Νιώστε καλύτερα σήμερα!
Πάρτε τον έλεγχο της ζωής σας, όπως και οι 850.000 ευτυχισμένοι πελάτες μας.
Ξεκινήστε
Όταν σκεφτόμαστε το παιχνίδι, τα πρώτα πράγματα που μας έρχονται στο μυαλό είναι η διασκέδαση και τα παιδιά. Τι θα λέγατε, όμως, αν σας λέγαμε ότι το παιχνίδι είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό; Το παιχνίδι είναι μια δραστηριότητα στην οποία τα παιδιά, ειδικότερα, όχι μόνο διασκεδάζουν αλλά και εκφράζονται και κατανοούν τα γεγονότα που βιώνουν1.
Τι είναι η θεραπεία μέσω παιχνιδιού;
Η ψυχολογική προσέγγιση που επιτρέπει στα παιδιά να εκφράζονται και να ρυθμίζουν τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές τους μέσω της χρήσης διάφορων παιχνιδιών ονομάζεται παιγνιοθεραπεία.
Η παιγνιοθεραπεία ασκείται από εξειδικευμένους παιγνιοθεραπευτές, που αποτελούν ένα φυσικό μέσο επικοινωνίας και αυτοέκφρασης για τα παιδιά. Με τη θεραπεία μέσω παιχνιδιού, τα παιδιά μπορούν να αντιμετωπίσουν το άγχος, τα τραύματα και τα συναισθηματικά και κοινωνικά προβλήματα πιο εύκολα και αποτελεσματικά.
Τα παιδιά μπορεί να δυσκολεύονται να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους άμεσα λόγω της γνωστικής τους ανάπτυξης. Οι ψυχοθεραπευτές μπορούν να κατανοήσουν τι θέλουν να εκφράσουν τα παιδιά κατά τη διαδικασία του παιχνιδιού και να τα βοηθήσουν να αναπτυχθούν με υγιή τρόπο προσφέροντάς τους κατάλληλες λύσεις.
Ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά δεν είναι σε θέση να εκφράσουν τα προβλήματά τους όπως οι ενήλικες. Γι' αυτόν το λόγο, η θεραπεία μέσω παιχνιδιού δίνει στα παιδιά έναν χώρο όπου μπορούν να αισθάνονται άνετα. Τα παιδιά μπορούν να εκφράσουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις εμπειρίες τους μέσω του παιχνιδιού. Με αυτόν τον τρόπο, δίνεται προσοχή σε προβλήματα που το παιδί δεν μπορεί να εκφράσει καλά μέσω του λόγου.
Οι εξειδικευμένοι ψυχοθεραπευτές δημιουργούν ειδικούς χώρους όπου τα παιδιά μπορούν να αισθάνονται άνετα. Αυτός ο χώρος διαφέρει από το σπίτι, το σχολείο και το κοινωνικό περιβάλλον του παιδιού. Στο ασφαλές περιβάλλον που δημιουργείται με τον ψυχοθεραπευτή, το παιδί έχει την ευκαιρία να αποκαλύψει τον εαυτό του, να εκφράσει τις επιθυμίες και τις επιδιώξεις του και να γίνει πιο θαρραλέο και άνετο.
Ενώ τα παιδιά είναι ελεύθερα να επιλέξουν τα παιχνίδια τους ανάλογα με την προσέγγιση της παιγνιοθεραπείας που επιλέγει ο θεραπευτής, τα παιχνίδια στο χώρο της θεραπείας είναι παιχνίδια που ενθαρρύνουν και διευκολύνουν την συναισθηματική τους έκφραση. Στη θεραπεία μέσω παιχνιδιού, τα παιδιά αποκαλύπτουν μέρη των εμπειριών και των συναισθημάτων τους μέσω του παιχνιδιού και δίνουν ενδείξεις για την πηγή των προβλημάτων τους.
Όταν τα παιδιά παίζουν, αντικατοπτρίζουν τόσο τη φαντασία όσο και τα συναισθήματά τους. Ο θεραπευτής παιχνιδιού παρατηρεί το παιδί και προσπαθεί να ανακαλύψει την πηγή του προβλήματος. Η φυσική ροή του παιχνιδιού βοηθά στην επίλυση αυτών των προβλημάτων. Τα παιδιά που συμμετέχουν στη θεραπεία μέσω παιχνιδιού αποκτούν κοινωνικές και γνωστικές δεξιότητες, όπως η ενσυναίσθηση, η θετική επικοινωνία και η αποφυγή επιθετικής συμπεριφοράς.
