Zorlukların Yara Bandı: Sosyal Destek

Hakkında “aşk/sevgi” kadar yazılıp çizilen, üzerine şarkılar yazılan, sıklıkla dizi ya da filmi çekilen başka bir kavram daha varsa o da “yalnızlık”tır.

Yalnızlık kelimesinin akla getirdiği olumlu-olumsuz binlerce anlam olabilir. Her ne kadar sanat yaparken melankolinin çekiciliği ile harmanlanan bir konu olsa da yalnızlığı kötü bir şey olarak kategorize etmek sınırlı bir bakış açısı olur.

Bununla birlikte yalnız başına kaliteli vakit geçirebilmenin öz gelişime etkisi, bir şeyleri tek başına yapabilmenin güçlendirici yönü gibi olumlu etkilerinden ziyade, bugün asıl üzerinde duracağımız şey özellikle bazı durumlarda yalnız olmayışımızın daha iyi geldiğinin altını çizen güçlü bir değişken olacak: “sosyal destek”.

Metaforik olarak; adeta zorlukların yara bandı gibi işlev gören, üzüntümüzü ya da yaramızı yok edemese de onu sarıp sarmalayarak bizi koruyan bu önemli kavramı birlikte detaylıca inceleyelim.

Sosyal Destek Nedir?

Amerikan Psikoloji Birliğine (APA) göre sosyal destek; diğer kişilere yardım veya rahatlık sağlama, onlara biyolojik, psikolojik ve sosyal stres faktörleriyle başa çıkmaları için verilen destek olarak tanımlanır1. Aslında sosyal ilişkilerin sağlık ve iyi oluşu desteklediği her türlü süreçtir².

Sosyal destek, bireyler ağı içerisinde paylaşılan yardım davranışlarını ve takdiri ifade ederken uygulamada diğer insanlar tarafından sevildiğimiz, önemsendiğimiz ve değer gördüğümüz algısı olarak tanımlanır ve karşılıklı olarak destekte bulunduğumuz bu ağın bir parçası olduğumuz anlamına gelir³. Bu da bize işlevsel bir aitlik hissi verir. Ait olmak ya da sevilmek gerçekten bir ihtiyaç mıdır peki?

Cevabımız kesinlikle evet. Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi tam anlamıyla bunu gösterir. Üçüncü basamağı sevgi/ait olma basamağıdır. İnsan sosyal bir varlıktır. Bu nedenle sağlıklı bir topluluğun içinde sevgi, değer ve aidiyet duygularını deneyimlemek psikolojik huzurumuz için çokça önemlidir⁴. Bir çalışma örneği olarak; Brigham Young Üniversitesi'nde psikoloji ve nörobilim profesörlüğü deneyimi olan, ilişkilerin vücudu ve beyni nasıl etkilediğini araştıran Julianne Holt-Lunstad, insanların sosyal bağlantılarının zayıf olması durumunda izolasyon, yalnızlık veya düşük kaliteli ilişkiler nedeniyle erken ölüm riskiyle karşı karşıya kaldığını öne sürmüştür⁵.

Sosyal Destek Türleri Nelerdir?

Sosyal destek ile bağlantılı diğer bir kavram da “algılanan sosyal destek”tir. Bu kavramı sosyal desteğin faydaları bölümünde inceleyeceğiz. Şimdi burada sosyal desteğin genel olarak kendi içinde kaça ayrıldığına bakalım. Sosyal destek genelde dört türe ayrılabilir³:

• Bilgi Desteği: Stresli olayın doğasını anlayıp mevcut kaynaklar ve olası başa çıkma yöntemleri hakkında bilgi ve tavsiye-öneri vermek
• Araçsal/ Elle Tutulur/ Somut Destek: Çeşitli hizmet, para, belirli eşyalar gibi somut yardımlar sağlamak
• Duygusal Destek: Sıcaklık, güvence, empati, bakım sağlamak
• Değerlendirme Desteği: Bireye kendi güçlü yönlerini değerlendirmesine yardımcı olabilecek bilgiler sağlamak

Kimlerden Sosyal Destek Alırız?

