Tükenmişlik Sendromu Nedenleri, Belirtileri ve Tedavisi

Tükenmişlik Sendromu (Burnout) Nedir?

Tükenmişlik sendromu düşünülenin aksine yeni ortaya çıkmış bir kavram değildir. Tükenmişlik ya da burnout kavramı ilk olarak 1974 senesinde Psikolog Herbert J. Freudenberger tarafından kullanılmıştır. Tükenmişlik yaşanılan streslere karşı gelişen bir sendrom olarak tanımlanır. İş hayatındaki yoğun stres sebebiyle, yıpranmışlık, enerji azalması, güçsüzlük ve tatminsizlik hissetme durumuna tükenmişlik sendromunun yanı sıra bitkinlik sendromu da denilmektedir.

Tükenmişlik sendromunun üç alt boyutu vardır:

1. Duygusal ve fiziksel bitkinlik
2. Kişisel başarının azalması
3. Duyarsızlaşma

Tükenmişlik sendromunun duygusal ve fiziksel bitkinlik boyutunda kişi bütün fiziksel ve duygusal kaynaklarının tükendiğini düşünmektedir. Bu boyutta aşırı yorgunluk hali görülmektedir. Aynı zamanda baş ağrıları, mide kasılmaları ve çökkün duygu durum görülür.

Tükenmişlik sendromunun kişisel başarının azalması boyutu ise kişinin içinde yaşanan kısımdır. Bu boyutta kişi aslında tükenmişlik sendromunda ortaya çıkan başarısızlık ve dikkatsizlik gibi durumları kendi suçu olarak düşünüp kendini yetersiz ve başarısız hisseder.

Son boyut olan duyarsızlaşma boyutu ise kişiler arası ilişkiler ile ilgilidir. Kişi bu boyutta çevresindeki insanlara karşı oldukça duyarsız davranışlarda bulunabilir. İş hayatında kendine verilen sorumluluk ve görevleri yerine getirmez ve diğer insanların iş yükünün artmasına duyarsız kalır.

Tükenmişlik Sendromu Belirtileri

Tükenmişlik sendromunun birçok belirtisi vardır. Aşağıdaki belirtilerden bir veya birkaçına sahip olmanız burnout yaşadığınız anlamına gelmek zorunda değildir. Ancak bu belirtilerin birçoğuna sahip olduğunuzu düşünüyorsanız kendinize dinlenebileceğiniz bir zaman aralığı yaratmak ve ruh sağlığı desteği almak çok iyi bir fikir olacaktır. Tükenmişlik sendromunun duygusal ve fiziksel belirtileri:

• Yaşam enerjisinin düşmesi
• Hayattaki beklentilerin tükendiğini hissetmek
• Yaşanılan olumsuzlukları kabul etmek
• Stres sebebiyle bağışıklığın düşmesi
• Kronik yorgunluk
• Kilo kaybı veya artışı
• Baş ağrıları
• Mide sorunları
• Depresif belirtiler
• Öfke hali
• Endişe duymak
• Suçluluk duygusu
• Özgüven eksikliği
• Ağlama krizleri
• Unutkanlık
• Öğrenme güçlüğü yaşamak
• Anhedoni
• İşe geç gitmek veya gitmemek
• Kuralları ciddiye almamak
• İş arkadaşlarıyla çatışmak
• Hizmet kalitesinde düşüş
• Erteleme davranışı
• İş tatminin olmaması

Neden Tükenmişlik Sendromu Yaşanır?

İş şartlarının yoğun oluşu, stresli bir iş ortamı ve iş yükünün ağır olması gibi sebepler tükenmişlik sendromunu tetikleyen sebeplerdendir. Fakat tükenmişlik sendromu sadece iş koşulları sebebiyle var olmaz. Kişilik özellikleri de tükenmişlik sendromunun önemli etkenlerindendir.

Ailevi durumlar, günlük hayatın getirdiği yükler, stresle başa çıkmada güçlük gibi sebepler de tükenmişlik sendromunu etkilemektedir. Dolayısıyla bu faktörleri bireysel ve örgütsel olarak incelemek gerekmektedir.

Tükenmiş Sendromunda Bireysel Nedenler

Kişilik özellikleri tükenmişlik sendromunda etkili rol oynamaktadır. Mükemmeliyetçi, ben merkezci, saldırgan, başarı odaklı, dinamik, yüksek sorumluluk duygusuna sahip ve işkolik insanların tükenmişlik sendromuna yakalanma ihtimali oldukça fazladır.

Bunun sebebi ise bu kişilik özelliklerindeki insanların başarı odaklı olması ve bu sebeple işkolik olmaları durumudur. İşkolik kişiler hayatlarının çoğunu çalışma yaşamıyla geçirir ve sosyal hayatlarını oldukça aksatırlar. Bu durum ise sosyal desteğin azalması anlamına gelir.

