Büyümeye Korkan Yetişkinler: Peter Pan Sendromu

Peter Pan Sendromu (Peter Pan Kompleksi) Nedir?

Peter Pan Sendromu, büyümemiş, psikolojik açıdan olgunlaşmamış gibi görünen yetişkinleri, özellikle büyümeyen erkekleri ifade eden popüler bir psikoloji terimidir¹. Bazı psikologlar Peter Pan Sendromunu “kişinin ısrarlı şekilde yetişkinlik sorumluluklarını kabul etmek istememesi veya kabul edememesini” yansıtan bir davranış modeli olarak açıklar².

Hayatın telaşı içinde, insan olmanın doğası gereği yüzleşmemiz gereken sorun ve zorluklar, üstlenmemiz gereken sorumluluklar olabilir. Büyümenin önümüze serdiği altın halının üzerine serpiştirilen irili ufaklı taşlardır bunlar; hayat yolumuzun dengesini sağlayan, olumlu ve olumsuz yönleriyle kucaklayabilirsek her birini alıp cebimize koyabileceğimiz sağlam deneyimlerdir. Üstelik her bir taş, bize altın tozu olarak geri dönebilir.

Yine de büyümüş / büyüyor olmak yetişkinleri bazen hüzünlendirir. Özellikle zorlanılan anlarda “Keşke hiç büyümeseydim, hep çocuk kalsaydım!” dedirtip yetişkinliğe nispeten sorumluluğun, alınması gereken önemli kararların, riskli seçimlerin olmadığı çocukluk yıllarına özendirebilir.

İşte, böyle zamanlarda hayalini kurduğumuz o ütopik dünyanın çok benzerini Dünya Çocuk Edebiyatı’nın seçkin örnekleri içindeki Peter Pan’den görebiliriz.

Peter Pan Sendromu Tabiri Nereden Gelir?

Peter Pan’ın gerçek hikayesine dönersek, James Matthew Barrie tarafından kaleme alınan bu eser uzun bir tarihe sahiptir. Eserde geçen, uzak bir ada olan, “Hayal ülkesi”, adının kulağa büyülü gelmesinden de anlaşılacağı üzere her şeyin gerçekleşebileceği, kuralların olmadığı macera ve eğlence dolu bir yerdir, orada yaşayanların hiçbir sorumluluğu olmadığı söylenir ve eklenir: Oradaki çocuklar hiçbir zaman büyüyüp olgunlaşamayacaklardır.

İsminden tahmin edebileceğiniz üzere, eserin başkahramanı Peter Pan de büyüyüp sorunları ile yüzleşmekten, olgunlaşmaktan korkan bir çocuktur. Bu durum, Peter’ın kendi gölgesinden bile kaçıp saklanmasına sebep olur³.

İşte bu yazıda ele alacağımız konu, James M. Barrie'nin Peter Pan isimli eserinden alınan ilhamla ortaya çıkmıştır: Peter Pan Sendromu (Peter Pan Syndrome). Bu terim gerçek hayatta ilk defa, 1983 yılında, Psikolog Dan Kiley tarafından “The Peter Pan Syndrome: Men Who Have Never Grown Up.” adlı kitapta kullanılmıştır².

Peter Pan Sendromunun 7 Temel İşareti

Psikolog Dan Kiley, çalışmalarında erkeklere odaklansa da modern görüşe göre Peter Pan sendromu her cinsiyetten ve kültürden insanı etkileyebilir; bununla birlikte erkeklerde daha sık görüldüğü de söylenebilir^{4, 5}.

Psikolog Dan Kiley, Peter Pan Sendromu’nun yedi temel işaretini listelemiştir¹:

• Duygusal felç: donuk duygulara sahip olabilme, duygularını ancak uygunsuz şekilde ifade edebilme
• Yavaşlık: Kayıtsız, işleri ağırdan alan/erteleyen, sıklıkla geç kalan kişi olabilme
• Sosyal zorluklar: Endişeli, kaygılı hissedebilme ve anlamlı arkadaşlıklar kurmakta zorlanabilme
• Sorumluluktan kaçınma: Genellikle hatalarının sorumluluğunu almaktan kaçınma, başkalarını suçlayabilme
• Kadınlarla ilişkiler: Anne ilişkilerinde zorluk yaşayabilme, gelecekteki romantik partnerlerine "anne figürü" gibi davranabilme
• Erkeklerle ilişkiler: Babadan uzak hissedebilme ve erkek otorite figürleriyle sorun yaşayabilme
• Cinsel ilişkiler: Romantik partnerler tarafından reddedilmekten korkabilme, kendine bağımlı bir partner isteyebilme

Ayrıca, Kiley'ye göre Peter Pan Sendromu olan kişiler narsisistik kişilik özellikleri sergileyebilir. Bu durum onların işlevsel sosyal, profesyonel ve romantik ilişki kurmalarını zorlaştırabilir¹.