Πώς ξεκίνησε η παιγνιοθεραπεία
Η παιγνιοθεραπεία εμφανίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα ως αποτέλεσμα εργασιών στους τομείς της ψυχανάλυσης και της ανάπτυξης παιδιού. Η ψυχαναλυτική θεωρία του Sigmund Freud και οι συνεισφορές σημαντικών προσώπων όπως η Anna Freud και η Melanie Klein στην παιδική ψυχοθεραπεία έθεσαν τα θεμέλια της θεραπείας μέσω παιχνιδιού.
Την ίδια χρονική περίοδο, αναγνωρίστηκε ότι το παιχνίδι είναι ένα θεμελιώδες εργαλείο που χρησιμοποιούν τα παιδιά για να εκφράσουν τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους.
Στα μέσα του 20ού αιώνα, η θεραπεία μέσω παιχνιδιού άρχισε να αναπτύσσεται περαιτέρω και προέκυψαν διαφορετικές προσεγγίσεις. Σημαντικές θεωρίες, όπως το μοντέλο θεραπεία παιχνιδιού με προσέγγιση χωρίς αποκλεισμούς που ανέπτυξε η Virginia Axline, και η προσανατολισμένη στον πελάτη θεραπεία του Carl Rogers, άνοιξαν τον δρόμο για να λάβει η θεραπεία μέσω παιχνιδιού την τρέχουσα μορφή της.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η θεραπεία μέσω παιχνιδιού αναγνωρίστηκε ως μια αποτελεσματική θεραπευτική μέθοδος που βοηθά τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες και να θεραπευτούν συναισθηματικά, χρησιμοποιώντας το παιχνίδι ως φυσική μορφή έκφρασης. Με άλλα λόγια, οι ειδικοί που ανακάλυψαν την θεραπευτική δύναμη του παιχνιδιού, που τα παιδιά χρησιμοποιούν για να κατανοήσουν τη ζωή και να εκφραστούν, ενσωμάτωσαν το παιχνίδι στη διαδικασία της θεραπείας, και έτσι προέκυψε η θεραπεία μέσω παιχνιδιού.
Τύποι παιγνιοθεραπείας
Η παιγνιοθεραπεία εφαρμόζεται από ψυχοθεραπευτές που έχουν εξειδικευτεί στον τομέα της ψυχολογίας και έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς την εκπαίδευση στη θεραπεία μέσω παιχνιδιού. Οι επαγγελματίες που ασκούν αυτή τη θεραπεία ονομάζονται παιγνιοθεραπευτές.
Υπάρχουν περισσότερες από μία προσεγγίσεις στην παιγνιοθεραπεία. Με βάση την εκπαίδευση και την εμπειρία τους, οι θεραπευτές επιλέγουν την πιο κατάλληλη ανάμεσα σε αυτές τις προσεγγίσεις και εφαρμόζουν αυτές τις μεθόδους με βάση τις ατομικές ανάγκες των παιδιών2. Οι κύριες προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται συχνά στη θεραπεία μέσω παιχνιδιού είναι οι εξής:
- Παιγνιοθεραπεία με επίκεντρο το παιδί
- Δομημένη παιγνιοθεραπεία
- Πειραματική παιγνιοθεραπεία
Οι οικογένειες που αναζητούν παιγνιοθεραπεία και έναν παιγνιοθεραπευτή για το παιδί τους μπορεί να αναρωτιούνται ποια προσέγγιση είναι η καλύτερη μορφή παιγνιοθεραπείας. Σύμφωνα με την κοινή άποψη των ειδικών, η καταλληλότερη προσέγγιση παιγνιοθεραπείας για το παιδί θα καθοριστεί από τον θεραπευτή, λαμβάνοντας υπόψη τα προβλήματα που βιώνει το παιδί μετά τις συνεδρίες.
Παιγνιοθεραπεία με επίκεντρο το παιδί
Στην προσέγγιση αυτή, ο παιγνιοθεραπευτής καθησυχάζει το παιδί και του καθιστά σαφές ότι ενδιαφέρεται γι' αυτό. Ο θεραπευτής αναπτύσσει μια θερμή σχέση και δείχνει μέσω των λέξεων και της συμπεριφοράς του ότι αποδέχεται το παιδί όπως είναι. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, το παιδί αισθάνεται ότι γίνεται αποδεκτό χωρίς όρους και ασφάλεια και δεν διστάζει να εκφραστεί.
Στην παιγνιοθεραπεία με επίκεντρο το παιδί, ο θεραπευτής δίνει στο παιδί χώρο να εκφράσει και να λύσει τα προβλήματά του. Σε αυτήν την προσέγγιση, ο θεραπευτής πιστεύει ότι το παιδί είναι ικανό να τα καταφέρει ή ότι θα αποκτήσει αυτή την ικανότητα μέσω της θεραπείας και θα ωριμάσει αρκετά για να ξεπεράσει τα προβλήματα.
