geldiklerinde normal okuyabilme seviyesine ulaştığı tespit edilmiştir. Ancak, akıcılık problemleri bazı durumlarda yetişkinlikte de devam edebilir².

Matematikte Zorlukla (Diskalkuli) Giden Özgül Öğrenme Bozukluğu

Matematikte Zorlukla (Diskalkuli) Giden Özgül Öğrenme Bozukluğu, bireyin matematikle ilgili temel becerilerde önemli yetersizliklerle mücadele ettiği bir öğrenme güçlüğüdür. Bu bozukluk, sayısal gerçekleri kavrama, matematiksel akıl yürütme veya hesaplama yeteneklerinde belirgin güçlüklerle kendini gösterir. Diskalkuli, bireyin kronolojik yaşına göre beklenen matematik düzeyinin altında performans sergilemesiyle tanımlanır.

Matematikte başarılı olmak, bir dizi nöro-gelişimsel işlevle yakından ilişkilidir. Sayı algısı, matematiksel gerçekleri hatırlama, matematik dili ve kelime problemlerini anlama, görsel-uzaysal ve organizasyon yetenekleri bu işlevler arasında yer alır.

Matematik dilinde güçlük çeken bireyler, sembolleri doğru okuma ve anlamada zorlanabilirler. Ayrıca, matematik problemlerini planlama ve organize etmekte güçlük yaşayan öğrenciler, sayfada düzenleme, sayıları yanlış kopyalama, çok basamaklı soruları çözmede zorlanma gibi sorunlarla karşılaşabilirler.

Yazılı İfadede Bozulma ile Giden Özgül Öğrenme Bozukluğu

El yazısı, insan iletişiminin en gelişmiş seviyelerinden biridir ve karmaşık bir beceri gerektirir. Yazma süreci, çocuğun duyusal-motor ve bilişsel yeteneklerini eş zamanlı olarak kullanmasını içerir. Bu süreçte, fikir oluşturma, söz dizimini planlama, her cümleyi heceleyerek yazı oluşturma ve sonuçları değerlendirme gibi aşamalar bulunur. Tüm bu aşamalarda başarılı olabilmek için zaman ve uzay algısının güçlü olması önemlidir.

Yazılı anlatım bozukluğu, el yazısı ve motor becerilerini etkileyen bir öğrenme zorluğudur. Bu durum, çocukların sınıftaki yazma görevlerinde zorlanmalarına, okunaksız yazılar yazmalarına ve ödevleri uzun sürelerde tamamlamalarına yol açabilir. Yazılı anlatım bozukluğu olan çocuklar, öğrenme için gerekli olan zaman ve uzay düzenleme becerilerinde zorlanır ve yazma performansı ile günlük işlevselliği arasında bir ilişki bulunur⁴.

• Dil kuralları, işaretleri, heceleme ve yazarken fikirlerini geliştirmekle ilgili sorunlar çekerler.
• Yazdıkları çok yalın, kısa veya anlaması güç yazılar olabilir.
• Bazılarının yeni düşünceler ortaya koymakta zorlukları vardır.
• Her ne kadar el yazısı okunaksız olsa da tek sorunun zayıf el yazısı olması halinde bu tanı konulamaz².

Özgül Öğrenme Bozukluğu Nasıl Geçer?

Özgül öğrenme bozukluğunun (ÖÖB) nedeni tam olarak bilinmemektedir. Bu nedenle, tek bir çözüm yaklaşımı yoktur. ÖÖB tanısı konan her çocuk, farklı özellikler taşımaktadır. Bu nedenle, ÖÖB ile başa çıkmak için farklı yöntemler bir arada kullanılmalıdır⁴.

Çocuk ve Aileyi Bilgilendirmek ve Yanlış Düşünceleri Gidermek:

Çocuğun ve ailenin ÖÖB'nin ne olduğunu, çocuğun güçlü ve zayıf yönlerini, tedavi seçeneklerini ve tedavinin hedeflerini anlaması önemlidir. Bu nedenle, tedaviye başlamadan önce çocuğun ve ailenin bilgilendirilmesi ve yanlış düşünceleri giderilmesi gerekir⁴.

Aileyi Sürece Dahil Etmek:

Özgül öğrenme bozukluğu tedavisinin başarılı olması için ailenin de sürece dahil olması önemlidir. Aile, çocuğun eğitimini ve gelişimini desteklemek için gerekli adımları atmalıdır. Bu nedenle, aileye kısa süreli, gerçekçi amaçlar belirlenmesi ve bu amaçlara odaklanılması konusunda destek verilmelidir.

Çocuğun Bireysel Özelliklerini Dikkate Almak:

ÖÖB'nin her çocukta farklı şekillerde kendini gösterebileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle, baş etme yöntemlerinin çocuğun bireysel özelliklerine uygun olması önemlidir. Çocuğun benlik saygısı, dikkat yetenekleri, akran ilişkileri, aile ve okul içinde çocuktan beklentiler gibi özellikleri dikkate alınmalıdır.

