Trikotillomani (Saç Yolma-Çekme Hastalığı) Nedir?

Saç Yolma Hastalığı (Trikotillomani) Nedir?

Trikotillomani, kişinin özellikle psikolojik olarak stresli ve gergin olduğu anlarda tekrarlayıcı şekilde saçlarını ve yüz kıllarını kopardığı bir bozukluktur. Bu hastalıkta kişi saçlarını koparırken haz duyar ve kişinin kafasında belirli düzeyde saç kaybı görülmektedir. Fakat saç koparma davranışından önceki gerginlik ve saç koparırken oluşan haz durumu her trikotillomani hastasında görülmemektedir.

Varlığı uzun yıllar önce kanıtlanmış bu bozukluk, uzun süre boyunca dürtü kontrol bozukluğu olarak tanımlansa da şu an obsesif kompulsif bozukluğunu da içeren obsesif kompulsif ilişkili bozukluklar kategorisinin altına alınmıştır. Yapılan araştırmalar bu bozukluğun toplumun %0.6’sında görüldüğünü göstermektedir.

Trikotillomani nasıl başlar sorusunun cevabına bakıldığında bu hastalığın ergenlik çağlarında genelde 12-13 yaşlarında ortaya çıktığı ve stres anında saç çekme davranışıyla başladığı görülmüştür. Kişinin saçını çekme amacı kaygısını azaltmaktır fakat kişi bazen bu davranışı farkında bile olmadan tekrarlayabilir.

Saç yolma hastalığının cinsiyetlere dağılımına bakıldığında araştırmalar farklı sonuçlar vermektedir. 2009 yılında 832 katılımcı ile yapılan bir araştırmada trikotillomaninin iki cinsiyette de eşit görüldüğü tespit edilmiştir.

Fakat bazı çalışmalar trikotillomaninin kadınlarda daha sık görüldüğüne işaret etmektedir. Bu sebeple trikotillomani hangi cinsiyette daha sık görülür sorusunun cevabı kesin olarak bilinememekte ve bu konuda araştırmalar devam etmektedir.

Saç Koparma Hastalığı Neden Olur?

Trikotillomanini sebepleri hala daha tam olarak bilinmese de araştırmacılar oldukça önemli noktaların üstünde durmaktadır; bunlar genetik- fizyolojik ve psikolojik faktörlerdir.

Genetik ve Fizyolojik Faktörler

Evrimsel olarak bakıldığında trikotillomanide var olan saç yolma davranışının hayvanlardaki tımar ve bakım davranışıyla benzer olduğu düşünülmektedir. Hayvanların tımar ve bakım gibi davranışlarını gergin anlarında rahatlamak için kullandıkları bilinmektedir.

“Trikotillomani genetik mi?” sorusunun cevabına bakıldığında saç yolma hastalığı olan kişilerin çocuklarında saç yolma hastalığının sık görülmesi ve çeşitli psikiyatrik bozuklukları olan kişilerin çocuklarında da saç yolma hastalığının gözükmesi bu durumun genetik olabileceğine dair düşünceleri destekler niteliktedir.

Genetik çalışmalara bakıldığında trikotillomaninin gen ile aktarımı noktasındaki kanıtlar gün geçtikçe artmakla beraber bu konuda kesin bir kanı yoktur. Trikotillomani hastalarıyla yapılan çalışmalarda bu kişilerin beyinlerinde belirli yapısal ve fonksiyonel değişiklikler olduğu tespit edilmiştir. Yapılan beyin görüntülemelerinde trikotillomani tanılı kişilerin beyinlerinin frontal bölgelesinde aktivite azalmaları görülmüştür.

Psikolojik Faktörler

Saç yolma bozukluğunda neden olarak ortaya sürülen etkenlerden biri de kişinin çocukluk döneminde yaşadığı stresli ve zorlu yaşam olaylarıdır. İnsanların saç ve kıl yolma davranışında saçla ilgili birtakım bilişsel hatalar ve katı düşüncelere sahip olmaları da tetikleyici etkiler gösterebilir. Bu düşüncelere örnek olarak “Beyaz sakallar kötü görünür veya bebek saçları çirkindir.” gibi cümleler gösterilebilir.

