Yaşlılıktan ve Yaşlanmaktan Korkmak: Gerontofobi ve Geraskofobi Nedir? Nasıl Yenilir?

Gerontofobi Nedir?

Kişiye yaşlanmayı ve yaşlılığı hatırlatan durum ve kişilerden (yaşlılardan) aşırı derecede korkmaya, bu korku nedeniyle yaşlıların bulunduğu ortamlardan kaçmaya neden olan güçlü korkuya gerontofobi denir. Gerontofobi adı “yaşlı adam” anlamına gelen Yunanca “geron” kelimesinden türemiştir.

Yaş ile alakalı olabilecek dejenerasyon ve yaşlılığa dair yoğun bir korkuya sebep olan gerontofobi, her yaştan insanda görülebilir fakat özellikle orta yaşa yeni girmiş (50’li yaşlardaki) kişilerde daha sıklıkla görülür. Yaşlılığın kişiye getirdiği sağlık problemleri ve fiziksel problemler, yaşlandıkça ölümün yaklaştığı fikri ve ölüm korkusu gerontofobiyi doğurabilir¹.

Yaşlanma Korkusu Nasıl Bir Deneyimdir?

Bir sabah kalktığınızda 20 yaş daha büyüdüğünüzü, yüzünüzde daha önce görmediğiniz kırışıklar çıktığını, saçlarınızın dökülüp beyazladığını görseniz ne hissedersiniz? Gerçek hayatta böyle bir şey elbette mümkün değil fakat yıllar geçtikçe yaş almamak, yüzümüzde olgunlaştığımızı gösteren kırışıkların belirmemesi de olası değil.

Herkes yaş almaya farklı tepkiler verir. Çocuklar bir an önce büyümeyi isterken orta yaşlarda yaşlanmak arzu edilmekten uzaklaşan bir olgu haline gelir. Hatta bazı kişiler yaşlılıktan, yaşlanma kavramından ve yaşlı kişilerden öyle korkar ki bu bir fobi haline dönüşür ve bu durum gerontofobi adını alır¹.

Yaşlı insanların bulunduğu ortamlara girmek, yaşlı birinin resmini görmek veya etrafındaki kişilerin yaşlandığına tanıklık etmek gibi durumlar bu kişilerin kaygı seviyesinin artmasına neden olabilir. Hatta ileri seviyelerde panik hali ve bununla ilişkili olarak fiziksel ve psikolojik semptomlar görülebilir.

Yaşlanıp güçsüz düşme, yalnız kalma, ölüm ve yalnız ölme korkuları gerontofobiyi tetikleyebilir. Gerontofobisi olan insanlar aslında doğrudan yaşlı insanlardan korkmazlar. Yaşlı insanlar onlara yaşlılığı ve kendilerinin de yaşlanacağı gerçeğini hatırlattığı için yaşlı insan konseptinden korkarlar².

Herkes kendi ölümünü veya genel olarak ölüm ve yaşlanma, hasta düşme kavramlarını düşünüp endişe duymuş veya bundan çok korkmuş olabilir fakat gerontofobide insanlar yaşlanmaktan o kadar korkar ki yaşlı insanlardan korkup kaçacak kadar takıntılı hale gelebilirler.

Geraskofobi - Gerontofobi Ayrımı

Yaşlanma korkusu nedir diye arama motorlarında arattığımızda karşımıza iki kavram çıkar: Geraskofobi ve Gerontofobi. Birbirlerine çok yakın olmaları sebebiyle bu iki fobi çoğunlukla birbirine karıştırılır ve kimi zaman birbiri yerine kullanılır.

Gerontofobi yaşlılıktan ve yaşlı insanlardan korkmak olarak tanımlanırken geraskofobi kişinin kendisinin yaşlanmasından aşırı derecede korkmasıdır³. Yani geraskofobik bir kişi "Yaşlanmaktan çok korkuyorum." derken gerontofobik bir kişi "Yaşlılık ve yaşlılardan çok korkuyorum." diyecektir.

Hem geraskofobide hem de gerontofobide yaşlılığa dair korkular basit endişelerden ve günlük kaygılardan çok daha fazlasıdır. Günlük işleyişi etkileyecek panik atak derecesine varabilecek seviyededir.

İnsanlar Yaşlanmaktan Neden Korkar?