Çocuğa Uygun Bir Eğitim Programı Düzenlemek:

Özgül öğrenme bozukluğu tedavisinin temel amacı, çocuğun akademik becerilerini geliştirmek ve ona bağımsız öğrenmeyi öğretmektir. Bu nedenle, çocuğun gereksinimlerine uygun ve gerçekçi bir eğitim programı düzenlenmelidir.

Çocuğun Farkındalığını Artırmak:

Çocuğun sorununa ilişkin farkındalığını artırmak için geri bildirim, pekiştirme ve tekrarlama gibi yöntemler kullanılabilir.

Çocuğa ve Aileye Danışmanlık Vermek:

ÖÖB tedavisinde, çocuğun ve ailenin dikkat, bellek, motivasyon, öğrenme ve ders çalışma becerileri konusunda da desteklenmesi gerekir. Bu nedenle, onlara danışmanlık verilmelidir.

Çocuğun Benlik Saygısını Geliştirmek:

ÖÖB, çocuğun benlik saygısını olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle, çocuğun benlik saygısının geliştirilmesine yönelik destek çalışmaları yapılmalıdır.

Duygusal ve Sosyal Güçlüklere İlişkin Destek Vermek:

ÖÖB'ye eşlik eden duygusal ve sosyal güçlükler de olabilir. Bu nedenle, çocuğun bu güçlüklerine ilişkin danışmanlık ya da psikoterapi desteği verilebilir.

Öğretmeni Bilgilendirmek ve İş birliği Sürdürmek:

ÖÖB tedavisinin başarılı olması için çocuğun öğretmeninin de bilgilendirilmesi ve iş birliğinin sürdürülmesi önemlidir. Öğretmen, çocuğun güçlü ve zayıf yönlerini anlayarak ona uygun desteği verebilir.

“Özel” Öğrenme Güçlüğü ile “Özgül” Öğrenme Güçlüğü Aynı Şey Mi?

Öğrenme güçlüğü ile ilgili literatürde kullanılan çeşitli terimler arasında 'öğrenme güçlüğü', 'özel öğrenme güçlüğü', 'özgül öğrenme güçlüğü' ve 'özgül öğrenme bozukluğu' gibi ifadeler bulunmaktadır^5,6.

Özgül Öğrenme Güçlüğü Disleksi ile Aynı Şey Mi?

Yukarıda da anlatıldığı gibi, disleksi özgül öğrenme bozukluğunun alt türlerinden biridir.

Özgül Öğrenme Güçlüğü Geçer Mi?

Tam olarak geçmese de özgül öğrenme bozukluğu yaşam boyu etkili bir şekilde yönetilebilir. Bu bozukluğa sahip bireyler, başarılı öğrenciler olabilir ve genellikle öğrenme farklılıklarıyla ilişkilendirilen güçlü yönler geliştirebilirler.

Örneğin, disleksi tanılı kişiler, genellikle yaratıcı düşünce ve alternatif çözümler bulma konusunda öne çıkarlar. Öğrenme bozukluğuna sahip olmak, doğru yönetildiği sürece bir kişinin kariyer seçeneklerinde veya başarı potansiyelinde herhangi bir sınırlamaya yol açmayabilir¹.

Yetişkinlerde Özgül Öğrenme Güçlüğü

Yetişkinler okumada yavaşlık yaşayabilir, özel isimleri ve tanıdık olmayan kelimeleri karıştırabilir veya yanlış söyleyebilir. Yüksek sesle okumaktan kaçınabilirler. Bunun nedeni genellikle rezil olma korkusudur. Ayrıca tamamen hayali bir heceleme yapabilirler. Bunun nedeni ise daha kolay hecelere sahip kelimeler seçmek istemeleridir. Genellikle okuma, keyif almak için değil, bir zorunluluk olarak yorucu bir iştir².

Özgül Öğrenme Güçlüğü Olan Çocukların Ebeveynleri İçin 4 Öneri

1. Özgül Öğrenme Güçlüğü Hakkında Bilgi Alın.

Çocuğunuzun özgül öğrenme güçlüğü hakkında bilgi edinmek, ona yardım etmenin ilk adımıdır. Çocuğunuzun güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek ve gerekirse teşhis koymak için öğretmeniyle, doktoruyla veya bir uzmanıyla konuşarak başlayabilirsiniz.

Çocuğunuzun özgül öğrenme güçlüğü ve onu desteklemeye yönelik en iyi uygulamalar hakkında daha fazla bilgi edinmek için çevrimiçi kaynakları kullanabilir veya kitaplar ve dergiler aracılığıyla araştırma yapabilirsiniz. Ne kadar çok bilgi sahibi olursanız, çocuğunuzun potansiyelini daha iyi açığa çıkarabilirsiniz.