Aynı zamanda çocukken yaşanan taşınma, okul değiştirme, aile içi sorunlar, taciz, hastaneye yatış, kardeş kıskançlığı, akran zorbalığı, kayıplar, öğretmenlerle olan sorunlar veya okul performansının kötülüğü gibi strese sebep olan zorlu yaşam olayları da saç çekme bozukluğunu tetikleyebilen faktörler arasında gösterilmektedir.

Saç Koparma Hastalığının Belirtileri

Kişinin süregelen saç koparmaları, yani trikotillomanisi ilerlerse bu durum kılın olduğu bölgelerde azalmalara sebep olabilir. Koparılan saç tekrar çıksa da saç sürekli olarak belirli bölgelerden koparıldığı için yeni çıkanlar da kişi tarafından çekilmekte ve bu durum vücudun o kısımlarında bölgesel kelliğe sebep olmaktadır.

Saç koparma hastalığı dendiğinde insanın aklına yalnızca saç gelse de trikotillomanide saç, sakal, bıyık, kirpik ve kaş bölgesindeki kıllar çoğunlukla koparılmanın tercih edildiği kıllardır. Bu tercih edilen bölgeler insan vücudunun çok belirgin bölgeleri olduğu için saç çekme davranışının sonundaki kılsız görünüm insanların öz güvenini derinden sarsar ve çoğu zaman sosyal hayatlarını negatif yönde etkiler.

Çoğu zaman kıl çekmenin amacı stresli gün veya olay sonrası rahatlama veya kılı kökünden çekerken hissedilen hazzı yaşamaktır. Kişi çoğunlukla kılı koparma dürtüsüne karşı koymak ister fakat karşı koymakta oldukça zorlanır. Bu dürtüye karşı koyamamanın en hafif sonucu ise kirpik, kaş, saç, sakal ve bıyık gibi bölgelerde kılların azalmasıdır.

Trikotillomani Tanısı Nasıl Konur?

Psikiyatrik hastalıkların tanısını koymak yalnızca psikiyatri uzmanlarının yapması gereken bir iştir. Klinik psikologlar gerektiğinde danışanlarını psikiyatri uzmanlarına yönlendirmeli ve kesin tanıyı bu yolla elde etmelidir. Psikologların tanı koyma yetkisi olmadığı için danışan tanı kriterlerini karşıladığında terapist bu durumu kesinleştirmek adına danışanı uzman psikiyatriste yönlendirir.

Psikiyatri uzmanı hastanın geçmişini, ailesindeki psikiyatrik hastalık öykülerini, sosyal hayatını ve davranış örüntülerini derinlemesine öğrendikten sonra bu davranış örüntülerini DSM-5 (Ruhsal Hastalıkların Tanısal ve İstatiksel Kitabı) tanı kriterlerine göre değerlendirir. Bu değerlendirmeler sonucunda uzman doktorun onayı ile kişiye trikotillomani tanısı konur.

Psikiyatri uzmanlarının ve psikologların kullandığı DSM-5 tanı kitabına göre saç koparma hastalığının tanı kriterleri aşağıdaki gibidir:

• Belirgin saç kaybına yol açacak saç koparma davranışının görülmesi
• Saç koparma davranışını engellemeye çalışmak fakat başarısız olmak
• Saç koparmanın sosyal hayatta, iş hayatında ve günlük hayatta belirgin sıkıntılar yaratması ve işlevselliği engellemesi
• Saç koparma davranışını başka bir tıbbi sorunla açıklayamamak
• Bu belirtilerin başka bir psikolojik rahatsızlıkla açıklanamaması

Kişilerin sosyal hayatının, görünüşlerinin ve öz güvenlerinin etkilenmesi bu bozukluğu diğer psikolojik sorunlardan ayıran ve kişinin hayatına yıkıcı etkileri olan bir bozukluk haline getirmektedir. Bu sebeple trikotillomaniden nasıl kurtulurum, saç yolma hastalığı nasıl geçer gibi sorular danışanlar tarafından oldukça sık sorulmaktadır.

