Uyku Sırasında Yaşanan Terör: Parasomnia

Uyku Terörü (Parasomnia) Nedir?

Parasomnia uykudan veya uyku ile ilişkili durumlardan kaynaklı olarak yalnızca uyku sırasında ortaya çıkan istenmeyen davranışları ve deneyimleri ifade eden psikolojik bir sorundur¹. Temelde ne tam olarak uyku ne de uyanıklık haline ait olan bozuklukları kapsar.

DSM-5 uyku bozukluklarını beş grupta grupta sınıflandırır ve gece terörü olarak da adlandırılan uyku terörü, parasomnia grubuna giren, derin uyku sırasında ortaya çıkan istenmeyen, rahatsızlık verici durumlardan biridir².

Spesifik belirtileri olan ve diğer uyku bozukluklarından bu anlamda ayrılan uyku terörü özellikle bebeklerde ve erken çocukluk döneminde karşılaşılan bir problemdir. Uyku terörünün görülme sıklığında yaşla birlikte azalma olduğu belirtilse de gece terörüne nadiren de olsa yetişkinlerde de rastlanır³. Genel popülasyonda parasomnianın yaygınlığı ise %1 ila %11 aralığındadır⁴

Uyku Terörü (Parasomnia) Belirtileri

Uyku terörü deneyimi sırasında kişilerde birçok fiziksel ve davranışsal belirti ortaya çıkar. Genellikle uykunun ilk 90 dakikasında kendini gösteren gece terörü esnasında ve atak sonrasında gözlemlenen bazı belirtileri şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Uykudan ağlayarak ve çığlık atarak uyanma
• Uykuda olunduğu halde uyanık gibi görünme
• Terleme
• Uyku sırasında diş gıcırdatma ve/veya sıkma
• Soluk alıp vermede ve kalp atışlarında belirgin bir hızlanma
• Göz bebeklerinde genişleme
• Yüzde kızarma ve korku ifadesi
• Uyku sırasında ses çıkarma, konuşma, ağlama ve bağırma
• Yataktan fırlama, koşma, zıplama, tekmeleme, çevreye ve kişilere zarar verecek ani hareketlerde bulunma
• Dış uyaranlara karşı tepkisizlik ve uyandırılmada güçlük çekme
• Atak sırasında sakinleştirilememe, uyandırılmaya çalışıldığında agresifleşme
• Uyanınca yaşananları hatırlayamama, korkma
• Kendini yatakta oturur pozisyonda bulma

Kişinin deneyimlediği durumu rahatlıkla hatırlayamaması ve uyandırılmada yaşanan zorluklar uyku terörünü kâbus görme halinden ayırıcı niteliktedir. Bununla birlikte görüldüğü üzere uyku terörü kişinin çevresindekiler tarafından da rahatlıkla gözlemlenebilir biçimdedir.

Belirtilerin şiddeti ve görünürlüğü kişiden kişiye değişebilir. Zaman zaman yoğun yaşanan belirtiler hem kişinin kendisi hem de çevresindekiler için duygusal ve fiziksel olarak oldukça zorlayıcı ve yıpratıcı olabilir.

Çocuklarda Uyku Terörü (Parasomnia)

Bebeklerde ve çocuklarda uyku terörüne yetişkinlere oranla çok daha sık rastlandığı bilinmektedir¹. Uyku terörü en çok 4-8 yaş aralığında gözlemlenir⁵.

Çocuklar bir gece içerisinde uykunun farklı dönemlerinde çok sayıda atak deneyimleyebilir. Çocuklarda uyku terörü genellikle uykuya daldıktan yaklaşık 2-3 saat sonra, derin uyku sırasında bağırma, ağlama, titreme, çığlık atma, uyanık gibi görünme ama kendinde olmama hali gibi belirtilerle kendini gösterir. Atak birkaç dakika içinde kendiliğinden yatışabilir ve çocuk olağan uykusuna geri dönebilir. Çocuk sabah uyandığında olan bitenden tamamıyla habersizdir.

Uyku terörü deneyimleyen çocuğun ebeveynleri ve çevresindekilerin yaşanan durum karşısında şaşırmaları ve endişelenmeleri beklenen bir durumdur. Bu anlamda ailenin çocuğun yaşadığı diğer problemler gibi uyku sorunları hakkında da gözlemci olması ve bilinçli hareket etmesi önemlidir.