Peter Pan Sendromunun Belirtileri Nelerdir?

Peter Pan Sendromu resmi bir tanı olmadığı için durumu tanımlayan belirgin kriterler olmamakla birlikte yaygın bazı belirtilerden bahsetmek mümkündür¹:

• Sorumluluk ve bir şeyi üstlenme (bağlılık gösterme) ile ilgili zorluk yaşamak
• Sorumlulukların yerine getirilmesi konusunda başkalarına güvenmek
• İş ve kariyer ile ilgili sorunlar
• Kibirli ve bencil olmak
• Yalnızlık korkusu
• Dürtüsel davranışı kontrol etmede zorluk
• Eleştiriden kaçınmak
• Duygularını ifade etmede güçlük çekmek, dolayısıyla ilişkilerini sürdürme sorunları
• Herhangi bir konuda uzmanlaşma ile ilgili isteksizlik⁸
• Karar almak için bir partnere veya ebeveyne bağlı olmak
• Romantik ilişkideki yakınlık derinleştiğinde veya ilişki ciddi bir boyuta geçtiğinde partner değiştirmek⁶

Peter Pan Sendromu özelliklerini gösteren kişiler dışarıdan çaresiz ve yardıma ihtiyacı var gibi görünebilir. Onlar hakkındaki yaygın izlenim genellikle "bir şeyleri toparlayamayacakları" yönündedir⁴. Peter Pan sendromundan muzdarip kişi faturaları ödemek veya iş yerindeki anlaşmazlıkları çözmek gibi günlük şeylerde bile ebeveynlerine veya diğer bir önemli kişiye bağlı olabilir⁶.

Bazı durumlarda kişilerin gerçekçi olmayan hedefleri gündemde olabilir. Kişinin başarmak için çaba sarf etmeden hayallerini gerçeğe dönüştürme isteğinin olması Peter Pan sendromunu akla getirebilir⁴.

Bir yandan da insanlar bazen daha gerçekçi ve makul bir kariyer planı yapmak yerine uzun vadeli hayallerine sarılarak bunu bir “bahane” olarak kullanabilirler⁸. Hedeflerimiz arasında kısa sürede gerçekleşebileceklerin yanında uzun süreli olanlar ve karmaşık ya da nispeten daha basit olanlar birlikte bulunabilir, bu oldukça doğaldır.

Burada kendimize sormamız gereken soru şudur: Biz hayalimizin neresindeyiz? Ona uzaktan bakıyor, “vah, tüh” deyip yapacak bir şey bul(a)mıyor, suçu dış faktörlere atıp “çaresizce” isyan mı ediyoruz yoksa yeni alanlar arıyor, yeni şanslar mı yaratıyoruz kendimize?

Doğası gereği uzun sürede gerçekleşebilecek olan hayallerimizin günü sanki yarınmışçasına azimli, istikrarlı bir çaba gösterebiliyor muyuz yoksa kendimize sonu gelmeyen o bahanelerden mi buluyoruz?

Büyümek, potansiyelimizi şekillendirmekten kendimizi gerçekleştirmeye uzanan fırsat dolu yolda önümüze altın bir halı serebilir. Bu yolda gerçekçi hedefler belirlemek, emek vermek, hedeflerimize ilerlerken yüzleştiğimiz engellerle mücadele etmek ve yolun sorumluluğunu her şeyiyle üstlenmek bizi gerçek sonuca ulaştırandır.

Peter Pan Sendromu Neden Olur?

1. Aşırı Korumacı Ebeveynler

Kiley'ye göre Peter Pan Sendromu'nun tohumlarının çocukluk döneminde atıldığı söylenebilir³. Bununla birlikte, bazı uzmanlar bu psikolojik fenomende aşırı korumacı ebeveynlerin rol oynayabileceğine inanmaktadır.

Ebeveynlerin desteği ve bakım vermesi kadar bir çocuğun güven kazanması da oldukça gerekli ve kritiktir. Çocukların büyüyüp olgunlaştıkça sorunlarla baş edebileceklerini öğrenmeleri gerekir dolayısıyla becerilerini geliştirmeye ihtiyaçları vardır.

İnsanlar bu becerileri başarısızlık yoluyla öğrenme eğilimindedir, bu hayatın gerekli bir parçasıdır⁶. Bu yüzden çocuklara verilen bakım ve desteği esirgemeden (elbette ki güvende olmalarını gözeterek) onların hata yapmalarına ve başarısız olmalarına alan açmak, hayat ile bir araya gelmelerine izin vermek, kendi yöntem ve yaklaşımlarına (bunları oluşturmalarına) şans tanımak kıymetlidir.

