"Güzellik" Zehirlenmesi: Stendhal Sendromu Nedir?

“Ah, güzelliğin başımı döndürüyor.” ne romantik bir söz! Duygu yüklü filmlerin bir yerlerinde muhakkak duyabileceğiniz klişe bir replik belki. Oysa bir yanıyla da gerçeklik payı var gibi. Örneğin parlak bir deniz ile ormanın yeşilliklerinin buluştuğu manzarayı izlemek, muhteşem sunumlu bir yemeği deneyimlemek, güzel bir müzikle mest olmak, hoşlandığınız kişinin gözlerine bakmak, sanat galerisi ve müzelerin büyüleyici eserlerinin havasını solumak...

Tüm bu deneyimler sırasında ve yoğun bir duyguyla kendinizi kopup gitmiş, adeta başka bir dünyadaymış gibi hissettiğiniz olmadı mı hiç? Kalbiniz hızlı hızlı atarken dünyanın buğulandığını, zihninizin size oyun oynadığını düşünmediniz mi?

Estetik hazzın-güzelliğin tanımı, yaşanış şekli ve içsel süreçleri ile ilişkisi herkes için farklı olabilir fakat insan doğasında bu hissin varlığı ve ortaklığı açıktır. Bu yazıda güzelliğin karşısında deneyimlenebilen oldukça ilginç bir fenomeni ele alıyoruz: Stendhal Sendromu.

Stendhal (Floransa) Sendromu Nedir? Nasıl Ortaya Çıkar?

Stendhal Sendromu, sanata veya kültürel açıdan önemli yerlere maruz kalmanın yarattığı kaygı / anksiyete, duygusal bozukluk ve düşünce bozuklukları ile süregelen bir durumdur¹.

Adının nereden geldiğine birazdan değineceğimiz Floransa Sendromu olarak da bilinen bu sendrom, psikosomatik bir rahatsızlıktır2. Güzel bir sanat eseri karşısında hem fiziksel hem de zihinsel olan çeşitli semptom ya da belirtilerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkar ve ayırt edilir³.

Ayrıca bu sendrom, ilginç bir şekilde bireyler görkemli sanat eserlerine maruz kaldıklarında ortaya çıkıp algı ve bilinç kaybına neden olabildiği için "sanat zehirlenmesi" olarak da adlandırılır².

Stendhal Sendromu Adını Nereden Alır?

1817 yılında, Stendhal takma adındaki Fransız yazar Marie-Henri Beyle, İtalya/Floransa'daki Santa Croce Bazilikası ziyaretinde etrafını saran güzellik ve zengin tarih karşısında içsel olarak bunaltıya varan yoğun duygular yaşadığından bahsetmiştir. Şaşırtıcı olan, bunun üzerinden bir asır geçmesine rağmen Floransa'yı ziyaret eden kişilerin benzer belirtileri deneyimlemeye devam etmesidir. 1979'da Floransa'daki bir hastanenin (Santa Maria Nuova Hastanesi) Psikiyatri Şefi Dr. Graziella Magherini, 100'den fazla turistin benzer sebeplerle hastaneye kaldırıldığını gözlemleyerek “Stendhal Sendromu” terimini ortaya atmıştır⁴.

Bu fenomen, duygusal aşırı yüklenme ve değişen gerçeklik algısı dahil olmak üzere bir dizi psikolojik tepkiye yol açabilir¹.

Stendhal Sendromu Belirtileri Nelerdir?

Bu ilgi çekici sendrom söz konusu olduğunda bireyler, sanat eserleri veya tarihi mekanlarla iç içe olduklarında aşağıdaki semptomları deneyimleyebilir²:

• baş dönmesi, sersemlik
• düşecekmiş ya da bayılacakmış gibi olma
• çarpıntı hissi; hızlı veya düzensiz kalp atışı
• görsel veya işitsel halüsinasyonlar
• yönelim bozukluğu; zaman, mekan, sosyal çevre (diğer bireyler) ve yakın geçmişte deneyimlenen olaylarla ilgili yaşanılan bilinç bulanıklığı
• kafa karışıklığı
• kimlik kaybı, bunalmışlık
• fiziksel tükenme; fiziksel bitkinlik-yorgunluk belirtileri
• terleme, bayılma/baygınlık
• panik, paranoya

Stendhal Sendromu Kimlerde Daha Çok Ortaya Çıkar?

Güçlü sanatsal veya kültürel uyaranlarla karşılaşmak elbette ki herkes için aynı anlama gelmez, dolayısıyla aynı yoğunluğu da hissettirmeyebilir.

Stendhal Sendromu'nun ortaya çıkmasında aşağıdaki faktörler etkili olabilir ve ayrıca yine bu faktörler belirtilerin şiddeti ile de ilişkili olabilir¹:

• bireyin duygusal durumu
• sanata karşı duyarlılığı/hassasiyeti
• kişisel deneyimleri

Stendhal Sendromu Gerçek mi?