İnsanların yaşlanmaktan korkmaları ve oldukları yaşı benimseyememeleri üzerinde etkili olan pek çok faktör mevcuttur⁹. Bu faktörler aşağıdakilerle özetlenebilir:

• Medyada karşılaşılan yaşlanmayı kötüleyen mesajlar
• İş yerlerinde karşılaşılan yaşa bağlı ayrımcılıklar
• Yaşlanma karşıtı güzellik endüstrilerinin baskısı
• Yaşlılar ile olan kişisel deneyimler

Medyada Karşılaşılan Yaşlanmayı Kötüleyen Mesajlar

Özellikle sosyal medyada genç olmak, canlı ve dinç olmak ile eş tutuluyor. Yaş almak kötü bir olgu gibi gösterilip hastalık, değersizlik ve işe yaramazlık gibi kavramlarla eşleştiriliyor. Bu paylaşımlara maruz kalmak, kişinin yaşlılık algısını olumsuz etkileyebiliyor ve yaş almaktan korkması üzerinde etkili olabiliyor.

İş Yerlerinde Karşılaşılan Yaşa Bağlı Ayrımcılıklar

Royal Society for Public Health (RSPH) araştırma raporlarına göre yaşlı yetişkinler iş yerlerinde sistematik olarak ayrımcılığa ve dışlanmaya maruz kalıyor. Bu kişiler, çalıştıkları kurumlarda yeni deneyimler için onlara müsaade edilmemesi veya iş yerindeki sosyal etkinliklere davet edilmeme gibi pek çok problem ile karşılaşıyorlar⁴. Bu olumsuz deneyimler, kişilerin yaşlanmaya dair endişelerinin olmasına neden olabiliyor.

Yaşlanma Karşıtı Güzellik Endüstrilerinin Baskısı

Güzellik endüstrisi kendi ürünlerini pazarlarken bir yandan da yaşlılık ile ilgili olumsuz düşüncelerin yaygınlaşmasında etkili oluyor.

Modern toplumlarda yaşlılık bir hastalık gibi görülebiliyor ve güzellik endüstrisi yaşlılığı önleme veya kişiyi gençleştirme vaadiyle pahalı ve acılı yöntemler sunarak yaşlılık hakkında kötü hislerin artmasında etkili olabiliyor.

Yaşlılar ile Olan Kişisel Deneyimler

Kişinin etrafındaki ya da ailesindeki yaşlı birinin geçirdiği zor günler veya yaşlılığına bağlı geçirdiği hastalıklar yaşlanmaktan korkmasına neden olabilir. Özellikle yaşlı ve hasta birine bakım veren kişiler yaşlılık ve hastalık arasında bağ kurup yaşlılıktan korkmaya başlayabilir.

Yaşla Gelen Psikolojik Değişimler

Yaşla birlikte insanlarda birtakım psikolojik değişiklikler meydana gelir. Bu değişiklikler yaşlı bireylerin günlük hayatlarını, iş hayatlarını, alışkanlıklarını ve sosyal çevrelerini etkiler⁵.

• Depresyon: Yaşlılarda sık rastlanan bir durumdur. Yalnız kalma, eş kaybı, emeklilik, hastalık gibi durumlardan kaynaklanabilir.
• Deliryum: Dikkat ve bilişsel yetilerin ani kaybına deliryum denir. Yaşlılarda sık karşılaşılabilir.
• Demans: Dünya genelinde 40 milyondan fazla insan demans ile mücadele etmektedir⁶. Hafıza, düşünce, anlama kapasitelerini olumsuz yönde etkileyen bir hastalıktır ve yaşla ilişkili olarak geliştiği düşünülmektedir.
• Ölüm korkusu: Yaşlanma ve yakın çevredeki insanların vefat etmesiyle birlikte ileriki yaşlardaki insanlarda ölüm korkusunda artma gözlemlenir.

Yaşlanma Korkusu ile İlgili En Sık Görülen Olumsuz Düşünceler

Yaşlanma korkusu sıklıkla orta yaş ve orta yaşı geçmiş kişilerde görülse de her yaştan insan yaşlanma korkusu duyabiliyor. Örneğin, çocuklar ve ergenlerde de yaşlanma korkusu görülebiliyor.

Bunun nedenleri arasında yaşlandıklarında ailelerinden ayrı kalacak olmalarından duydukları yoğun endişe ve onların yaşlılığında anne babalarının hayatta olmayacağı korkusu geliyor⁷.

Bunların yanı sıra insanların yaşlanmaya dair endişeleri arasında şunlar yer alıyor:

• "Canlılığımı kaybedeceğim."
• "Alzheimer, demans gibi hastalıklara yakalanacağım."
• "Yalnız kalıp sevilmeyeceğim."
• "Mutsuz ve depresif hissedeceğim."