Ο θεραπευτής παρακολουθεί, κατανοεί και αντικατοπτρίζει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του παιδιού για να το βοηθήσει να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του. Σε αυτήν την προσέγγιση, το παιδί διαχειρίζεται το παιχνίδι και τη διαδικασία της θεραπείας. Ο θεραπευτής επιτρέπει στο παιδί να κάνει ό,τι θέλει και να παίζει με οποιονδήποτε τρόπο, με την προϋπόθεση ότι δεν βλάπτει το ίδιο το παιδί ή τον θεραπευτή. Ο θεραπευτής μπορεί να θέσει ορισμένα όρια σε ορισμένα σημεία για να διαχειριστεί καλύτερα τη διαδικασία.
Σε ποια προβλήματα επικεντρώνεται η παιγνιοθεραπεία με επίκεντρο το παιδί;
Η παιγνιοθεραπεία με επίκεντρο το παιδί αντιμετωπίζει νευρολογικές αναπτυξιακές διαταραχές, όπως ο αυτισμός και προβλήματα νοημοσύνης, καθώς και προβλήματα που μπορούν να παρατηρηθούν σε μικρά παιδιά, όπως κατάθλιψη, άγχος και εμμονές. Είναι κατάλληλη για παιδιά ηλικίας 2 έως 10 ετών.
Δομημένη παιγνιοθεραπεία
Στη δομημένη παιγνιοθεραπεία, το παιδί βρίσκεται σε ένα ασφαλές περιβάλλον όπου μπορεί να είναι ο εαυτός του. Οι συνεδρίες θεραπείας διαρθρώνονται από τον θεραπευτή. Με άλλα λόγια, ο θεραπευτής αποφασίζει τι είδους παιχνίδια θα παιχτούν κατά τη διάρκεια της συνεδρίας με βάση τις ανάγκες του παιδιού. Σε αυτήν την προσέγγιση, δεν υπάρχει πίεση ή εξαναγκασμός, όλα εξελίσσονται σε φυσική ροή και με εθελοντική συμμετοχή του παιδιού.
Πειραματική παιγνιοθεραπεία
Στην προσέγγιση πειραματικής παιγνιοθεραπείας, δεν υπάρχει καθοδήγηση από τον θεραπευτή, και το παιδί επιλέγει τι θέλει να παίξει και πώς θέλει να το βιώσει. Σύμφωνα με την πειραματική παιγνιοθεραπεία, τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον κόσμο μέσω των εμπειριών τους. Αντί να σκέφτονται λεπτομερώς τα συναισθήματά τους και να τα περιγράφουν λεκτικά διεξοδικά, τα παιδιά δείχνουν τη δυσφορία και τις διαθέσεις τους με κάποιες συμπεριφορές και αντιδράσεις.
Στην πειραματική παιγνιοθεραπεία, εάν το παιδί θέλει να εμπλέξει τον θεραπευτή στο παιχνίδι, ο θεραπευτής συμμετέχει· διαφορετικά, ο θεραπευτής δίνει χώρο στο παιδί και το παρατηρεί. Στην πειραματική παιγνιοθεραπεία, θέματα όπως η κατάθλιψη, το άγχος και τα τραύματα, καθώς και θέματα όπως τα προβλήματα προσαρμογής σε παιδιά των οποίων οι γονείς είναι διαζευγμένοι, μπορούν να αντιμετωπιστούν.
Πώς εφαρμόζεται η παιγνιοθεραπεία;
Η παιγνιοθεραπεία είναι διαθέσιμη μόνο για παιδιά και πρέπει πρώτα και κύρια να είναι κατάλληλη για την ηλικία τους. Η παιγνιοθεραπεία είναι κατάλληλη για παιδιά ηλικίας 2 έως 11 ετών.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, ανάλογα με την ανάπτυξη του παιδιού, τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας μπορούν επίσης να ξεκινήσουν παιγνιοθεραπεία. Η διαδικασία της θεραπείας μπορεί να ολοκληρωθεί πριν από την ηλικία των 11 ή να συνεχιστεί μετά την ηλικία των 11, αλλά αυτή η απόφαση πρέπει να λαμβάνεται από τον θεραπευτή.
Η γνωστική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού είναι σημαντική κατά την επιλογή παιχνιδιών για παιγνιοθεραπεία. Γενικά, είναι κατάλληλο για παιδιά ηλικίας 2 έως 11 ετών να παρακολουθούν παιγνιοθεραπεία, αλλά τα παιδιά παίζουν διαφορετικά παιχνίδια ανάλογα με την ηλικία τους. Ένας παιγνιοθεραπευτής επιλέγει τα παιχνίδια και τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν σε μια συνεδρία, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία και τις αναπτυξιακές διαδικασίες των παιδιών3.
