Unutkanlık ve Alzheimer Hastalığı, Belirtiler, Nedenler ve Unutkanlığı Önlemek için Öneriler

Unutkanlık Nedir?

Unutkanlık, belleğimizde saklanan bilgilerin bir şekilde yok olmasını ya da bu bilgilere erişimin kaybını ifade eder. Bu durum bir hastalık sebebiyle olabileceği gibi her unutkanlığın sebebi hastalığa yorulmamalıdır. Günlük hayatta sürekli bir şeyleri yapmayı unutmak veya eşyaları bir yerlerde unutmak da unutkanlık olarak adlandırılır.

Benzer bir şekilde düzenli olarak tekrarlamadığımız veya günlük hayatımızda çok sık kullanmadığımız bilgileri de unutabiliriz. Yani fizyolojik açıdan normal olarak kabul edilen ve beynimizin bilgi işleme süreci açısından ele alınabilecek unutmalar da mevcuttur¹.

Unutkanlığın Belirtileri Nelerdir?

Unutkanlığın en yaygın işaretleri arasında aşağıdaki belirtiler bulunur:²

• Kişinin günlük yaşantısındaki rutin işlerini unutması
• İş yaşantısında yapılması gereken önemli işleri unutması ve aksatması
• Daha önceden izlediği bir filmi, okuduğu bir kitabı veya başkasıyla yaptığı bir sohbeti unutması
• Basit seçimlerde dahi karar vermekte zorluk yaşaması
• Önceden ilgisini çeken şeylere karşı ilgisini yitirmesi
• Depresyon veya anksiyete semptomları

Bunlar en yaygın görülen belirtiler arasında yer alıyor olsa dahi özel günleri unutmak, eşyalarını kaybetmek, çevresindeki kişilerin isimlerini unutmak gibi pek çok belirtiden de söz edilebilir².

Unutkanlığın Nedenleri

Unutkanlığın sebepleri kısa süreli bellek ve uzun süreli bellek ile ilgili olanlar şeklinde iki başlık altında ele alınabilir.

Kısa Süreli Bellek ve Unutkanlık

Kısa süreli belleğin kapasitesi sınırlıdır ve buradaki bilgilerin unutulma süresi oldukça kısadır. Kısa süreli bellekteki bilgilerin tutulabilmesi için kodlanması ve dikkatin yönlendirilmesi gerekir².

Kişinin bilgi edinmesini engelleyen her şey unutkanlığa sebep olabilir ve bu durum “hafızaya müdahale” olarak isimlendirilir. Hafızaya müdahele olduğunda kısa süreli bellekteki bilgiler bozularak unutulmaktadır. Kişinin öğrenmeyi hedeflediği bilgi dışındaki şeyleri öğrenmesi ve asıl öğrenmek istediği bilgiyi unutması ise “bilimsel yerini alma” olarak adlandırılır.

Bunların yanı sıra ele alabileceğimiz başka bir nokta ise insanların öğrenmek istemedikleri bilgiyi öğrenmemeleri durumudur. Bu durum “güdülenmiş unutma” olarak tanımlanır. Ele aldığımız bu örnekler bilginin depolanmamasına ve unutkanlığa sebep olmaktadır².

Uzun Süreli Bellek ve Unutkanlık

Uzun süreli belleğin neredeyse sınırsız bir kapasitesi vardır ve edindiğimiz tüm bilgiler uzun süreli bellekte depolanır. Kullanmak istediğimizde bilgiyi uzun süreli belleğimizden çağırmamız gerekir.

Unutkanlık olduğunda bu bilgileri geri çağıramayız ve bu durum ilerleyen süreçte unutkanlık hastalığının ortaya çıkmasıyla sonuçlanabilir².

Bunların yanı sıra unutkanlığa sebep olabilecek birçok iç ve dış faktör bulunmaktadır:³

• Teknolojik cihazlara fazla maruz kalmak
• Düzensiz ve yetersiz beslenme
• Stres, depresyon veya kaygı gibi sorunlar
• Yeterince uyumamak veya düzensiz uyku
• Alkol ve uyuşturucu kullanımı
• Unutkanlığa sebep olabilecek ilaçlar
• Zihinsel yorgunluk
• Kafa travmaları

Alzheimer Nedir?

Alzheimer, hücrelerin hasar görmesiyle beyinde karmaşık değişikliklere sebep olan ve beynin öğrenme ile ilişkili bölgelerine zarar vererek hafıza ve düşünme ile ilgili sorunlara yol açan bir beyin hastalığıdır.

Alzheimer’ın en yaygın ilk semptomu yeni bilgileri hatırlamakta güçlük çekmektir ancak Alzheimer giderek kötüleşen bir hastalıktır ve zamanla semptomplar daha ciddi hale gelir. İlerleyen dönemlerde kişi, günlük aktivitelerini tek başına gerçekleştirmede zorlanacak hale gelir. Hastanın sosyal-bilişsel yetenekleri, davranışları ve mantıklı düşünme becerisi zaman içerisinde zayıflar⁵.

Her Unutkanlık Alzheimer mıdır?

Her unutkanlık Alzheimer değildir. Eğer unutkanlık bir hastalık ise başka pek çok rahatsızlığa bağlı olarak da ortaya çıkmış olabilir.

Alzheimer hastalığının ilk bulgusu unutkanlık olarak bilinmektedir. Zaman içerisinde unutkanlığa yön bulamama, giyinememe, idrar tutamama gibi çeşitli davranış bozuklukları eklenir. Yaın artmasıyla birlikte Alzheimer’ın görülme sıklığı da artış göstermektedir⁴.

