Somatoform Bozukluklar Nelerdir? Nasıl Geçer?

Daha önce hiç ortada bir sebep yokken vücudunuzda, uzuvlarınızda bir ağrı hissettiniz mi? Bir anda sebepsiz şekilde yaşadığınız ve sonrasında yine hiçbir uğraş vermeden geçtiğini hissettiğiniz ağrılarınız oldu mu?

Somatoform bozukluklar, kişinin fiziksel şikayetleri varmış gibi davranmasına veya hissetmesine neden olan ancak bu semptomların altında yatan bir tıbbi sebep bulundurmayan durumlardır.

"Somatoform" kelimesi, Yunanca kökenlidir. "Soma" kelimesi Yunanca ‘da "vücut" anlamına gelirken, "forma" ise "şekil" veya "biçim" anlamına gelir. Dolayısıyla, "somatoform" terimi, vücutla ilgili şekil veya form anlamına gelir.

Somatoform bozuklar psikolojik bunalım ve buhranlarımızın bedenimizde kendini göstermesi olarak özetlenebilir. Bu bozuklukların belirtileri, kişin yaşadığı stres, travma veya psikolojik sorunların bedensel semptomlarla ifade edilmesi sonucu ortaya çıkar. Bu semptomlar, bireyin yaşam standardını düşürebilir ve günlük aktivitelerinde çeşitli engellere yol açabilir.

Bu bozukluklardan en yaygın görülen üçü:

• Somatizasyon Bozukluğu (Somatization Disorder)
• Konversiyon Bozukluğu (Conversion Disorder)
• Beden Dismorfik Bozukluk (Body Dysmorphic Disorder - BDD) şeklindedir.

Somatizasyon Bozukluğu (Somatization Disorder)

Somatizasyon bozukluğunda kişinin çeşitli ve tekrarlayan somatik (bedensel) şikayetleri vardır ancak bu şikayetler tıbbi bir nedenle açıklanamaz. Bu bozukluk, genellikle kişinin stres, kaygı, depresyon gibi duygusal sorunlarını bedensel semptomlarla ifade etmesiyle karakterizedir.

Somatizasyon bozukluğu olan kişiler, sürekli olarak baş ağrısı, mide ağrısı, kas ağrıları, yorgunluk gibi belirtilerle doktora başvurabilirler. Ancak tıbbi incelemelerde herhangi bir organik neden bulunamaz. Bu durum, psikolojik faktörlerin bedensel semptomlara yol açtığı bir durumu ifade eder.

Tanı için belirli kriterler bulunmaktadır ve bu kriterlere göre bir uzman tarafından değerlendirme yapılır. Gerekli yaklaşım genellikle psikoterapi, destekleyici tedaviler ve gerekirse ilaç tedavisi içerebilir. Somatizasyon bozukluğu hem psikiyatrik hem de nörolojik bir bakış açısıyla ele alınan bir durumdur. Yaklaşımlar kişinin duygusal ve zihinsel sağlığını desteklemek odaklıdır.

Somatizasyon Bozukluğunun Sebepleri Neler Olabilir?

Somatizasyon bozukluğu genelde stres faktörüyle yakından ilişkilidir. Kişi yaşadığı stres yüklü veya travmatik olayı bilinç altında bastırdığında ve bu olaylarla ilgili psikolojik uyaranları görmezden geldiğinde fiziksel dışavurumlar yaşayabilir.

Çok üzüldüğümüzde dudağımızda veya yüzümüzün başka bölgelerinde çeşitli akne, uçuk, sivilce problemleri yaşamamız bile bedenimizin aslında bu durumlara ne kadar duyarlı olduğunun göstergesidir.

Somatizasyon Bozukluğunun Belirtileri Nelerdir?

Psikiyatrik problemlerden aslında en kolay hissedilen fakat tanı konulması en zor olanlardan biri somatoform bozukluklardır. Çünkü belirtileri fiziksel rahatsızlıklardan oluşur fakatkişi ilgili fizyolojik tetikleri yaptırsa da herhangi bir tanı alamaz. Deneyimli doktorlar bu durumda bir psikiyatriste yönlendirme yapabilir fakat kişi için fiziksel acı ve psikolojik rahatsızlık arasında anlamlı bir bağlantı yoksa, bunun psikoeğitimine erişimi kısıtlıysa, çoğu hasta psikiyatristlere gitmemeyi ve doktor değiştirmeyi tercih edebilir.

İş ve sosyal hayatı etkileyecek şekilde nükseden sebepsiz ağrılar, mide bulantıları, baş dönmeleri gibi çoğu fizyolojik etken belirti kabul edilebilir.

Somatizasyon Bozukluğu Nasıl Geçer?

Bilişsel davranışçı psikoterapilerde, somatizasyona karşı ilk adım olarak kişinin yaşadığı semptomlarla ilişkili negatif düşüncelerin belirlenmesi ve bu düşüncelerin olumlu düşüncelerle değiştirilmesi hedeflenir. Bu süreçte, kişinin semptomları devam etse bile, bu semptomları yorumlama şeklinin değiştirilerek kişinin daha az sıkıntı yaşaması amaçlanır.

Terapinin nihai hedefi, şikayetlerin tamamen ortadan kaldırılmasıdır. Kişilerin geçmişte yaşadıkları travmatik deneyimler psikoterapide ele alındığında, semptomların zamanla azaldığını ve bir süre sonra tamamen ortadan kalktığını gözlemleyebiliriz. EMDR yöntemi, travma çalışmalarını hızlı bir şekilde sonuçlandırmaya yardımcı olan etkili bir yöntemdir. Bu çalışmanın yanı sıra, bir uzman eşliğinde uygun ilaç tedavisi uygulandığında sürecin daha konforlu ve hızlı bir şekilde ilerlediği gözlemlenebilir.