Bireyler sosyal ağındaki herhangi bir kişiler arası ilişkiden bu desteği alabilir: Aile üyeleri, arkadaşlar, komşular, dini kurumlar, meslektaşlar, bakım verenler, destek grupları1, romantik partnerler, iş arkadaşları, sınıf arkadaşları gibi çevremizdeki herkes bu kapsama girebilir^1,3.

Şunu hatırlatmak kıymetli olabilir; romantizm hayatın anlamlı bir parçası olsa da arkadaşlıkların faydaları gözden kaçırılmamalıdır çünkü araştırmalar istikrarlı ve sağlıklı arkadaşlıkların iyi oluşumuz/refahımız ve uzun ömürlülüğümüz için oldukça önemli olduğunu göstermektedir. Şimdi gelin sosyal desteğin faydalarına daha detaylı bakalım.

Sosyal Desteğin Faydaları

Sosyal destek çok yönlüdür ve hem sosyal destek alanlar hem de sosyal destek verenler için birçok fayda söz konusudur6. (Yüksek) yalnızlık düzeyi; fiziksel sağlık sorunlarının belirtileri, tek başına yaşama, küçük sosyal bağlantılar ve düşük kaliteli sosyal ilişkilerle bağlantılıdır. Bununla birlikte sosyal destek kapsamındaki duygusal destek hayatın zorluklarıyla başa çıkmak için önemli bir koruyucu faktördür⁷.

Örneğin arkadaşları, sırdaşları olan kişilerin hayat memnuniyetleri daha yüksek olurken depresyona daha mesafeli olmaları söz konusu olabilir. Ayrıca bu kişilerin kalp sorunları ve bir dizi kronik hastalıktan ölme olasılıkları da daha düşük olabilir⁵.

Sosyal destek dayanıklılıkla da yakından ilişkilidir ve 2022'de yapılan bir çalışma sosyal desteğin stresli durumlarda dayanıklılığı desteklediğini bulmuştur^7,8. Literatürdeki çalışmalar sosyal desteğin faydalarını ruhsal bozukluklar, uyuşturucu bağımlılığı ve intihar riskinin azalması olarak aktarmakta olup bu olumsuzlukların görülme riskinin yüksek olduğu toplumlar dahil olmak üzere bu faydaları ortaya koymaktadır. Elbette yine de sosyal desteğin doğası ve nasıl çalıştığı ile ilgili araştırılması gereken daha çok şey vardır⁸.

Evet, destekleyici ilişkiler psikolojik/ruhsal ve fiziksel sağlık için çok önemlidir fakat sosyal desteğin bununla birlikte gelen sürpriz bir etkisi daha vardır: İşlevsel sosyal ilişkiler sadece stresli deneyimlerin potansiyel olumsuz etkilerine karşı bir tampon olmakla kalmaz aynı zamanda olumlu deneyimler ve büyüme için de bir kaynak oluşturur⁸.

2024 tarihli kapsamlı bir çalışmada, sosyal destek ile psikolojik uyum sağlama arasındaki ilişkiyi değerlendirmek amacıyla farklı araştırmalardan sayısız veri sentezlenmiş ve sonuçlar sosyal desteğin psikolojik uyum sağlamayla güçlü bir ilişki içinde olduğunu ortaya koymuştur. Bununla birlikte çalışma, algılanan sosyal desteğin alınan destekten daha güçlü bir psikolojik uyum sağlama ilişkisine sahip olduğunu, hatta sosyal desteğin etkilerinin sağlıksız örneklemde daha belirgin olduğunu ortaya çıkarmıştır⁹.

Algılanan Sosyal Destek Kavramı

Algılanan sosyal destek diğer kişilerden doğrudan yardım almadığımızda bile buna ihtiyacımız olması durumunda etkili bir desteğe sahip olacağımız inancıdır3. Biliriz ki birileri bizim için hep “oradadır”.

Sosyal Desteğe Sahip Olmanın Yolları

Sosyal desteğimizi geliştirirken birden fazla strateji izleyebilir ve bu konudaki zihinsel çerçevemizi yeniden şekillendirebiliriz. Bunlardan bazılarını sizin için aşağıda derledik ^7,10:

1. Çevrenizi güven çerçevesinde ve işlevsel olacak şekilde genişletmeye çalışın.

