Siber Zorbalık Nedir?

Siber Zorbalık Nedir?

Bilgisayar, akıllı telefonlar ve tabletler gibi elektronik cihazlar aracılığıyla gerçekleşen; sosyal medya, çeşitli uygulamalar ya da çevrimiçi forumlar üzerinden, mesajlar ve fotoğraflar da dahil olmak üzere zararlı içerik yayınlayarak karşıdaki kişiyi küçük düşürmeyi hedefleyen davranışlara siber zorbalık denir.

İnternet çağının içine doğmuş çocukların ve gençlerin sosyal medyadan ya da akıllı telefonlardan uzak kalmasını bekleyemeyiz. Akıllı telefonlar, bilgisayarlar veya tabletler ile sosyal mecralarda paylaşılan yazı, mesaj, fotoğraf veya video tarzındaki gönderiler artık yaşamın bir parçası. Dijital zorbalık ya da sanal zorbalık olarak da adlandırılan zorbalık türü de bu çağın bir ürünü.

Araştırmalara göre hem mağdurlar hem de tanıklar siber zorbalığı yüz yüze zorbalıktan daha kaygı verici ve korkutucu buluyor. Zorbalığa maruz kalmak veya tanıklık etmek kişide anksiyete bozukluğu, depresyon ve sosyal fobi gibi psikolojik rahatsızlıklara kapı aralayabilir, kişilerin okul başarılarını ve iş performanslarını etkileyecek sonuçlar doğurabilir.

Zorbalık Nedir?

İnsan sosyal bir canlıdır. Yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmesi için diğer insanlara ve onlarla iletişim halinde olmaya ihtiyaç duyar. Bu iletişimi sağlayacak ilişkileri kurarken kendisine benzer kişileri aramaya ve kendisinden farklı olanları dışlamaya meyillidir.

Bu durum insanın benmerkezciliğinden kaynaklanır. Kendisinin inandığı doğrulara aykırı davranan kişileri kendisine benzetmeye çalışma veya küçük görme eğiliminde olabilir. Bu davranış türünün ileri boyutlara ulaşmasıyla zorbalık olarak tanımlanan davranışlar ortaya çıkar. Zorbalık, uzmanlar tarafından daha güçlü ya da üstün olan birinin diğerlerine isteyerek ve devamlı olarak zarar vermesi olarak tanımlanır¹.

Genelde insanlar zorbalığın fiziksel boyutunu daha fazla gözlemleyebildiği için sözlü ve psikolojik boyutuna kıyasla daha kolay fark eder. Ancak sözlü ve psikolojik zorbalığa maruz kalmak da toplumda sıklıkla rastlanan bir durumdur. Hatta çoğunlukla, çocuklar ve gençler arasında oldukça yaygın bir davranış biçimidir. Bu şiddet, okul ya da iş ortamında yaşıtlarca yapıldığında akran zorbalığı olarak adlandırılır. Bu durum depresyon, sosyal soyutlanma, anksiyete ve intihar gibi sonuçlara sebep olabilir.

Zorbalık Türleri

Literatürde; sözlü, fiziksel, ilişkisel, siber, cinsel ve önyargısal olarak tanımlanan altı farklı zorbalık çeşidine rastlamak mümkün. Araştırmacıların hemfikir olduğu ise üç temel zorbalık tipi mevcut: fiziksel, sözel ve siber zorbalık².

Zorbalık davranışlarının altında mağdurun bedensel ve zihinsel bütünlüğüne bilerek ve isteyerek zarar verme ve suistimal etme isteği yatar. Özellikle daha güçlü olan kişilerin, daha zayıf veya küçük olarak gördükleri kişilere karşı güç eşitsizliğinden faydalanmak suretiyle karşısındakine zarar vermesi durumu söz konusudur.

