Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ve Yetişkinler

Kimi zaman dikkatinizi toplayamadığınız ya da yerinizde duramadığınız oluyor mu? Çocukken motor takılmış gibi oradan oraya koşuyor denilen çocuklardan mıydınız? Peki bunlar yalnızca çocukluk dönemine özgü davranışlar mıdır yoksa yetişkinlik döneminde de devam eder mi? Peki her dikkatini toplayamama ya da yerinde duramama durumu Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) göstergesi midir?

Eğer bu sorulara yanıt arıyorsanız, doğru yerdesiniz demektir. Bu sorulara yanıt vermek için öncelikle Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun ve dikkat dağınıklığının kısaca ne olduğunu açıklamak gerekir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocuklukta başlayıp yetişkinlik yıllarına kadar uzanan yani yaşam boyu sürmekte olan dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik ile karakterize nörogelişimsel bir bozukluktur².

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, kendi içinde alt kategorilere ayrılmaktadır. Yalnızca dikkat eksikliği ile seyreden, yalnızca hiperaktivite ve dürtüsellik ile görülen ve son olarak hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite ve dürtüselliğin görüldüğü üç grupta sınıflandırıldığını söylemek mümkündür.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Türleri ve Belirtileri Nelerdir?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun alt türlerini ve en belirgin belirtilerini maddeler halinde aşağıda görebilirsiniz.

Dikkat Eksikliği Tipi Belirtileri

Dikkat Eksikliği Tipi, yalnızca dikkat eksikliğine dair belirtilerini taşımaktadır, dürtüsellik ve hiperaktiviteye dair belirtiler göstermemektedir. Dikkat eksikliği belirtileri aşağıda sıralanmıştır:

• Dikkati ihtiyaç duyulan konuya odaklamakta veya yönlendirmede zorluk çekmek
• Dikkati dağınıklığı ve dikkati sürdürmekte zorluk
• Bellek/Hafıza problemleri (Unutkanlık) yaşamak
• Uzun süre aynı görevi yerine getirme konusunda sıkıntı yaşamak
• Doğrudan kendisiyle konuşulduğunda bile konuşan kişiye odaklanmakta zorlanmak
• Yönergeleri takip etmekte zorlanmak
• Tekrarlayan hatalar yapmak
• Organizasyon yapılması gereken görevlerde performans düşüklüğü sergilemek

Hiperaktivite ve Dürtüsellik Tipi Belirtileri

Hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri belirgindir ama dikkat eksikliği görülmez. Bu tipe sahip kişilerde dikkat problemleri görülmese de hala verilen görevler üzerinde yoğunlaşmak ile ilgili sorunlar yaşamaktadırlar. Aşağıda hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri sıralanmıştır:

• Yüksek motor aktivite düzeyine sahip olmak (Hareketlilik)
• Çok konuşmak ve/veya söz kesmek
• Sıranın kendisine gelmesini beklemekte zorlanmak
• Ders esnasında veya oturması beklenen diğer durumlarda ayağa kalkmak
• Birisi sorusunu bitirmeden cevap vermek
• Kendi kendine vakit geçirmekte zorlanmak
• Otururken sıklıkla ellerini, ayaklarını oynatmak ve kıpır kıpır olmak
• Sıklıkla başkalarının eylemlerini bölmek

Kombine Tip Belirtileri

Hem dikkat eksikliği ve odaklanma sorunları hem de hiperaktif ve dürtüsel davranışlar görülmektedir. Yukarıdaki belirtileri deneyimliyorsanız, baş etmekte zorlanıyorsanız ve günlük hayatınızı çok fazla etkilediğini düşünüyorsanız platformumuzdan online terapi alarak siz de ihtiyacınıza en uygun uzman ile çalışmaya başlayabilirsiniz!

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Risk Faktörleri

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile ilişkilendirilen bazı risk faktörleri şunlardır:

• Gebelik sırasında alkol, sigara veya ilaç kullanılması
• Düşük doğum ağırlığı
• Prematüre doğum
• Beyin yaralanmaları
• Anne karnında toksik maddelere (örneğin kurşun) maruz kalma

Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

Yazının başında belirttiğimiz gibi Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu çocukluk döneminde ortaya çıkan üç farklı alt gruba ayrılan ve dikkat eksikliği ve hiperaktivite belirtilerini içinde barındıran bir bozukluktur. Fakat burada dikkat edilmesi gereken bazı hususlar bulunmaktadır.

Dönemsel olarak birçok insan dikkat eksikliği sergileyebilir. Ancak neredeyse her konuda olması, duygu durumunuza ya da stres düzeyinize bağlı olmaması önemli bir faktördür. Ayrıca yaşadığınız dikkat eksikliği ile baş edebilmeniz de belirleyici rol oynamaktadır. Dolayısıyla belirtiyi tüm sergileyen kişiler Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu yaşıyor anlamına gelmez.

Yetişkinler, çocukluk döneminde ortaya çıkan belirtileri gösterirler. Ancak yetişkinlikte tanı alabilmek için kriterlerin daha az bir kısmını karşılamak yeterli olmaktadır. Örneğin; yetişkinlerde motor takılmış gibi hareket ediyor şeklinde tanımlanan yüksek düzeyde hiperaktivite ve dürtüsellik beynin gelişmesiyle birlikte kontrol altına alınmaktadır. Buna rağmen birçok belirti yetişkinlerde görülmeye devam etmektedir.

DEHB, yetişkinlerde daha az belirtiyle anlaşılmasına rağmen fark edilmeyen ve yetersiz teşhis edilen bir bozukluktur². Dolayısıyla yetişkinler, yeterli yardımı almakta zorlanabilmektedirler.

Yetişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Bilişsel ve Davranışsal Bozulmalar

Yetişkinlerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite belirtileri birçok yaşam alanını olumsuz etkilemektedir. Yetişkin tipi Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun sebep olduğu bilişsel ve davranışsal bozulmalar, akademik ve mesleki zorlukların yanı sıra kişilerarası ilişkileri de olumsuz etkilemektedir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu deneyimleyen yetişkin bireyler düşünme gibi bilişsel aktivitelerde yavaş olabilirler, isminden anlaşıldığı ve en çok bilinen haliyle dikkat dağınıklığı yaşayabilirler, kendilerine bir görev verildiğinde ya da harekete geçmeleri gereken bir durumla karşı karşıya kaldıklarında tepki süreleri kimi zaman hızlı iken kimi oldukça yavaş olabilir³.

Karar verme, çözüm üretme, dikkat, bellek, organize etme, duygusal kontrol, planlama gibi insan hayatında önemli yer tutan ve günlük yaşamı sürdürmek için oldukça gerekli olan işlevlere yürütücü işlevler adı verilmektedir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu yaşayan yetişkinlerde yürütücü işlevler konusunda eksiklikler ve bozulmalar bulunmaktadır⁴. Bu dikkat dağınıklığı bu kişilerin günlük, akademik, mesleki ve kişilerarası problemlerinin bir kısmını açıklayabilir.

Yetişkin Tipi Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğuna Eşlik Eden Problemler/Komorbiditeler

Yetişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda çocukluk döneminden farklı olarak başka şikayetlerin eşlik etmesi söz konusu olabilir⁵. Ayrıca, eşlik eden şikayetler sebebiyle bireylerin problemlerinin tanınması ve bu konuda yardım alma süreçleri sekteye uğrayabilmektedir. Araştırmalara göre depresyon, bipolar bozukluk, yaygın anksiyete bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu ve öğrenme güçlükleri Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğuna eşlik eden problemlerin başında gelmektedir⁶.

Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Testleri

Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunu gözlemlemek ve bireylerin kendilerinde rahatsız oldukları konularda geribildirimde bulunmaları dışında yaşadıkları problemleri tespit etmek için Psikolojik Testler değerlendirme aracı olarak kullanılmaktadır.

Psikolojik testler, istatistiksel olarak çeşitli araştırmalardan geçmiş değerlendirme araçları oldukları için güvenilir ve geçerli bilgiler sunmaktadır. Ayrıca, zamandan tasarruf etmeyi sağlamakla birlikte eşlik eden belirtileri gözden kaçırmayı, gözden kaçırmanın sebebiyet vereceği olumsuz durumları ve bireylerin yardım alma konusunda gecikme ihtimalini ortadan kaldırmaktadır⁷.

Yukarıda belirttiğimiz bilgilere dayanarak, klinik gözlem ve görüşme ile bireyin şikayetlerinin, tıbbi ve psikolojik rahatsızlık geçmişinin ve aile öyküsünün alınmasının ardından testlere başvurarak güvenilir ve geçerli bir bilgi edinmek faydalı olabilir.

Yetişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Yardım Alma Çeşitleri

Araştırmalara göre, Yetişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, çocuklarda olduğu gibi farmakolojik yani ilaç tedavisine ek olarak psikolojik yardım almayı da içeren şekilde yapılandırıldığı zaman daha faydalı olmaktadır⁸. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)^{7, 8} ve Diyalektik Davranış Terapisi, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu deneyimleyen bireylere uygun olarak yapılandırılırsa faydalı olan terapiler arasında gösterilmiştir⁹.

Bu terapiler, online psikologlarca online terapi olarak da verilmektedir. Bunlara ek olarak, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu deneyimleyen yetişkinlere bozukluğun doğası ve kendi kendine baş etme yöntemleri ile ilgili psikoeğitim verilebilir, bireyler destek gruplarına ve toplumsal kaynaklara yönlendirilebilir ve DEHB sayesinde bozulan organizasyon gibi davranışlarını geliştirmek ve uyku yönetimi veya öfke kontrolü gibi hayatlarını kolaylaştırıcı düzenlemelere teşvik etmek önerilebilir.

Kaynakça

1. Buitelaar J.K., et al., 2011, ADHD in Adults: Characterization, Diagnosis, and Treatment. Cambridge University Press.
2. Katzman M.A., et al., 2017, Adult ADHD and Comorbid Disorders: Clinical Implications of a Dimensional Approach, BMC Psychiatry.
3. Thorsen A.L., et al., 2018, Processing Speed Mediates the Longitudinal Association Between ADHD Symptoms and Preadolescent Peer Problems. Frontiers Psychology.
4. Schneidt A., et al., 2020, Cognitive and Electrophysiological Markers of Adult Full Syndrome and Subthreshold Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder, Journal of Psychiatry Research.
5. Kessler R.C., et al., 2006, The prevalence and correlates of adult ADHD in the United States: results from the National Comorbidity Survey Replication. The American Journal of Psychiatry.
6. Anastopoulos A.D., et al., 2016, Rates and Patterns of Comorbidity Among First-Year College Students With ADHD, Journal for the Society of Clinical Child and Adolescent Psychology
7. Jain, R., et al., 2017, Addressing Diagnosis and Treatment Gaps in Adults With Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder, Prim Care Companion CNS Disord.
8. Young J.L., et al., 2016, Adult Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Diagnosis, Management, and Treatment in the DSM-5 Era, Prim Care Companion CNS Disord.
9. Auclair, V., et al., 2016, Cognitive Behavioral Therapy and the Treatment of ADHD in Adults, Sante mentale au Quebec.
10. Neacsiu A.D., et al., 2016, Dialectical behavior therapy skills use and emotion dysregulation in personality disorders and psychopathy: a community self-report study. Borderline Personal Disorder Emotion Dysregul.