Konversiyon Bozukluğu (Conversion Disorder)

Konversiyon bozukluğu, bütün somatik hastalıkların temel sebebi olduğu üzere, fiziksel bir hastalık veya etken bulunmaksızın kişinin bayılmasıdır. Konversiyon bozukluğu yaşayan kişiler zorlayıcı yaşam deneyimleri karşısında tamamen bilinçsiz bir savunma mekanizması olarak bayılır. Çoğu hasta yakını için bu durum şımarıklık veya bilinçli bir kaçış gibi görünse de kişi bastırdığı üzücü ve yaralayıcı deneyimleri sonrasında elinde olmadan bayılır. Aslında konversiyon bir savunma mekanizması olarak işlediğinden, kişi yaşayacağı yaralayıcı deneyimi ve etkilerini hissetmemek için bilincini kapatmak eğilimine girer. Bu savunma, bedenin kendini psikolojik bir hasardan koruma girişimi olarak görülebilir.

Konversiyon Bozukluğu Nasıl Geçer?

Konversiyon bozukluğu için en etkili destek psikoterapidir. İlaçların bu bozukluğa karşıi rolü sınırlıdır ancak depresif bozukluk, kaygı bozukluğu gibi ek sorunlar gelişmişse, ilaç tedavisi de düşünülebilir. Bunun dışında, bozukluğun psikodinamik yönelimli psikoterapi ve destekleyici psikoterapi ile ele alındığı terapi yöntemleri ön plandadır. Stres faktörlerine bağlı olarak, çift ya da aile terapileri de gerektiğinde kullanılabilir.

Beden Dismorfik Bozukluk (Body Dysmorphic Disorder - BDD)

Beden dismorfik bozukluğu, kişinin vücudunda veya yüzünde bir kusur olsun ya da olmasın herhangi bir kusura karşı aşırı kaygılı olması ve bu kaygıyı giderebilmek adına fiziksel görünümünü tümüyle değiştirmesi olarak tanımlanabilir. Beden dismorfik bozukluğu olan kişiler, fiziksel görünümlerinin çekici olmadığına veya şekil bozuklukları olduğuna dair inançlara sahiptir. Bu inançlar nedeniyle, algılanan kusurlu bölgeleri örtmek veya gizlemek için kompulsif davranışlar ortaya çıkar.

OKB ile yakından ilişkide olan bu bozukluğu ayıran en önemli özellik bireylerin çirkin olduklarına gerçekten inanmasıdır. Bu konuyla ilgili ilerleyen boyutlarda sanrılar yaşayabilirler. Ayrıca OKB’de yaşanan kompulsiyonlardan farklı olarak buradaki davranış, stresi arttırmaya yönelik işler. Bu bozukluk grubunun en belirgin kişilik özellikleri utangaç, mükemmeliyetçi, içe dönük, özgüvensiz ve obsesyonel olmalarıdır.

Beden Dismorfik Bozukluğu Nedenleri

Bu bozukluğun sebepleri arasında genetik ve çevresel faktörler oldukça öne çıkmaktadır. Aile geçmişinde OKB ya da kaygı (anksiyete) bozukluğu tanısı olan kişilerin varlığı genetik aktarım için alt yapı oluşturabilir. Günümüzde sosyal medya kullanımının artması ve belli güzellik kalıplarının bu yollarla beynimize işlenmesi beden dismorfik bozukluğu tetikleyen büyük çevresel tetikçilerden olmuştur.

Somatoform Bozukluklar ve Çözüm Yaklaşımları

Somatoform bozukluklar genellikle multidisipliner bir yaklaşım gerektirir ve gereken destek hem fiziksel hem de psikolojik alanda çalışan uzmanları içerebilir. Fakat belirli terapi yöntemleriyle de bu bozukluğun seyri değişebilir.

Bilişsel davranış terapisi (BDT), somatoform bozukluklara karşı etkili bir psikoterapi yöntemidir. Terapist, kişinin düşünce kalıpları, inanç ve davranışları üzerinde çalışarak, bedensel semptomları anlamasına yardımcı olur ve sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirmesine destek olur.

İlaç tedavisi de bazı durumlarda önerilebilir. Depresyon, anksiyete veya diğer psikiyatrik sorunlara yönelik antidepresanlar, anksiyolitikler veya diğer psikotropik ilaçlar, semptomların yönetimine yardımcı olabilir. Somatoform bozukluklar genellikle birincil bakım doktorları, nörologlar veya diğer fiziksel sağlık uzmanları tarafından yönetilir. Bu uzmanlar, organik nedenleri elemek ve somatik semptomları yönetmek için önemlidir. Psikiyatrist, somatoform bozuklukların daha derinlemesine bir değerlendirmesini yapabilir ve uygun tedavi planını belirleyebilir.

Gerekirse, psikiyatrist ilaç tedavisi konusunda da yardımcı olabilir. Grup terapisi veya destek grupları, bireyler arasında deneyim paylaşımı, destek ve anlayış sağlayarak somatoform bozuklukla başa çıkma sürecinde faydalı olabilir. Fiziksel aktivite, genel sağlığı artırabilir ve stresle başa çıkmaya yardımcı olabilir.

Bu dönemde ayrıca yoga, meditasyon gibi stres azaltıcı teknikler de kullanılabilir. Aile terapisi, aile içindeki etkileşimleri anlamak ve destek sağlamak adına faydalı olabilir. Destek planı, kişinin özel durumuna bağlı olarak kişiselleştirilmelidir ve en etkili sonuçlar genellikle birçok uzmanın iş birliğiyle ve kişinin istekli katılımıyla elde edilir.