Güç eşitsizliği nedeniyle zorbalığa maruz kalan kişi için bu zorbalığı durdurmak veya bu durumdan kaçınmak pek mümkün değildir. Zorbalığın temelinde yatan eşitsizlik; fiziksel güç eşitsizliğinin yanı sıra popülerlik, yetenek, bilgi, zeka, iş veya maddi güç gibi değişik faktörler yoluyla da oluşabilir.

Zorbalık Davranışları

Kişinin fiziksel ve zihinsel bütünlüğüne zarar verme veya kişiyi suistimal etme davranışlarına örnekler:

• Aşağılama
• İsim takma
• Kişiden yararlanma
• Güç dengesizliğini hatırlatarak tehdit etme
• Din, dil ve ırk gibi aidiyetlerle dalga geçme
• Dedikodu yaparak sosyal ortamlardan bilinçli olarak dışlama
• İlişkideki güç dengesizliğini korumaya yönelik davranışlar sergileme
• Fiziksel zarar verme niyeti ve tehditleri
• Duygusal hasar vermeye yönelik konuşmalar

Zorbalığın Yaygınlığı

Dünya Sağlık Örgütü’nün, 2013-2014 yılları arasında Avrupa ve Kuzey Amerika’da bulunan 43 ülkede yürüttüğü çalışmanın sonuçlarına göre son 3 ayda en az 2 kez zorbalığa maruz kalmış çocuklar arasında; kız çocuklarında %14, oğlan çocuklarında ise %11 oranında görülen bir mağduriyet söz konusudur. Ancak çocuklar ve gençler arasında zorbalığın yaygın olması yetişkinler arasında zorbalığın görülmediği anlamına gelmez.

Son yıllarda Covid-19 ile birlikte birçok insan evinden uzun süreler boyunca çıkamadı ve iletişim kurma ihtiyacını beslemek adına internet üzerinden dünyayla iletişime geçmeye çalıştı. Veriler her dört gençten birinin siber zorbalığa maruz kaldığını gösterirken sosyal izolasyon sürecinde siber zorbalığın %50 oranında arttığı görülmektedir³. Yani dijital iletişim araçlarının kullanımının artmasıyla siber zorbalık da giderek yaygınlaşmaktadır.

Siber Zorbalık Türleri

Kimi zaman sahte ya da anonim hesapların ardına saklanarak yapılan bu sanal zorbalığın birden fazla çeşidi vardır:

• Dışlamak
• Taciz Etmek
• Kişisel Hayatı İfşa Etmek
• Stalk’lamak
• Hesabı Hack’leyerek Sahte Paylaşımlar Yapmak
• Küfretmek
• Troll’lemek

Siber Zorbalığı Daha Tehlikeli Kılan Etkenler

Siber zorbalık pek çok kişi tarafından yüz yüze yapılan zorbalıktan farklı ve daha tehlikeli olarak değerlendirilir. Dijital zorbalığı diğer zorbalık türlerinden ayıran nedir?

Mekansızlık ve Zamansızlık

Öncelikle siber ya da sanal zorbalık diğer tip zorbalıklardan farklı olarak zaman ve mekan fark etmeksizin her an gerçekleşebilir. Siber zorbalıktan kaçınmak diğer tip zorbalıklara göre çok daha zor ve mağduru güvenli alanlarında dahi yakalayabilir.

Yayılma Hızı

Bir zorbalık sadece zorba ve mağdur arasında gerçekleşmez. Her zorbalıkta üçüncü bir taraf, yani tanıklar vardır. Mağdur, zorba ve tanıkların ilişkisine zorbalık üçgeni adı verilir. Bu üçgenin bir ucunu oluşturan tanıklar oldukça önemlidir. Tanıkların zorbalığı durdurmak veya devam ettirmek konusunda önemli bir rolü vardır. Tanıklar, zorbanın tarafını tuttuğunda zorbalık artarak devam ederken mağdurun tarafını tuttuğunda zorbalık sonlandırılabilir.