Sosyal desteği azalan insanların stres ile baş etmesi oldukça zor olmaktadır ve bu yüzden tükenmişlik sendromu için açık hedef olmaktadırlar. Kişilerin beklenti boyutları da tükenmişlik sendromunu etkilemektedir. Beklentileri yüksek olan insanların iş yaşamındaki beklentileri karşılanmadığında tükenmişlik sendromu oluşmaya başlar.

Özgüven ve öz yeterlilikleri düşük olan insanların tükenmişlik sendromuna yakalanma ihtimalleri iş yaşamındaki sorunları kaldıramamalarıyla bağlantılı olarak artar.

Tükenmiş Sendromunda Örgütsel ve Çevresel Nedenler

Tükenmişlik sendromunun iş yaşamıyla bağlantılı olduğu aşikardır. İş yaşamındaki stresli ortam, uzun çalışma saatleri, işin yoğunluğu, alınan fazla sorumluluklar, zaman problemleri, statü sorunları, yoğun talepler ve tatmin etmeyen maaş gibi durumların tükenmişlik sendromunu tetiklediği bilinmektedir.

Mesai arkadaşları ile haksız rekabet ortamı, eğitimi yeterli olmayan kişiler tarafından denetlenmek, ödül olmaması, gürültülü ortam ve özel günlerde yapılan mesailer gibi kötü iş ortamları da tükenmişlik sendromunu tetiklemektedir.

Tükenmişlik Sendromunun Evreleri

Tükenmişlik sendromu bir anda ortaya çıkmaz ya da ilerlemez. Yaşadığımız stres ve iş yükümüzün artması, veya iş memnuniyetimizin azalmasıyla yavaşça ve sinsice hayatımıza girer. Tükenmişlik sendromu 4 sıralı evreden oluşur:

1. Şevk ve Coşku
2. Durağanlaşma
3. Engellenme ve Hayal Kırıklığı
4. Umursamazlık

Şevk ve Coşku

Bu aşamada kişi iş hayatıyla ilgili olarak umutlu, enerjik, istekli ve çalışkandır. İşini en iyi şekilde yapmaya hevesli bir şekilde kişi kendisine ve çevresine zaman ayıramayabilir. Uykusuzluk, stres, yoğun saatleri bir sorun olarak görmez.

Durağanlaşma

Bu aşamada kişi işine dair istek ve hevesinde azalma başlar. Daha öncesinde dert etmediği detayları sorun olarak görür. İş yükünün iş dışındaki hayatına da sirayet ettiğini fark etmeye başlar. İş çevresinde olup bitenleri sorgular ve işinden daha az tatmin olur.

Engellenme ve Hayal Kırıklığı

Kişi bu aşamada gerek işini yaparken gerek de işi yüzünden engellendiğini hissetmeye başlar. Engellenme hissi işe karşı ilgisinin ve iş tatminin azalmasının yanı sıra artık öfke duygusunun gelişmeye başlamasını da beraberinde getirir. Kişi işinden ve iş ortamından iyice çekilmeye başlar.

Umursamazlık

Bu son aşamada engellenmenin getirdiği hayal kırıklığı ve öfke yerini umursamazlığa ve tam bir ilgisizlik haline bırakır. Kişi işinin geleceğini ya da performansını umursamaz ya da umursayamaz bir hale gelir çünkü umursadıkça üzülmüş ve öfkelenmiştir.

Peki tükenmişlik sendromu yaşayan birine nasıl yardımcı olabiliriz? Bu sendrom nasıl geçer?

Tükenmişlik Sendromunu Nasıl Geçer?

Tükenmişlik sendromunun iyileşmesi aynı gelişimindeki evreler gibi çeşitli adımlar içerir:

• Kişinin kendinde görülen değişimleri fark etmesi ve bunları analiz edebilmesi
• İş ile ilgili beklenti ve hedeflerin konuşulması ve bu konuda rasyonel olunması
• Stresle başa çıkabilmek için çalışmak
• İşin yapılış şeklini değiştirerek iş yaşamındaki monotonluğu azaltmak
• İş ve ofis ile ilgili asıl sorunları bulmak ve bu konuda çalışmak
• Sosyal destek, ailesel destek ve profesyonel destek almak
• İş ve çalışma alanı hakkındaki pozitifliklere odaklanmak
• İş hayatında yaşanan stresin bireysel boyutunun araştırılması gibi konuların çalışılması gerekmektedir.

Tükenmişlik sendromundan kurtulabilmek için bu konuları bir uzman klinik psikolog ile terapi ortamında ele alabilir ve üzerinde birlikte çalışarak daha iyi hissetmeye başlayabilirsiniz.