Böylece, yetişkinlikte karşılaştıkları dünya onlara bambaşka, ait oldukları yerden oldukça uzak ve tek başlarına olduklarında yabancılık çektikleri bir yer gibi görünmeyebilir.

2. Yetişkinliği Korkutucu Göstermek

Yetişkinler tarafından çocuklara aktarılan ve yetişkin olmanın dert ve acı içerdiği mesajını veren ifadeler ile karşılaşmak da oldukça mümkündür: “Büyüdüğünde gerçek acının ne olduğunu anlayacaksın.”, “Hayat zor!", “Bunlar hayatının en güzel yılları, bugünlerinin tadını çıkar.” gibi sözlerin özellikle ebeveynler tarafından tekrarlanması çocuğu etkileyebilir. Çünkü çocuklar yetişkinleri dinleyerek ve izleyerek öğrenir ve bilgileri içselleştirirler.⁷

Çocukluk, bir yanıyla yetişkinliğe hazırlanılan bir prova gibidir. Bunun farkındalığı ile birlikte çocuklara karşı kullanılan dilin, sunulan bakış açısı ve mesajların bir örnek teşkil edebileceğini unutmamak gerekir. Tüm bunların yanı sıra Peter Pan Sendromu konusundaki araştırmaların henüz kısıtlı olduğunu söylemek mümkündür.

3. Bazen Çocukluğa Duyulan Özlem Sadece Bir Özlemdir!

Bu konuyu ele alırken şunun ayrımını yapmak faydalı olabilir: Genç yetişkinliğe girerken rahatsız edici duygular yaşamak doğaldır. Çoğu insan yetişkin olmanın getirdiği sorumlulukları yerine getirmekte güçlük çeker.

Benzer şekilde zaman zaman birçoğumuz çocukluğun saflığına ve sadeliğine özlem duyabiliriz. Bu yalnızca bir özlemdir. Peter Pan Sendromu’nun özelliklerini gösteren kişiler ise küçüklüklerine düşkün bir özlem beslemelerinin yanında tipik bir yetişkin hayatı yaşamakta sürekli bir zorluk çekebilirler. Bu noktada psikolojik destek almaya başvurmak iyi bir fikir olabilir³.

Peter Pan Sendromu ve Psikoterapi Süreci

Peter Pan Sendromu, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı’nın güncel baskısında (DSM 5-TR) resmi olarak kabul edilmiş bir tanı değildir¹. Yine de birçok uzman, bu davranış biçiminin kişinin ilişkileri ve yaşam kalitesi üzerinde etkili olabileceğiyle ilgili hemfikirdir⁴.

Tüm bu bilgilendirmelerin ardından “Peter Pan Sendromu geçer mi?” sorusu akla gelmiş olabilir. Bu sendrom söz konusu olduğunda doğru psikolojik destek için yalnızca ilgili kişiyi değil, aynı zamanda partneri/eşi ve ailesini de merkeze alan bir yaklaşımın vurgusunun yapıldığı söylenebilir⁵.

Psikoterapi, büyümek konusunda kendini rahatsız hisseden kişilerin yaşadığı zorlukların kökenini anlamalarına yardımcı olabilir⁹. Psikoterapist, yetişkinlik hayatına dair alet çantasında bulunması gereken çeşitli becerileri kazanma sürecine eşlik edebilir.

Bununla birlikte psikolojik destek duyguları tanımlamaya, hayata bakış açısını şekillendirmeye, kendini daha yakından tanıyıp keşfetmeye olanak sağlayabilir ve daha sağlıklı, işlevsel ilişkiler kurmada rol oynayabilir. Sabır gösterip emek vererek mutlu yetişkinliğe geçilebilir ve sağlıklı ve kalıcı ilişkiler kurulabilir⁹.

Peter Pan’in Saklandığı Gölgesiyle Dost Olması

Peter Pan eserinin üzerinde birkaç değişiklik yapmak ister miydiniz? Bu söz konusu eser için mümkün olmasa da hayatınız için elbette ki mümkün. Güvenilir bir profesyonelin yardımıyla, hayat ile bütünüyle yüzleşmeyi ve onu cesaretle kucaklamayı deneyimlemek, gençliğin en iyi yanlarını, büyümenin bilgeliği ve mükâfatı ile bütünleştirmenize olanak sağlayabilir². Böylece kaçıp saklandığınız gölgeniz de hayalleriniz uğruna sizinle birlikte çabalayan en iyi dostunuza dönüşebilir.

Hiwell Online Terapi Platformu’nda, kendinizle dostluk kurarken size destek olabilecek bir uzman psikolog ile psikoterapi sürecinize başlayabilirsiniz.