Fakat tanıklar çoğunlukla zorbalığa uğramamak veya başlarını belaya sokmamak için zorbalığı durdurmayı denemekten kaçınabilir. Bu senaryoyu dijital ortamlara taşıyacak olursak zorbalığa tanıklık edecek kişi sayısının çok daha fazla olacağını öngörebiliriz. Daha fazla kişinin zorbalığa tanıklık etmesi zorbalığı daha geniş boyutlara taşırken mağdur ve tanıklar için daha kaygı uyandırıcı bir hal alır.

Süreklilik ve Devamlılık

Zorbalık doğası gereği tekrarlı bir şiddet eylemidir. Elektronik ortamlarda, sosyal medyada meydana gelen zorbalıkta süreklilik zorba tarafından çok rahat bir şekilde sağlanabilir. Siber zorbalık okul, iş yeri, mahalle gibi bir mekana veya iş saati, okul saati, oyun saati gibi zamanlara ihtiyaç duymaz. Elektronik bir cihaza ya da internete ulaştığı her an zorba, mağdura ulaşabilir. Bu durum zorbalığı daha kaçınılmaz ve daha zorlu hale getirebilir.

Anonimlik

Anonimlik, siber zorbaların uzaktan sergiledikleri zorbaca davranışlardan kopuk hissetmelerinde ve sorumluluk üstlenmemelerinde etkili olur. Sosyal normlar, bilgisayar başında daha az etkilidir.

Siber Zorbalıktan Korunma Yolları

Teknolojik aletlerden uzaklaşmanın neredeyse imkansız olduğu bu dijital çağda çocuklarımızı ve kendimizi siber zorbalıktan korumak için neler yapabiliriz? Çocukların ekran zamanlarını kısıtlamak ne yazık ki siber zorbalıktan korunmaya yetmez. Bunun yerine sosyal medya aktivitelerini kontrol etmek daha etkili bir yöntem olacaktır. Ebeveynlerin çocuklarının ekran kullanımlarını kontrol edebilmesi için bazı akıllı telefon uygulamaları geliştirilmiştir.

Çocuklara olumsuz bir durum ile karşılaştıklarında tereddüt etmeden ebeveynleri, öğretmenleri gibi güvenilir bir yetişkin ile iletişime geçmeleri tembihlenebilir. Unutulmamalıdır ki çocuklar ve gençler maruz kaldıkları zorbalıkları güvenilir bir yetişkin ile paylaşamadığında zorbalığın önünün alınması zorlaşır ve çocuklar üzerindeki etkisi artar. Yine çocukların sosyal medya üzerinden tanımadığı kişiler ile irtibata geçmesinin önüne geçilebilir.

Yetişkinler siber zorbalığa maruz kaldığında zorbayı bildirmesi ve zorbalık yapan hesabın kendilerine ulaşmasını engellemesi en hızlı yol olacaktır. Bugün pek çok sosyal medya ve online oyun platformunda siber zorbalığa karşı ciddi önemler alınmakta. Siber zorbalığa maruz kaldığımızda ya da tanıklık ettiğimizde zorbayı bildirmek, bu önlemlerin işe yaraması için büyük önem taşıyor.

Son olarak, zorbaların sosyal becerilerinin ve empati yeteneklerinin görece zayıf olduğunu bilmek önemlidir. Yani mağduriyete uğrayan kişinin duygularını içselleştirmede sorun yaşadıkları söylenebilir. Bu açıdan bakıldığında zorbalığa maruz kalan kişinin, kendisini zorbalığa konu edilen sözcükler veya olaylar üzerinden tanımlamamaya gayret etmesi oldukça faydalı olacaktır.