Yaşlanma Korkusu Nasıl Yenilir?

Özellikle Bilişsel Davranışçı Terapi yaşlanma korkusunun aşılmasında oldukça iyi sonuçlar veren bir terapi yöntemidir. Bu terapi yöntemiyle yaşlanma korkusuna sebep olan faktörleri bulup bu faktörlerin duygularını ve davranışlarınızı nasıl etkilediğini keşfedebilirsiniz. Yaşlanma korkusunu yenebilir ve yaşlanma hakkında sahip olduğunuz olumsuz şemaları olumluları ile değiştirebilirsiniz⁸.

Bilişsel Davranışçı Terapinin yanı sıra aşamalı maruz bırakma ve duyarsızlaştırma terapisi size yardımcı olabilir. Kendinizi uzman bir psikolog eşliğinde yaşlanma ve yaşlılık konularına maruz bırakarak bu konudaki hassasiyetinizi azaltabilirsiniz.

Bir uzman psikolog eşliğinde psikoterapi dışında kendi başınıza yaşlılık korkusunu yenmek için yapabileceklerinize şunlar örnek verilebilir:

• Yaşlanma hakkında okumalar yaparak bilgi seviyenizi artırabilirsiniz. Bu sayede yaşlanmanın her koşulda kötü olmadığını görebilir ve kabullenmeye başlayabilirsiniz.
• Kendinize yaşlılıktan korkmaktan yaşlılığı anlamaya giden bir yol çizerek endişelerinizi azaltabilirsiniz.
• Yaşlılık hakkında okumalar yapıp ailenizde yaşlı kişilerin fotoğraflarına bakabilir ve onlarla vakit geçirebilirsiniz.
• Yaşlı bakım evlerine ziyaretlerde bulunmak, onlarla sohbet edip kitap okumayabilirsiniz.

Yaşlanmayla Barışmak İçin Öneriler

İster yaşlanma fobisi olsun ister olmasın yaşlanmaktan endişe duyan pek çok insan yaşlanma korkusunun nasıl yenileceği yönünde araştırmalar yapmakta. Biz de bu yazımızı yaşlanma ile barışmak için önerileri sıralayarak sonlandırıyoruz:

Yaşlanmak hayatın sunduğu bir hediye olabilir.

Yaşlanmak tamamen doğal bir süreçtir ve doğadaki tüm canlılar zaman için daha olgun yaş almış bir hale gelirler. Özellikle her canlının dünyada yaşlanacak kadar vakit geçiremediğini düşünürsek yaşlılık bir ayrıcalık sayılabilir.

Bilgeliğinizi kutlayın.

Pek çok inanışa ve öğretiye göre bilgelik yaş ile gelir. Her yıl doğum gününüzde o yıl neler öğrendiğinizi ve hayatın size neler kattığını yazıp sevdiklerinizle bilgileriniz ve bilgeliğinizi paylaşabilirsiniz.

Deneyimlerinizi fark edin.

10 yıl önceye göre şimdi ne kadar çok şey bildiğinizi düşünün ve deneyimlerinize değer verin. Aldığınız yaşların her biri sizi hayatta güçlendiren, sonraki yaşınıza hazırlayan birçok deneyimle dolu.

Sağlığınıza öncelik verin.

Yeteri kadar egzersiz yapın, dengeli beslenin ve ihtiyaç duyduğunuzda medikal bakıma başvurun. Güzel bir şekilde yaş almak yaşlılığa dair korkularınız yenmenize yardımcı olacaktır.

Size destek olabilecek kişilerle bir arada olun.

Bedeniyle, yaşıyla ve deneyimleri ile mutlu ve sizi yaşınızdan, yaşınıza bağlı değişen psikolojik ve fiziksel özelliklerinizden dolayı kötü hissettirmeyecek bir sosyal çevre edinmeye çalışın.

Yeni şeyler deneyin.

Yeni şeyler öğrenmeye devam edin. Yeni hobiler edinin ve daha önce yapmadığınız veya türlü sebeplerle zaman ayıramadığınız aktivitelere katılın.

Profesyonel destek alın.

Yaşlanma korkusuyla tek başınıza mücadele etmek zorunda değilsiniz. Eğer yaşlanma korkunuz çok yoğunsa ve günlük yaşantınızı etkiler hale geldiyse uzman psikologlardan yardım almaktan çekinmeyin.