Şu anlık var olan literatüre göre Floransa sendromunun nadir bir durum olduğu söylenebilir⁶.

Gerçek olup olmadığı konusuna gelirsek de şunları söylemek mümkün: Stendhal Sendromu’nun ruhsal bozuklukların tanısı ve sınıflandırması için kullanılan uluslararası referans kaynağı DSM’de (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) resmi şekilde tanınan bir psikiyatrik bozukluk olmadığı, fakat bununla birlikte İtalya'nın önemli sözlüklerinden biri olan Zingarelli'de yer aldığı söylenebilir². Ayrıca psikiyatristler bu sendromu tıbbi dergilerde belgeleyerek turistlere çeşitli tavsiyelerde bulunmuştur⁴.

Bunlara ek, çalışmalar bireylerin sanat eserlerine maruz kaldıklarında beyinlerinin duygusal tepkilerle ilişkili bölgelerinin aktive olduğunu ileri sürüyor; bu da sendromun nörobiyolojik temeline işaret ediyor gibi görünüyor⁷.

Stendhal Sendromu ve Tarihteki Ünlü Kişilikler

Tarih bize Stendhal Sendromu ile uyumlu semptomlar yaşamış olabilecek bazı ünlü kişilerden bahseder. Bunlardan bazıları şöyle açıklanır³:

Psikanalist Sigmund Freud, Atina Akropolisi’ni ziyaret ettiğinde şiddetli bir kopukluk (bir nevi aidiyeti kaybetme) ve kendine yabancılaşma (depersonalizasyon) duyguları yaşadığını anlatmıştır.

Yazar Dostoyevski ise İsviçre'nin Basel kentinde Hans Holbein eseri olan “Le Christ mort au tombeau” isimli tablosuyla karşılaştığında ciddi bir donukluk ve yok olma hissi yaşamıştır.

Stendhal Sendromu Nasıl Geçer?

Stendhal ya da Floransa Sendromu'nun literatürde belirtilen spesifik bir çözüm yöntemi yoktur. Yukarıda bahsedildiği üzere DSM’de belirli bir psikiyatrik bozukluk olarak sınıflandırılmadığından belirtileri ve yönetimi için standart müdahaleler olmadığı da söylenebilir².

Yine de semptomları yönetme ve yaşanan durum sırasında bireyin güvenliğini sağlama dikkate alınır. Aynı zamanda çözüm yaklaşımında belirtilerin diğer olası bozukluk/tanı veya komplikasyonlardan ayrılması dikkate alınır³.

Psikiyatristler sendromu bilimsel dergilerde belgelerken, insanlara, sanat müzeleri gezilerinin temposunu kontrol etmelerini ve eserleri görme arasında yeterince dinlenmelerini tavsiye etmektedirler⁴.

Bu nedenle bu durumu yönetirken;

• bireyin duygusal durumunu, sanata karşı duyarlılığını ve kişisel deneyimlerini anlayıp destek sağlamak
• belirtilerin ortaya çıkma potansiyelinin olduğu yer ve durumları kollamak
• önemli sanatsal-kültürel-tarihi gezi deneyimleri esnasındaki fiziksel hız ve yoğunluğun ölçüsünü kontrol ederek özel durum ve ihtiyaçlara karşı (örneğin yorgunluk) dikkatli olunmasını sağlamak işlevsel olabilir.

Kapanış

Estetiğin, güzel şeylerin, sanatın insanları neden ağlatacak noktadaki bir duygusal yoğunluğa getirebileceğini hiç düşündünüz mü?

2015 yılında yapılan bir çalışmaya göre, “ağlama” estetik olarak çekici ya da etkileyici bir şey ile karşılaşıldığında meydana gelen bilişsel süreçlere verilen tipik bir biyolojik tepki olarak kabul ediliyor. Bu tepki tabloları, heykelleri, müziği ve çok daha fazlasını kapsayabilir⁸.

İşte, Stendhal Sendromu da sanatın bireyler üzerindeki yoğun etkisinin bir göstergesi gibi duruyor2. Bu sendrom, sanatsal veya kültürel açıdan önemli uyaranlara özgü psikolojik tepkilerle kendini göstermesiyle karakteristik bir fenomen gibi duruyor. Ayrıca sanat, duygular ve psikolojik iyi oluş arasındaki anlaşılması güç bağlantıyı vurguluyor¹. Bu ilginç bağlantıya şaşırırken hem bu konuda daha fazla araştırma yapılmasının gerektiğini hem de sanatın iyileştirici gücünün ve sanat terapisinin faydalarını gözden kaçırmamak gerekir.