Siber Zorbalık Karşısında Yapılması Gerekenler

Siber zorbalığı anonim bir şekilde yapılabildiği için takip etmek ve kontrol etmek zordur. Tam da bu sebeple herhangi biri siber zorbalığa maruz kalabilir. Siber zorbalık, maruz kalan kişiler üzerinde ciddi bir duygusal yük yaratabilir. Siber zorbalığın birçok farklı formu bulunur ve kanıtları toplamak zorbalığın önüne geçme konusunda önem taşır. Siber zorbalık karşısında yapabilecekleriniz:

Durumu güvendiğiniz biriyle paylaşın. Zorbalık davranışlarına maruz kalmak, özellikle bu baskı ve yıldırıcı davranışlar uzun süredir devam ediyorsa yalnızlaşmanıza sebep olabilir. Güvendiğiniz biriyle konuşarak destek alabilir, paylaşımda bulunmanın rahatlığıyla kendinizi daha iyi hissedebilirsiniz. Güçlenmelerine engel olmak için zorbaları görmezden gelin. Zorbalar, siz onlara cevap verdikçe ve onlar karşısında kendinizi ifade etmeye çalıştıkça güçlenirler. Bu sebeple onlarla mümkün olduğunca iletişim kurmamaya çalışın. Mesajlarına cevap vermeyin veya onlarla herhangi bir etkileşime girmeyin. Konuşmaların ekran görüntüsü gibi kanıtları toplayın. Siber zorbalığın fark edilmesini belki de en kolaylaştıran şeylerden biri internetteki paylaşımların kaydının tutulabiliyor olmasıdır. Zorbalığa maruz kaldığınızı düşünüyorsanız söz konusu kişinin paylaşımlarını, mesajlarını, size gönderdiği görselleri kayıt altında tutun. Sosyal medya platformlarında kişi hakkında şikayet oluşturun. Yaygın kullanılan sosyal medya platformlarında şikayet et/bildir gibi alanlar mevcut. Buralardan faydalanarak veya destek birimlerine mail atarak zorba kişilerin profillerini şikayet edebilirsiniz. Zorbalığa maruz kalmasanız da sanal dünyadaki güvenliğinizi korumak için gerekli adımları atın. Şifrelerinizi sık sık değiştirin ve kimseyle paylaşmayın. Kişisel bilgilerinizi paylaşırken veya fotoğraf/video yüklerken iki kez düşünün. Tanıdığınız biri zorbalığa maruz kalıyorsa benzer adımları onun için de atın.

Kaynakça

1. Limber SP, Small MA. 2003. State laws and policies to address bullying in schools. Sch. Psychol. Rev. 32:445–55.
2. Wang J, Iannotti RJ, Nansel TR. 2009. School bullying among adolescents in the United States: physical, verbal, relational, and cyber. J. Adolesc. Health 45:368–75.
3. Sampathkumar, M., & Shwayder, M. (2020). Coronavirus exposes digital disparities between students as learning goes online. Digital Trends.
4. Brank, E., Hoetger, L., & Hazen, K. (2012) Bullying. Annual Review of Law and Social Science. 8:213-230.
5. https://www.psychologytoday.com/us/archive?search=cyber+bullying&undefined=Search+submit
6. https://www.counselling-directory.org.uk/memberarticles/cyber-bullying-and-trolls-time-to-get-to-grips-with-it
7. https://www.imdb.com/title/tt1930315/
8. https://bigthink.com/surprising-science/study-online-trolls-are-sadists/
9. https://bigthink.com/smart-skills/who-are-internet-trolls-psychologists-build-a-profile/
10. https://www.psychologicalscience.org/observer/bullying-goes-digital
11. https://www.counselling-directory.org.uk/memberarticles/cyber-bullying-and-trolls-time-to-get-to-grips-with-it
12. https://www.verywellmind.com/what-are-the-different-types-of-bullying-5207717
13. https://www.verywellfamily.com/types-of-bullying-parents-should-know-about-4153882

*Sitemizde bulunan yazılar tıbbi tavsiye içermez ve yalnızca farkındalık yaratmak amaçlıdır. Yazılardan yola çıkarak bir hastalık tanısı konulamaz. Hastalık tanısını yalnızca psikiyatri hekimleri koyabilir.

Ebeveynlik ve Çocuk Gelişimi