Uyku terörü ve uykuya dair sorunlar genellikle tedaviye gerek duyulmadan, tetikleyici ortadan kalktığında veya ergenlik ve yetişkinliğe doğru kendiliğinden kaybolabilen durumlar olsa da ataklar sıklaştığında ve şiddetlendiğinde müdahalede geç kalınmaması koruyucudur.

Parasomnia Neden Olur?

Uyku terörünün ortaya çıkışında farklı etkenlerin rol oynandığı bilinir fakat henüz net ve kesin bir sonuca ulaşılamamıştır. Bununla birlikte bu zamana kadar yapılan çalışmalar uyku terörünün ortaya çıkmasına zemin hazırlayan ana faktörleri şu şekilde sıralamıştır:

• Genetik
• Çevresel, bireysel ve yaşam koşullarındaki farklılıklar
• Eşlik eden çeşitli ruh sağlığı problemleri
• Madde ve alkol kullanımı
• Kullanılan bazı ilaçların yan etkisi

Uyku terörünün ortaya çıkışında genetik faktörler üzerinde sıklıkla durulmuştur⁶. Buna göre bireylerin aile geçmişinde uyku ile ilgili sorunlar (uyku apnesi, uyurgezerlik, uyku terörü) yaşayan kişilerin olması büyük oranda risk arttırıcı bir faktör olarak tanımlanmıştır. Öyle ki uyku terörü tanısı alan kişilerin %96’sında aile bireylerinde de benzer bir sorunla karşılaşılmıştır⁷.

Gündelik hayatta yaşanan yoğun stres ve sorunlar, fiziksel olarak yorgun olma, beslenme düzensizlikleri, solunuma dair sorunlar, yetersiz uyku alımı, yaşam düzeninde değişiklikler (seyahat, yer değiştirme vb.) alkol ve madde kullanımı, huzursuz bacak sendromu ve bazı ilaçların kullanımı gibi durumlar kişilerde uyku terörünün görülme riskini oldukça arttırabilir.

Ayrıca uyku terörü yaşayan kişilerin sık sık başka ruh sağlığı problemleri deneyimlediği de gözlemlenenler arasındadır. Özellikle kaygı ile ilgili bozukluklar, depresyon, obsesyonlar, travma sonrası stres bozukluğu, şizofreni ve bazı kişilik bozukluklarında uyku terörü şikayeti eş zamanlı varlık gösterebilir.

Uyku Terörü Nasıl Geçer?

Sağlıklı ve yeterli uyumak çocuk ya da yetişkin olmak fark etmeksizin hayat kalitesi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Uyku terörü ise sağlıksız bir uyku uyuduğumuz anlamına gelir ve bir sorunun varlığına işaret eder. Bu sebeple kişilerin geceleri yaşadıkları bu zorluğa müdahale etmesi oldukça önemlidir.

Birey ve çevresindekiler için zaman zaman anlaması ve baş etmesi zor olabilen uyku terörü sıklaştığında, kişinin işlevselliğinde bozulmaya yol açtığında ve yaşam kalitesini genel manada düşürdüğünde profesyonel bir müdahale gerekir. Bunun için öncelikle kişinin yaşadığı sorunun farkında olması ve buna yönelik uygun kişilere ve yöntemlere başvurması gerekir.

Bu anlamda ilk aşamada soruna yol açan olası nedenlerin alanında uzman kişiler ile incelenmesi, tetikleyicilerin belirlenmesi ve kişinin kendine dönük bir gözlem yapması oldukça önemlidir.

Tıbbi kontrollerle birlikte şayet ortada fiziksel bir sorun tespit edilmediyse ve kişi halen uyku terörü deneyimliyorsa altta yatan veya uyku terörüne eşlikçi olası ruh sağlığı problemlerinin psikiyatri hekimleriyle birlite değerlendiriliyor, belirleniyor ve ele alınıyor olması çok önemlidir.

Bahsedildiği üzere uyku terörünün çevresel koşulların etkisi, yoğun stres ve yaşanan psikolojik problemlerle de ortaya çıkıyor olması beklenmedik bir durum değildir, aksine oldukça yaygındır. Bu noktada etki eden, tetikleyici psikolojik faktörlere müdahale edilmesi uyku ile ilgili sorunları büyük ölçüde çözebilir.

Tüm bunlarla birlikte bahsedilen tüm araştırma, değerlendirme ve müdahalelerin sağlık kuruluşlarında, ruh sağlığı uzmanları eşliğinde ve profesyonel bir ortamda yapılıyor olması gerektiği unutulmamalıdır.