2. Olumlu ve Destekleyici Bir Ortam Sağlayın.

Özgül öğrenme güçlüğüne sahip çocuklar, öğrenme zorlukları nedeniyle sıkça hayal kırıklığı, kaygı, düşük öz saygı ve sosyal izolasyonla karşı karşıya kalabilirler. Bu nedenle, evde ve toplumda olumlu ve destekleyici bir ortam sağlamak önemlidir. Bunun için şu davranışlarda bulunmak önemlidir:

• Çocuğunuzun çabalarını ve başarılarını övmek, ilerlemesini kutlamak.
• Çocuğunuzu ilgi alanları ve hobileri konusunda teşvik etmek, yeni deneyimlere yönlendirmek.
• Çocuğunuzun duygusal durumunu dinlemek ve duygularını doğrulamak.
• Çocuğunuza rahatlama teknikleri, kendi kendine olumlu konuşma ve problem çözme becerileri gibi başa çıkma stratejileri kazandırmak.
• Eğer çocuğunuzda depresyon, anksiyete gibi sorunlar görülüyorsa profesyonel yardım almak.

3. Çocuğunuzun Okuluyla İş birliği Yapın.

Çocuğunuzun okulu, öğrenimini ve gelişimini desteklemede önemli bir faktördür. Okul ile iş birliği yaparak şu adımları atabilirsiniz:

• Çocuğunuzun öğretmeni ve diğer personelle düzenli iletişim kurmak, çocuğunuzun öğrenme güçlüğü, güçlü yönleri, ihtiyaçları ve hedefleri hakkında bilgi paylaşmak.
• Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (IEP) veya 504 Planı gibi belgelerde çocuğunuzun haklarına katılmak.
• Çocuğunuzun akademik gelişimini ve davranışlarını takip ederek okula geribildirim ve önerilerde bulunmak.
• Gerekirse çocuğunuzun haklarını savunmak, dış kurum veya kuruluşlardan yardım istemek.

4. Çocuğunuza Ev Ödevi ve Çalışma Becerileri Konusunda Yardımcı Olun.

Özgül öğrenme güçlüğü olan çocuklar için ev ödevi ve ders çalışma süreçleri zorlu olabilir. Bu konuda çocuğunuza yardımcı olmak için şu adımları izleyebilirsiniz:

• Düzenli bir ev ödevi rutini oluşturarak çocuğunuz için sessiz ve rahat bir çalışma ortamı sağlamak.
• Büyük görevleri küçük ve yönetilebilir parçalara bölmek, çocuğunuzun önceliklendirmesine ve plan yapmasına yardımcı olmak.
• Açık ve basit talimatlar vermek, çocuğunuzun anlayışını kontrol etmek.
• Görsel yardımlar, ses kayıtları ve oyunlar gibi çoklu duyusal teknikleri kullanarak öğrenmeyi desteklemek.
• Çocuğunuzun çalışmalarını gözden geçirerek yapıcı geribildirimde bulunmak, hatalardan ders almasına yardımcı olmak⁷.

Kaynakça

1. Frolov, L., & Schaepper, M. A. (2021, Ağustos). Özel öğrenme bozukluğu nedir? American Psychiatric Association. https://www.psychiatry.org/patients-families/specific-learning-disorder/what-is-specific-learning-disorder Sitesinden alındı.
2. Morrison, J. (2017). DSM-5’i kolaylaştıran klinisyenler için tanı rehberi. Nobel Akademik Yayıncılık.
3. Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Beşinci Baskı (DSM-5), Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı’ndan, çev. Köroğlu E, Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 2013.
4. Gökten, E. S., & Duman, N. S. (2020). Şemsiye Bir Bozukluk: Özgül Öğrenme Bozukluğu. Turkish Journal of Child & Adolescent Mental Health, 27(3).
5. Salman, U., Özdemir, S., Salman, A. B., & Özdemir, F. (2016). Özel öğrenme güçlüğü “Disleksi”. İstanbul Bilim Üniversitesi Florence Nightingale Tıp Dergisi, 2(2), 170-176.
6. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_02/04102620_OYRENME_GUCLUYU_OLAN_BYREYLER__TR.pdf
7. Zubler, J. (2021). Learning Disabilities & Differences: What Parents Need To Know. Alındığı yer:https://www.healthychildren.org/English/health-issues/conditions/learning-disabilities/Pages/Learning-Disabilities-What-Parents-Need-To-Know.aspx
*Sitemizde bulunan yazılar tıbbi tavsiye içermez ve yalnızca farkındalık yaratmak amaçlıdır. Yazılardan yola çıkarak bir hastalık tanısı konulamaz. Hastalık tanısını yalnızca psikiyatri hekimleri koyabilir.
Ebeveynlik ve Çocuk Gelişimi