Her konu hakkında güvenebileceğiniz biri olmayabilir ya da herkesle her şeyi konuşamıyor olabilirsiniz. Bu doğaldır. Her ilişki dinamiğinden farklı konuda ya da farklı tür destekler elde edebilirsiniz.

2. Güvenli bir ortamda olmak şartıyla ilişki kurmak için ilk adımı siz atmayı deneyin.

Genelde karşıdan bekleme eğiliminde olsak da bu böyle olmak zorunda değil. Emin olun ilk adımı atmak -eğer karşınızdaki doğru kişi ise- sizi değersizleştirmez.

3. İhtiyaç duyuyorsanız sosyal becerilerinizi geliştirmenin üzerine çalışın.

Sosyal durumlar sizin için işlevsiz bir kaygı tetikleyicisi ise bir klinik psikolog ile görüşmeyi değerlendirin.

Gerektiğinde yardım isteyebilin ve yardım almayı kabul edin. Bu bir güçsüzlük değildir. Aksine ilişkilere denge, değer ve yakınlık katar. Herkesin yardıma ihtiyacı olur.

4. Değer verdiğinizi gösterin.

İçinizden geldiğinde minnet ve takdir göstermeyi esirgemeyin. Her konudaki açık iletişim duygusal bağlarınızı ve destek süreçlerinizi kuvvetlendirebilir.

5. Karşılıklı-çift taraflı bir bağ geliştirmeye dikkat edin ve tek yönlü ilişkilerden kaçının.

Sağlıklı ve işlevsel olan her ilişki çeşidinde denge oldukça önemlidir.

6. Mesleki-profesyonel organizasyonlara katılın.

Ortak ilgi alanlarına sahip bireylerle bir araya geleceğiniz gruplara dahil olun. Bu durum sosyal kimlik ve toplumsal aidiyet duygunuzu güçlendirebilir; kişiler arası ilişkilerde büyüme ve öğrenme fırsatları yaratır.

7. İlişkileriniz üzerine düşünün.

İlişkilerinizi tartın, emek verin, işlevsiz ve toksik ilişkilerinizi ya da size neyin iyi gelip gelmediğini fark edin. Bununla ilgili eyleme geçin. Gerekirse profesyonel bir destek alarak sınırlarınızı yeniden belirleyin.

8. Dinleme becerilerinizi geliştirin.

Sanılanın aksine güzel dinleyebilmek etkileyici konuşmaktan bile daha zor olabilir. Bunun farkında olun ve emek verin. Dinleme becerisi sosyal ilişkiler için altın anahtardır.

9. Hayatınızdaki kişilerin sınırlarına saygı duyun.

Hayatınızda kalmasına müsaade ettiğiniz kişilerin sınır ve beklentilere saygı gösterin çünkü bu sağlıklı ve kalıcı ilişkiler geliştirmenin ilk adımıdır. Elbette kişisel sınır ve ihtiyaçlarınızı değerlendirmek her zaman sizin elinizde. Çevrenizde kimlerin olup olmasını istemeyeceğinizi tekrar değerlendirin.

Kapatırken

Sonuç olarak sosyal destek bireylerin önemli diğerleri tarafından kabul edilme, önemsenme ve ilgi görme derecesidir ve psikolojideki en popüler yapılardan biri gibi görünmektedir9. Hepimiz hayatımız boyunca birbirimize kıyasla farklı şekillerde de olsa belirli düzey desteğe ihtiyaç duyarız ve bu destek çok sayıda yaklaşımla sağlanabilir¹⁰.

Şunu da unutmamak gerekir; sağlıklı ve mutlu ilişkilerin sürdürülebilmesi için kişisel içgörümüzü yüsavunma mekanizmaları kullanırken ne kadar anlamlı ilişkiler kurabileceğimizin cevabı az çok belli gibidir.

İlişkilerimizden memnun değilsek her birimiz hayatımızdaki anlamlı bireylere nasıl “göründüğümüzü” kişisel olarak da incelemeliyiz¹⁰. Çünkü içimize bakmak seçimlerimiz üzerinde iyileştirme yapma fırsatı tanırken çevremizi şekillendirme yolu da açacaktır. Bu nedenle keşfe kendimizden başlamak faydalı olacaktır. Hiwell’in uzman kadrosundan size en uygun psikolog ile kendinizi keşfetme sürecine başlayabilirsiniz.