Saç çekme hastalığı hayatı bu denli yoğun etkilediği için çoğunlukla eş tanılarla birlikte görülebilmektedir. Bu eş tanılar yoğunlukla anksiyete bozuklukları, duygudurum bozuklukları ve majör depresif bozukluktur.

Saç Yolma/Koparma Davranışının Çözümü

Saç yolma hastalığının ne olduğu ve böyle bir davranışın psikolojik bir sorun olup olmadığı gibi noktalar toplum içinde pek fazla bilinmez. Dolayısıyla kişiler istemsiz saç çekmelerini ve bu dürtüyü durduramayışlarını anlamlandırmakta çoğu zaman zorlanırlar. Bu gibi sebeplerle bir uzmandan yardım alma düşüncesi çoğunlukla akla gelen en son şeylerden biri olmaktadır.

Uzman desteği akla geldiğinde ise hangi uzmana gidileceği konusu ikilem yaratmakta ve bu belirsizlik durumu da kişileri bir uzmana gitmekten alıkoymaktadır. Bu gibi sebeplerden danışanlar çözüm arayışlarına geç başlamaktadır ve aynı zamanda süreçlerini yarıda bırakmaya yatkın oldukları görülmüştür.

İlaç Tedavisi

Saç yolma hastalığının ilaç tedavilerine yanıt verdiği bilinmektedir. Bu bozuklukta çoğu zaman SSRI’ların (Seçici Serotonin Gerialım İnhibitörleri) yani daha bilinen adıyla antidepresanların, antipsikotiklerin ve dopamin blokerlerinin etkili olduğu gözlemlenmiştir.

Bu ilaçların kullanımı esnasında kişilerde kıl yolma aktivitesinin azaldığı, kıl yolmaya karşı koyma durumunun ise arttığı görülmektedir.

İlaç tedavilerinde yan etkiler danışanlar için önemli bir sorun olmaktadır. Bu sebeple ilaç tedavisi öncesi yan etkiler doktor tarafından danışana anlatılmakta ve yine birlikte yapılan değerlendirme sonucunda ilaç tedavisine başlamaya karar verilmektedir.

Trikotillomanide Psikoterapi Desteği

Kıl yolma hastalığının psikoterapi kısmında uzman psikologlar tarafından atılması gereken iki adım vardır. Birinci adım danışanların aileleri ile konuşup onlara bu bozuklukla ilgili psikoeğitim vermek ve aile bireylerinin yaşadıkları durum hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır.

Psikoeğitim sırasında hastalığın ne olduğu, nasıl semptomların görüleceği, hastalığa sahip kişilerin davranışlarının neler olabileceği ve onlara yaklaşımın nasıl olması gerektiği hakkında konuşulmaktadır.

İkinci adımda ise danışanla bireysel terapi kısmı başlamaktadır. Bu kısımda klinik psikologlar danışanla birlikte kıl çekme davranışının kişiye kattığı iyi ve kötü noktalar hakkında konuşur ve kişinin de katkılarıyla bu konuda bilgi sahibi olunması sağlanır. Bu davranışın yaşam kalitesine etkisi ve kişinin işlevselliğine etkisi araştırılır.

Bu davranışın analizi yapıldıktan sonra ise kişinin günlük yaşamı konuşulur ve kıl yolma davranışının en çok ne zaman, hangi saatlerde, hangi günlerde ve ne gibi olaylardan sonra ortaya çıktığı saptanır. Burada amaç kıl çekme davranışını tetikleyen etmeni bulmaktır.