Για παράδειγμα, τα παιδιά 2-3 ετών είναι πιο πιθανό να παίζουν παιχνίδια κατασκευής, καθώς οι ρόλοι φύλου γίνονται πιο σαφείς, ενώ τα παιδιά 3-6 ετών είναι πιο πιθανό να παίζουν σε ομάδες καθώς αναπτύσσονται οι κινητικές τους δεξιότητες. Τα παιδιά ηλικίας 6 έως 12 ετών μπορούν να παίζουν παιχνίδια χρησιμοποιώντας εργαλεία, και τα λογικά παιχνίδια αρχίζουν να τους ενδιαφέρουν.
Σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται η παιγνιοθεραπεία;
Υπάρχουν πολλά ζητήματα που μπορούν να αντιμετωπιστούν στην παιγνιοθεραπεία και πολλές ομάδες παιδιών μπορούν να επωφεληθούν από αυτήν. Τα παιδιά με τα παρακάτω χαρακτηριστικά είναι κατάλληλα για παιγνιοθεραπεία:
- Με γονείς σε διαδικασία διαζυγίου/διαζευγμένοι
- Υιοθετημένα ή σε θεσμική φροντίδα
- Διαγνωσμένα με υπερκινητικότητα και διάσπαση προσοχής
- Με συγκεκριμένες μαθησιακές δυσκολίες
- Με ζήλια αδελφών και διαφωνίες
- Με προβλήματα ομιλίας
- Με προβλήματα ύπνου - εφιάλτες
- Με προβλήματα άγχους ή φοβίες
- Που θρηνούν την απώλεια ενός μέλους της οικογένειας
- Που έχουν υποστεί οποιασδήποτε μορφής παρενόχληση
Οι οικογένειες των παιδιών που βιώνουν τα παραπάνω προβλήματα μπορούν να κάνουν το πρώτο βήμα για την επίλυση των προβλημάτων επικοινωνώντας με παιγνιοθεραπευτές.
Πώς η παιγνιοθεραπεία ωφελεί τα παιδιά
Πρώτα απ' όλα, το παιχνίδι είναι δικαίωμα για τα παιδιά. Ταυτόχρονα, η παιχνιδιάρικη φύση του παιχνιδιού κάνει ευκολότερη τη διατήρηση της προσοχής των παιδιών. Με αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά μπορούν να επιτύχουν πολλούς στόχους.
Το εύρος και το πεδίο των οφελών της παιγνιοθεραπείας μπορεί να ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία των παιδιών, τα προβλήματα που βιώνουν και τις μεθόδους που χρησιμοποιούν οι θεραπευτές. Αυτό συμβαίνει επειδή κάθε παιδί έχει μοναδικές ανάγκες, συναισθήματα και στρατηγικές αντιμετώπισης. Ωστόσο, παρακάτω παρατίθενται μερικά παραδείγματα δεξιοτήτων που μπορούν να αποκτηθούν γενικά από την παιγνιοθεραπεία4:
- Τα παιδιά αναγνωρίζουν καλύτερα τα συναισθήματά τους και μαθαίνουν να τα εκφράζουν σωστά.
- Κατά τη διαδικασία, η αυτοπεποίθησή τους ενισχύεται.
- Μαθαίνουν να ελέγχουν τα αρνητικά τους συναισθήματα και να εκφράζουν τις ανάγκες τους ήρεμα.
- Γίνονται υπεύθυνα και εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους.
- Μέσω του παιχνιδιού, μπορούν να ανασυγκροτήσουν τα προβλήματά τους και να τα δουν από διαφορετική οπτική γωνία.
- Μπορούν να μάθουν και να εφαρμόσουν στρατηγικές για να χαλαρώνουν και να ηρεμούν σε δύσκολες καταστάσεις.
- Αναπτύσσουν δεξιότητες, όπως η ενσυναίσθηση και η θετική επικοινωνία.
- Μπορούν να ξεπεράσουν τους φόβους και τις φοβίες τους.
References
- Landreth, G. L. (2011). Play Therapy: The Art of Relationship. Altın Kalem Publications
- Schaefer, C. E., & Kaduson, H. G. (Eds.). (2007). Contemporary play therapy: Theory, research, and practice. Guilford Press.
- Öğretir, A. D. (2008). Play and play therapy. Gazi University Journal of Industrial Arts Education Faculty, 22(8), 94-100.
- Murat, G. E. N. Ç., & TOLAN, Ö. (2021). Play therapy applications in common psychological and developmental disorders in preschool period. Current Approaches in Psychiatry, 13(2), 207-231.