Alzheimer’ın Nedenleri Nelerdir?

Alzheimer söz konusu olduğunda en önemli risk faktörleri arasında şunlar yer alır:^{4, 5}.

Yaş:

Yaş arttıkça Alzheimer olma ihtimali artar.

Genetik:

Ailede Alzheimer olan birinin olması riski artırır.

Yaşam Tarzı:

Kötü beslenme, egzersiz yapmama, sigara ve aşırı alkol tüketimi gibi faktörler Alzheimer riskini artırabilir.

Kronik Sağlık Sorunları:

Kalp-damar hastalıkları, yüksek tansiyon veya şeker gibi başka sağlık sorunları riski artırabilir.

Kafa Travması veya Beyindeki Ciddi Bir Hasar:

Şiddetli dış darbeler unutkanlığa neden olabilir.

Düşük Eğitim veya Bilişsel Aktivite Düzeyi:

Yeni bilgiler öğrenen ve çalışan beynin unutkanlık yaşama ihtimali daha düşüktür.

Bu faktörlerin bir veya birkaçının olması mutlaka Alzheimer hastası olacağınız anlamına gelmez. Bu faktörler yalnızca hastalığın meydana geme ihtimalini artırabilir.

Alzheimer’ın cinsiyetler arası farklılaşıp farklılaşmadığını inceleyen çalışmalarda kadınlarda Alzheimer görülme sıklığının erkeklere kıyasla daha yüksek olduğu görülmüştür. Kadınların yaşam süresinin erkeklerden uzun olmasının bu sonuçta etkili olabileceği düşünülmektedir⁵.

Alzheimer Belirtileri Nelerdir?

Alzheimer’ın erken dönem belirtileri hafıza sorunları olmakla birlikte bireyin son zamanlarda yaptığı konuşmaları ve yaşanan olayları, hatta nesne ve yerlerin isimlerini hatırlayamaması gibi semptomlar gözlemlenmektedir. Hastalığın ilerleyen evrelerinde sıklıkla gözlemlenen semptomlar ise şu şekildedir:⁵

• Kişinin bilinç bulanıklığı deneyimlemesi
• Bulunulan yere uyum sağlamakta zorlanma
• Halüsinasyon ve sanrıların olması
• Motivasyon ve öz-saygıda düşüş yaşanması
• Kişinin hatırlayamadığı olayları inkar etme davranışları göstermesi
• Kişinin günlük aktivitelerini yardım almadan gerçekleştiremiyor olması
• Konuşma ve dil becerilerinde problemler olması
• Kişinin aslında iyi bildiği ortamlarda kaybolması

Unutkanlığın Tedavisi Nedir?

Hastalık seviyesinde bir durum söz konusu ise doğru bir değerlendirme ve tedavi alabilmek için doktor muayenesine gitmek gereklidir.

Unutkanlık Nasıl Değerlendirilir?

Öncelikle hekim tarafından kişinin şikayetleri dinlenir ve unutkanlığın günlük yaşantısındaki etkileri öğrenilir.

Ardından nöropsikolojik testler uygulanabilir. Bu testlerde kişiye birtakım sorular sorma, çizimler yaptırma veya bilgisayar başında tuşlara bastırma aracılığı ile unutkanlığın tipi ve şiddeti ölçümlenir.

Bu testlerin dışında eğer hekim gerekli görüyorsa birtakım laboratuvar testleri (EEG, tomografi vb.) de talep edebilir⁴.

Ön değerlendirmeler ve testler sonucunda unutkanlığın sebebi saptanır. Doğru tanı koyabilmek için unutkanlık hastalığı detaylı bir şekilde gözlemlenmelidir.

Unutkanlık hastalığının tedavisinde hekim tarafından yazılan ilaçlar veya tavsiye edilen vitaminler düzenli şekilde kullanılmalıdır³.

Hayat Tarzında Değişiklikler

Unutkanlığın tedavi edilmesi ve azaltılması için yaşam tarzında birtakım değişiklikler yapmak gerekmektedir. Bu konuda bireysel olarak atılabilecek birçok adım vardır:

• Kitap okumak
• Bulmaca çözmek
• Yapboz yapmak
• İşe veya eve gidiş yolunda alışılan yollar dışında farklı rotalar kullanmak
• Yabancı dil öğrenmeye çalışmak
• Sosyalleşmeye zaman ayırmak
• Farklı konularda eğitimlere katılmak
• Zihnin fazla yorulmasını engellemek adına önemsiz noktalarda takılmamak
• Zihnin dinlenmesi için yeterince uyumak ve dinlenmek²

Unutkanlıktan Nasıl Korunabiliriz?

Günlük yaşantımızda fiziksel ve mental esenliğimize dikkat etmeliyiz. Tansiyon veya kolesterol yüksekliği gibi hastalıkların risk faktörü olduğunu göz önünde bulundurmalı ve bunları kontrol altında tutmak adına düzenli kontrole gitmeliyiz.

Sudoku ve bulmaca çözme, kitap okuma gibi zihinsel aktivitelere zaman ayırmalıyız. Düzenli yürüyüşü ve hareketi hayatımızın bir parçası yapmalıyız. Ek olarak herhangi bir psikolojik sorunumuz varsa önceliklendirmeli ve gerekli olduğunda profesyonel destek almalıyız⁴.