Terapide amaç kişiye ev ödevleri ve karşılıklı iletişim ile farkındalık kazandırmak ve anlık rahatlamaların ileri dönemdeki negatif etkilerini anlatmaktır. Aynı zamanda terapi sürecinde kişinin bu alışkanlığını tersine çevirme üzerinde durulmaktadır. Alışkanlığı geri çevirme yöntemi trikotillomanide en sık kullanılan yöntemlerden biri haline gelmektedir.

Bu yöntemde amaç kişiye farkındalık kazandırmak, kişinin kendini izleme davranışı geliştirmesini ve kıl çekme davranışını not etmesini sağlamak, dürtüyü kontrol etmek için çeşitli ipuçları geliştirmek (şapka takmak, saçı toplamak, kola lastik takmak gibi) ve son olarak dürtü geldiğinde farklı tepkiler vermesini sağlamaktır.

Çoğu zorlu bozuklukta olduğu gibi trikotillomanide de terapi ve psikiyatri sürecinin birlikte götürülmesi ve kişinin iki uzmandan aynı anda yardım alması tedavi sürecini oldukça kolaylaştıran bir yaklaşımdır. İki uzmanlıktan aynı anda yararlanmak, her danışan için olmasa da bu bozukluğu zorlu ve dirençli geçiren danışanlar için oldukça yararlı olabilir.

Saç Yolma Hastalığı ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Trikotillomani OKB midir?

Hayır, trikotillomani Obsesif Kompulsif Bozukluktan ayrı bir bozukluktur fakat OKB ile benzer kalıplara sahiptir. İki hastalık da DSM-5 tanı kitabında Obsesif Kompulsif ve İlişkili Bozukluklar bölümünde yer almakta, yani aynı kategoride yer alan farklı iki hastalık olarak değerlendirilmektedirler.

Trikotillomani Kendiliğinden Geçer mi?

Hayır, trikotillomani kendiliğinden geçebilen bir bozukluk değildir. Yalnızca kişinin hayatındaki stres faktörlerine göre azalıp çoğaldığı ve dalgalı şekilde ilerlediği görülmektedir.

Trikotillomani Sonrası Saç Çıkar mı?

Bu soruya kesin bir cevap verilmemektedir. Fakat tekrarlayıcı kıl yolmalarının kıl köklerine ve o bölgede var olan deriye kalıcı zararlar verebildiği bilinmektedir.

Trikotillomani İlerlerse Ne olur?

Trikotillomaninin ilerlediği durumlarda kıl yolma davranışının tek bir bölgeden birçok bölgeye yayılabileceği ve kişide gözle görülür şekilde kel noktalar bırakabileceği bilinmektedir. Aynı zamanda kılın çekildiği deri zarar görerek enfeksiyonlara sebep olabilir.

Trikotillomani Ne Demek?

Trikotillomani tekrarlayıcı saç koparmaya bağlı olarak saç kaybının ve saç koparma sürecinde hazzın görüldüğü bir psikiyatrik bozukluktur. Bu bozukluk adını Yunanca’dan almaktadır. “Thrix” saç anlamına gelirken “tillein” çekmek, “mania” ise hastalık derecesinde dürtü anlamına gelmektedir ve bu üçünün birleşiminden Trichotillomania kelimesi oluşmuştur.

Trikotillomani Kimlerde Görülür?

Saç koparma hastalığı toplumun %0.6’sında görüldüğü ve çoğunlukla erken ergenlik çağlarında yani 11-12 yaşlarında başladığı bilinmektedir. Cinsiyet dağılımı konusunda ise araştırmalar farklı sonuçlar vermektedir.

Kaş Yolma Hastalığı Nedir?

Yaygın bilginin aksine saç koparma hastalığında kişi yalnızca saçlarını koparmaz. Bu bir kıl koparma hastalığıdır ve kişiler genelde saç, kaş, kirpik ve sakallarını koparırlar. Bu sebeple kaş yolma hastalığı denilen durum da aslında trikotillomanidir.